Јеһованын ҝүнүнә һазыр олун
“Һазыр олун; чүнки Инсан Оғлу сизин зәнн етмәдијиниз саатда ҝәләҹәкдир” (МАТТА 24:44).
1. Јеһованын ҝүнүнү нәјә ҝөрә хатырламалыјыг?
ЈЕҺОВАНЫН “горхунҹ ҝүнү” дөјүш вә гәзәб, ағры вә фәлакәт, зүлмәт вә виранәлик ҝүнү олаҹаг. Туфан Нуһун ҝүнләриндә мөвҹуд олан позғун дүнјаны мәһв етдији кими, Јеһованын “бөјүк вә горхунҹ ҝүнү” дә мүтләг индики позғун системин үзәринә ҝәләҹәк. Һәмин ҝүн тә’хирә салынмајаҹаг. Фәгәт “һәр ким Рәббин исмини чағырарса гуртулаҹаг” (Јоел 2:30-32; Амос 5:18-20). Аллаһ дүшмәнләрини мәһв едәҹәк, Өз халгыны исә хилас едәҹәк. Пејғәмбәр Тсефанја зәрурилик һисси илә бәјан едир: “Рәббин бөјүк ҝүнү јахындыр, јахындыр вә чох тез ҝәлир” (Тсефанја 1:14). Бәс Аллаһын һөкмү нә вахт һәјата кечириләҹәк?
2, 3. Јеһованын ҝүнүнә һазырлашмаг нәјә ҝөрә сон дәрәҹәдә зәруридир?
2 Иса демишдир: “О ҝүнү вә о сааты нә ҝөјләрин мәләкләри, нә дә Оғул билир; Атадан башга һеч ким билмир” (Матта 24:36). Дәгиг вахты билмәдијимиз үчүн 2004-ҹү ил үчүн олан ајәнин сөзләрини үрәкдән гәбул етмәлијик. Ајә бу ҹүр сәсләнир: “Ојаг дурун... һазыр олун” (Матта 24:42, 44).
3 Иса һазыр оланларын хилас үчүн нә дәрәҹәдә гәфилдән топланаҹагларыны, һазыр олмајанларын исә галаҹагларыны ҝөстәрди: “Тарлада ики нәфәр олаҹаг; бири алынаҹаг, бири исә галаҹагдыр. Дәјирманда дән үјүдән ики гадын олаҹаг; бири алынаҹаг, бири исә галаҹагдыр” (Матта 24:40, 41). Бу һәлледиҹи вахтда бизләрдән һәр биримизлә нә баш верәҹәк? Биз һазыр олаҹағыг, јохса о ҝүн бизи гәфил јахалајаҹаг? Чох шеј бизим һазырда ҝөрдүјүмүз тәдбирләрдән асылыдыр. Јеһованын ҝүнүнә һазыр олмағымыз үчүн биз бу ҝүн ҝениш јајылмыш мүәјјән әһвал-руһијјәдән гачынмалы, руһани дурум үчүн тәһлүкәли олан мүәјјән вәзијјәтләрдән горунмалы вә һәјат тәрзинин мүәјјән мүхтәлифлијиндән гачынмалыјыг.
Архајынчылыг әһвал-руһијјәсиндән гачынын
4. Нуһун ҝүнләриндә һансы әһвал-руһијјә үстүнлүк тәшкил едирди?
4 Нуһун ҝүнләринә нәзәр салаг. Мүгәддәс Китабда дејилир: “Нуһ иман васитәсилә, һәлә заһир олмајан шејләр һаггында Аллаһ тәрәфиндән хәбәрдар едилиб, өз аиләсини хилас етмәк үчүн ихласкарлыгла ҝәми һазырлады” (Ибраниләрә 11:7). Ҝәми һәм гејри-ади, һәм дә диггәти ҹәлб едән олмалы иди. Бундан әлавә, Нуһ “салеһлик тәблиғчиси” иди (2 Петер 2:5). Лакин нә ҝәминин тикилмәси, нә дә ки, Нуһун тәблиғ фәалијјәти онун мүасирләрини һәрәкәтә тәшвиг етмәди. Нәјә ҝөрә? Она ҝөрә ки, онлар “јејиб, ичиб, евләниб, әрә ҝедирдиләр”. Нуһун тәблиғ етдији кәсләр өз ишләринә вә зөвгләринә о дәрәҹәдә алудә олмушдулар ки, “туфан ҝәлиб һамысыны апарынҹаја гәдәр... бихәбәр идиләр [“фикирләшмирдиләр”, ЈД]” (Матта 24:38, 39).
5. Лутун ҝүнләриндә Содомун сакинләри һансы нөгтеји-нәзәрә малик идиләр?
5 Ејни вәзијјәт Лутун ҝүнләриндә дә һөкм сүрүрдү. Мүгәддәс Јазыларда дејилир: “Инсанлар јејир, ичир, алыр, сатыр, әкир, тикирдиләр. Лакин Лут Содомдан чыхдығы ҝүн ҝөјдән од вә күкүрд јағды вә һамыны мәһв етди” (Лука 17:28, 29). Мәләкләр Луту гаршыдан ҝәлән фәлакәт барәсиндә хәбәрдар етдикдән сонра о, олаҹаг шејләр барәсиндә күрәкәнләри илә сөһбәт етди. Лакин онлар “ҝүман етдиләр ки, о зарафат едир” (Јарадылыш 19:14, МКШ).
6. Биз һансы әһвал-руһијјәдән гачынмалыјыг?
6 Нуһун вә Лутун ҝүнләри неҹә идисә, Исанын сөзләринә ҝөрә “Инсан Оғлунун ҝәлиши дә бу ҹүр олаҹагдыр” (Матта 24:39; Лука 17:30). Доғрудан да, бу ҝүн инсанларын чоху архајынчылыг әһвал-руһијјәси илә јашајырлар. Бу ҹүр әһвал-руһијјәнин бизә тә’сир етмәсиндән еһтијат етмәлијик. Дадлы гидаја севинмәкдә, гәдәринҹә спиртли ички гәбул етмәкдә пис бир шеј јохдур. Никаһ да Аллаһын гурулушудур. Лакин бунлар бизим һәјатымызда ән ваҹиб мәсәләјә чеврилирсә вә руһани мараглара е’тинасыз јанашмаға башлајырыгса, онда Јеһованын горхунҹ ҝүнүнә һазыр олдуғумузу сөјләјә биләрикми?
7. Бир ишин уҹундан јапышмаздан әввәл өзүмүзә ән ваҹиб олан һансы суалы вермәлијик вә нәјә ҝөрә?
7 Һәвари Павел дејирди: “Вахт азалмышдыр”. “Бундан сонра арвады оланлар олмајанлар кими... олсунлар” (1 Коринфлиләрә 7:29-31). Аллаһ тәрәфиндән бизә һәвалә едилмиш тәблиғ ишинә ајрылан вахт мәһдуддур (Матта 24:14). Һәвари Павел һәтта әрләри вә арвадлары Падшаһлығын марагларыны икинҹи јерә гојаҹаг дәрәҹәдә бир-бирләринә алудә олмамаға чағырыр. Ајдындыр ки, Павелин тәшвиг етдији дүшүнҹә тәрзи архајынчылыг әһвал-руһијјәсинә бирбаша зиддир. Иса демишдир: “Әввәлҹә Онун [Аллаһын] Падшаһлығыны вә Онун салеһлијини ахтарын; вә бүтүн бу шејләр сизә артырылаҹагдыр” (Матта 6:33, И–93). Гәрар гәбул едәркән вә ја һансыса бир ишин уҹундан јапышмаға һазырлашаркән, мүтләг өзүмүздән сорушмалыјыг: “Падшаһлығын марагларыны бундан сонра да һәјатымда биринҹи јерә гоја биләҹәјәмми?”
8. Ҝүндәлик ишләр бизим үчүн ваҹиб мәсәләјә чеврилдикдә нә етмәлијик?
8 Бәс әҝәр ҝүндәлик ишләрин руһани мараглары һәјатымыздан сыхышдырыб чыхардығыны ашкар едириксә? Вә ја бизим һәјат тәрзимиз Мүгәддәс Китаб биликләринә малик олмајан вә Падшаһлыг һаггында тәблиғ етмәјән гоншуларымызын һәјат тәрзиндән аз фәргләнирсә? Әҝәр бу беләдирсә, онда јаранмыш вәзијјәт барәсиндә дуа етмәлијик. Јеһова бизә дүзҝүн дүшүнҹә тәрзинә јијәләнмәкдә көмәк едәҹәк (Ромалылара 15:5; Филипилиләрә 3:15). О, бизә Падшаһлығын марагларыны биринҹи јерә гојмагда, һәр заман һәгигәтә әсасән давранмагда вә Онун гаршысындакы борҹумузу јеринә јетирмәкдә көмәк едәҹәк (Ромалылара 12:2; 2 Коринфлиләрә 13:7).
Руһән мүрҝүләмәјә гаршы дурун
9. Вәһј 16:14-16 ајәләриндә дејиләнләри нәзәрә алараг, руһән мүрҝүләмәјә гаршы дурмаг нәјә ҝөрә зәруридир?
9 Гаршыдан ҝәлән “Күлл-Ихтијар Аллаһын бөјүк ҝүнүндә баш верәҹәк мүһарибә”, јә’ни Һар-Меҝидон барәсиндә хәбәрдарлыг едән һәмин пејғәмбәрлик дә ҝөстәрир ки, бә’зиләри ојаг дурмаја биләр. Рәбб Иса Мәсиһ дејир: “Будур, оғру кими ҝәлирәм! Ојаг олан, чылпаг ҝәзмәмәк вә хәҹаләтли галмамаг үчүн, палтарларыны үстүндә тутан нә бәхтијардыр!” (Вәһј 16:14-16). Бурада хатырланан палтарлар, бизи Јеһованын мәсиһчи Шаһидләри кими таныдан әламәтдир. Бураја Падшаһлығын тәблиғчиләри кими ҝөстәрдијимиз фәалијјәт вә мәсиһчи давранышымыз дахилдир. Әҝәр биз мүрҝүләсәк, символик мәсиһчи палтарымыздан мәһрум ола биләрик. Бу, биабырчы вә тәһлүкәли оларды. Биз руһән мүрҝүләмәјә вә јорғунлуға гаршы дурмалыјыг. Буну неҹә едә биләрик?
10. Мүгәддәс Китабы ҝүндәлик охумаг бизә руһән ојаг дурмагда нәјә ҝөрә көмәк едәр?
10 Мүгәддәс Китаб ојаг дурмағын вә ајыг олмағын ваҹиблијини дәфәләрлә вурғулајыр. Мәсәлән, Мүждәләрдә бизә јаддашлыг едилир: “Ојаг дурун” (Матта 24:42; 25:13; Марк 13:35, 37); “һазыр олун” (Матта 24:44; Лука 12:40); “диггәтли вә ојаг олун” (Марк 13:33). Јеһованын ҝүнүнүн бу дүнјанын үзәринә гәфил ҝәләҹәјини сөјләјәрәк, һәвари Павел һәмиманлыларыны тәшвиг едир: “Диҝәрләри кими јатмајаг; лакин ојаг дуруб ајыг олаг” (1 Салониклиләрә 5:6). Мүгәддәс Китабын сонунҹу һиссәсиндә, иззәт газанмыш Мәсиһ Иса өз ҝәлишинин ҝөзләнилмәз олдуғуну вурғулајыр: “Будур, тезликлә ҝәлирәм!” (Вәһј 3:11; 22:7, 12, 20). Бир чох гәдим јәһуди пејғәмбәрләри дә Јеһованын бөјүк һөкм ҝүнүнү тәсвир едир вә бу барәдә хәбәрдарлыг едирдиләр (Ишаја 2:12, 17; Јеремја 30:7; Јоел 2:11; Тсефанја 3:8). Аллаһын Кәламы олан Мүгәддәс Китабы ҝүндәлик охумаг вә охудугларымыз үзәриндә дәриндән дүшүнмәк руһән ојаг дурмагда бизә чох көмәк едәр.
11. Руһән ојаг дурмаг үчүн шәхси өјрәнмә нәјә ҝөрә олдугҹа ваҹибдир?
11 Һәгигәтән дә, Мүгәддәс Китабы вә она әсасланан, “садиг вә ағыллы гул” тәрәфиндән дәрҹ олунан нәшрләри шәхсән сә’јлә өјрәнмәјимиз — руһән ојаг галмағымыза ҝөзәл јардымдыр! (Матта 24:45-47). Лакин шәхси өјрәнмә фајда ҝәтирсин дејә, мүнтәзәм мәшғул олмаг лазымдыр (Ибраниләрә 5:14-6:3). Биз гүввәтли руһани гиданы һәмишә гәбул етмәлијик. Бизим ҝүнләримиздә шәхси өјрәнмә үчүн вахт тапмаг, еһтимал ки, асан дејил (Ефеслиләрә 5:15, 16). Бундан әлавә, Мүгәддәс Китабы вә она әсасланан нәшрләри анҹаг бизә раһат олан вахтда охумаг кифајәт етмир. “Иманда сағлам” галмаг вә руһән ојаг дурмаг үчүн мүнтәзәм шәхси өјрәнмә илә мәшғул олмаг олдугҹа ваҹибдир (Титуса 1:13).
12. Мәсиһчи ҝөрүшләри вә конгресләр бизә руһән мүрҝүләмәклә мүбаризә апармагда неҹә көмәк едир?
12 Руһән мүрҝүләмәклә мүбаризә апармагда бизә һәм дә мәсиһчи ҝөрүшләри вә конгресләр көмәк едир. Неҹә? Орада алдығымыз тә’лимләрин сајәсиндә. Бу јығынҹагларда Јеһованын ҝүнүнүн јахынлығы һаггында мүнтәзәм олараг хәбәрдар едилирик. Һәм дә һәр һәфтә кечирилән мәсиһчи ҝөрүшләри бизә “бир-биримизи мәһәббәтә вә хејирли ишләрә” тәшвиг етмәк имканы верир. Бу ҹүр тәшвиг руһән ојаг галмаға көмәк едир. Тәәҹҹүблү дејил ки, “о Ҝүнүн јахынлашдығыны ҝөрдүјүмүз нисбәтдә” бизә мүнтәзәм олараг бир јерә топлашмаг әмри верилир (Ибраниләрә 10:24, 25).
13. Руһән ојаг дурмагда мәсиһчи хидмәти бизә неҹә көмәк едир?
13 Ојаг дурмагда бизә һәм дә үрәкдән јеринә јетирдијимиз мәсиһчи хидмәти көмәк едир. Өзүмүзә дөврүн әламәтләри вә онларын мә’насы барәдә јаддашлыг етмәјин, бу барәдә башгалары илә данышмагдан даһа јахшы үсулу вармы? Мүгәддәс Китабы өјрәнмәјә көмәк етдијимиз адамларын руһән бөјүдүјүнү вә әлдә етдикләри билик әсасында даврандыгларыны ҝөрәндә исә, вахтын ҝөзләмәдијини биз өзүмүз даһа ајдын дәрк едирик. Һәвари Петер дејирди: ‘Әглинизи фе’лә һазырлајын, ајыг олун’ (1 Петер 1:13). ‘Һәр заман Рәббин ишиндә тәрәгги етмәк’ руһән мүрҝүләмәјә гаршы ҝөзәл дәрмандыр (1 Коринфлиләрә 15:58).
Руһанилик үчүн тәһлүкә јарадан һәјат тәрзиндән гачынын
14. Лука 21:34-36 ајәләриндә Иса һансы һәјат тәрзинә гаршы хәбәрдарлыг едир?
14 Өз иштиракына әламәт олаҹаг бөјүк пејғәмбәрликдә, Иса даһа бир шеј барәсиндә хәбәрдарлыг етди. О деди: “Диггәтли олун ки, үрәкләриниз гарынгулулуг вә сәрхошлугла, бу һәјатын гајғылары илә ағырлашмасын вә о Ҝүн сизи гәфләтән јахаламасын. Чүнки о Ҝүн бир тор кими јер үзүндә јашајанларын һамысына раст ҝәләҹәкдир; буна ҝөрә дә бүтүн баш верәҹәк бу фәлакәтләрдән гачынмаға лајиг олмаг вә Инсан Оғлунун һүзуруна чыха билмәк үчүн, һәр ан дуа един вә ајыг олун” (Лука 21:34-36). Иса инсанларын чохуна хас олан һәјат тәрзини дәгиг тәсвир етди: онлар гарынгулулуға, сәрхошлуға алудә олур, нараһатчылыға вә һәјәҹана сәбәб олан һәјат тәрзи сүрүрләр.
15. Нәјә ҝөрә гарынгулу вә спиртли ичкиләрә алудә олмамалыјыг?
15 Гарынгулулуг вә спиртли ичкиләрдән һәддиндән артыг гәбул етмәк Мүгәддәс Китаб принсипләринә ујғун ҝәлмир, буна исә јол вермәк олмаз. Мүгәддәс Китабда дејилир: “Шәраба дүшкүн әјјашлара, әт гапан гарынгулулара гошулма” (Сүлејманын мәсәлләри 23:20, МКШ). Лакин инсан һәддини ашмадығы һалда да јемәк вә спиртли ичкиләрдән гәбул етмәк тәһлүкә јарада биләр. Инсан һәмин вәзијјәтә чатана гәдәр дә мүрҝүләјиб, тәнбәллик едә биләр. Мүгәддәс Китаб мәсәли дејир: “Тәнбәл арзуладығына чатмаз” (Сүлејманын мәсәлләри 13:4, МКШ). Белә бир адам Аллаһын ирадәсини јеринә јетирмәк истәсә дә, башысојуглуғу уҹбатындан арзусу јеринә јетмәмиш галыр.
16. Аилә илә бағлы нараһатчылыглар бизә јүк олмасын дејә нә етмәк олар?
16 Бәс Исанын хәбәрдарлыг етдији һәјатын гајғылары нәдир? Онлар өзләринә аиләни тә’мин етмәк вә буна бәнзәр бир сыра мүхтәлиф гајғылары дахил едир. Бунун бизә јүк олмасына јол вермәк неҹә дә ағылсызлыгдыр! Иса сорушду: “Сизләрдән ким гајғы чәкмәклә бојуну бир аршын артыра биләр?” О, өз динләјиҹиләринә өјүд верди: “Нә јејәҹәјик?”, “Нә ичәҹәјик?”, “Нә ҝејәҹәјик?” — дејә гајғы чәкмәјин. Чүнки бүтүн бу шејләри бүтпәрәстләр ахтарырлар; сәмави Атаныз да бүтүн бу шејләрә еһтијаҹ дујдуғунузу билир”. Падшаһлығын марагларыны биринҹи јерә гојмагла вә Јеһованын гајғымыза галаҹағына шүбһә етмәмәклә, нараһатчылыгларын әглимизә һаким олмасына јол вермәјә биләр вә руһән ојаг галарыг (Матта 6:25-34).
17. Мадди мәнфәәт ҝүдмәк нараһатчылыға неҹә сәбәб ола биләр?
17 Мадди мәнфәәт ҝүдмәк дә нараһатчылыға сәбәб ола биләр. Мәсәлән, бә’зиләри имканларынын јол вердијиндән даһа артыг шеј әлдә етмәк истәдикләри үчүн һәјатларыны мүрәккәбләшдирирләр. Диҝәрләри тез варланмаг вә капитал гојмаг нијјәтинә гапылыблар. Башгалары үчүн исә үмид етдикләри кими јахшы газанҹ әлдә етмәјә имкан јарадаҹаг тәһсил тәләјә чеврилир. Шүбһәсиз ки, мүәјјән дәрәҹәдә билик вә һазырлыг иш тапмаға көмәк едә биләр. Лакин факт ҝөз гаршысындадыр — бә’зиләри тәһсили артырмаға чох вахт ајырараг, өзләринә руһани ҹәһәтдән зәрәр ҝәтирибләр. Јеһованын ҝүнүнүн јахын олдуғуну нәзәрә аланда исә бу чох тәһлүкәлидир! Мүгәддәс Китаб хәбәрдарлыг едир: “Варланмаг истәјәнләр исә јолдан чыхыр вә тора дүшүрләр вә инсанлары фәлакәтә вә һәлака апаран бир чох мә’насыз вә зијанвериҹи еһтираслара гапылырлар” (1 Тимотејә 6:9).
18. Мадди мәнфәәт далынҹа гачмамаг үчүн биз һансы габилијјәти инкишаф етдирмәлијик?
18 Мадди мәнфәәт ҝүдмәмәк үчүн гәрар гәбул едән заман јахшыны писдән ајырмаг габилијјәтини инкишаф етдирмәк зәруридир. Биз бу габилијјәти мүнтәзәм олараг “камилләр үчүн” олан “гүввәтли [руһани] јемәк”лә гидаланараг вә ‘ајырд етмәк үчүн тәрбијә едиләрәк’ инкишаф етдиририк (Ибраниләрә 5:13, 14). Приоритетләри мүәјјән едәркән, бизи дүзҝүн олмајан гәрарлардан һәм дә ‘ән үстүн дәјәрләри ајырд едә билмәк’ ҹәһди горујаҹаг (Филипилиләрә 1:10).
19. Руһани ишләр үчүн вахтымызын аз галдығыны дәрк едириксә, нә етмәлијик?
19 Вар-дөвләтә һәрислик руһани ишләрә аз, ја да ки, һеч вахт сахламадан бизи кор едә биләр. Биз өзүмүзү јохламаға вә бу тәләдән — бу ҹүр һәјат тәрзиндән гачынмаға неҹә наил ола биләрик? Өз һәјатымызы нә дәрәҹәдә вә һансы үсулла садәләшдирә биләҹәјимизин үзәриндә дуа едәрәк дүшүнмәк лазымдыр. Гәдим Исраилин падшаһы Сүлејман демишдир: “Аз јесин јахуд чох јесин, чалышан адамын јухусу шириндир; фәгәт зәнҝинин тохлуғу ону јатмаға гојмаз” (Ваиз 5:12). Лазымсыз әшјалара гуллуг етмәк үчүн чох вахт вә гүввә сәрф етмәли олуругму? Әмлакымыз нә гәдәр чохдурса, она бир о гәдәр дә чох гуллуг етмәк, ону сығорта етмәк вә горумаг лазым ҝәлир. Бә’зи әшјалардан јаха гуртармагла һәјатымызы садәләшдирсәк, руһани мә’нада газанмарыгмы?
Һазыр олмаг үчүн гүввәнизи әсирҝәмәјин
20, 21. а) Јеһованын ҝүнүнә даир һәвари Петер бизи нәјә әмин едир? б) Јеһованын ҝүнүнә һазыр олмаг үчүн Она садиглијимиз даһа нәдә әкс олунмалыдыр?
20 Нуһун ҝүнләриндәки дүнја үчүн вахт баша чатдығы кими, һазыркы систем үчүн дә баша чатаҹагдыр. Һәвари Петер бизи әмин едир: “Рәббин Ҝүнү исә, ҝеҹә ҝәлән оғру кими ҝәләҹәкдир. О Ҝүндә ҝөјләр бөјүк ҝурулту илә кечәҹәкләр, үнсүрләр јанараг әријәҹәкләр, јер вә орада олан бүтүн ишләр тамамилә јандырылаҹагдыр”. Нә символик ҝөјләр (пис һөкумәтләр), нә дә символик јер (Аллаһдан узаглашмыш бәшәријјәт) Аллаһын аловланан гәзәбинә таб ҝәтирә билмәјәҹәк. Һәмин ҝүнә неҹә һазырлаша биләҹәјимизи ҝөстәрәрәк Петер дејир: “Бүтүн бунлар бу ҹүр мәһв едиләҹәксә, сиз неҹә инсанлар олмалысыныз? Аллаһын Ҝүнүнүн зүһуруну ҝөзләјиб, ону сүр’әтләндирәрәк мүгәддәс вә Аллаһа ихласкар бир һәјат јашамалысыныз” (2 Петер 3:10-12).
21 Мәсиһчи ҝөрүшләринә мүнтәзәм ҝәлмәклә вә хош хәбәри тәблиғ етмәклә дә Аллаһа садиглијимизи ҝөстәририк. Јеһованын бөјүк ҝүнүнү сәбрлә ҝөзләјәрәк, өзүмүзү бүтүнлүклә Она хидмәтә һәср едә биләрик. Ҝәлин, ‘бу ишләри ҝөзләјәрәк, чалышаг ки, Онун [Аллаһын] һүзурунда нөгсансыз, ләкәсиз вә сүлһ ичиндә тапылаг’ (2 Петер 3:14).
Хатырлајырсынызмы?
• Јеһованын ҝүнүнә нәјә ҝөрә һазыр олмалыјыг?
• Ҝүндәлик ишләр һәјатда бизим үчүн ән ваҹиб ишләрә чеврилибсә, нә етмәлијик?
• Руһән мүрҝүләмәјә гаршы дурмагда бизә нә көмәк едәр?
• Тәһлүкәли һәјат тәрзинин һансы мүхтәлифлијиндән горунмалыјыг вә буну неҹә етмәк олар?