“Bana ñem ngui!”

1, 2. Inyuki i ngolba Paul a bi boma i Yérusalem i bi hélés bé nye?

I MBUS le ba bi péyés Paul i moo ma limut li bôt li bé ñunbak i Yérusalem, a bi témb i ndap mok. I ñôma nu makénd nunu a mboma ngolba Yérusalem, ndi i nhélés bé nye. Ba bi bôk ba kal nye le “mok ni njiiha” bi mbem nye mu i tison i. (Minson mi baôma 20:22, 23) To hala kiki a nyi bé loñge loñge i yom i mbem nye nyoo, Paul a nyi yaa le a ga nok ndutu inyule a yé nnigil Yésu.​—Minson mi baôma 9:16.

² Yak ngim bapôdôl i bi béhe nye le ba ga téñ nye, ba ti ki nye “i moo ma bôt ba matén.” (Minson mi baôma 21:4, 10, 11) Hala a yé ndék ngéda le Lôk Yuda i bé sômbôl nol nye, i mpôôna yak le Ntôñ bakéés bakeñi u bé sômbôl ‘padna Paul’ mu kii ba bé nôgla ha bé inyu yé. Nano a yé mut mok, bisônda bi Lôk Rôma gwon bi ntééda nye, a yé mbem minkaa ni bisoman bipe. (Minson mi baôma 21:31; 23:10) Paul a gwé toi ngôñ le ba ti nye makénd!

3. Hee di nkuhul makénd inyu ke ni bisu i añal ñañ nlam?

³ Yak bés munu i dilo di nsôk dini, di nyi le “i bôt bobasôna ba ngwés niñ ikété adna ni Kristô Yésu, ba téñbege i gwélél Nyambe, yak bo b’a kôhna ndééñga.” (2 Timôtéô 3:12) Ngim mangéda yak bés di gwé ngôñ le ba ti bés makénd inyu kena nson u ñañ nlam ni bisu. Kinje makénd di nkôhna mu bikaat bi “nkol u maliga ni u pék”, ni mu makoda més! (Matéô 24:45) Yéhôva a mbôn bés le, mut nye ki nye a’ la bé sôña nson u ñañ nlam. A mbôn ki le, mut nye ki nye a’ la bé tjé bagwélél bé bobasôna, to i mélés nson ñañ nlam. (Yésaya 54:17; Yérémia 1:19) Ndi kii di nla kal inyu ñôma Paul? Baa yak nye a bi kôhna makénd inyu ke ni bisu i añal ñañ nlam to hala kiki a bé boma ngolba? Ibale ñ, mambe makénd a bi kôhna ni kii a bi boñ?

‘I jimb ba bi ôô ba kumuk soñ’ li bi yon bé (Minson mi baôma 23:11-34)

4, 5. Mambe makénd Paul a bi kôhna, ndi inyuki ma bi lôl i loñge ngéda?

⁴ I mbus le Ntôñ u bakéés bakeñi u bi tééñga Paul, i u u Paul a bi kôhna mahôla ma ma bi ti nye makénd. Bibel i nkal le: “Nwet a telep nye ipañ, a kal le: ‘Bana ñem ngui! Inyule kiki u yé i bok mbôgi i nya i yôni inyu jôl jem i Yérusalem, hala nyen u nlama ki bok mbôgi i Rôma.’” (Minson mi baôma 23:11) I mbus le Yésu nyemede a bi ti nye makénd, Paul a bé nkwoog nkaa le a ga pam mu i ndap mok. A bé yi ki le a ga pei inyu ke i Rôma, a bana ki nsima i bok mbôgi inyu Yésu nyoo.

⁵ Paul a bi kôhna makénd i loñge ngéda. I ngéda kel i bi ye, iloo 40 ma bon ba Lôk Yuda ‘ba ôô jimb, ba kum soñ le ba ba ntiihege ibale ba nje tole ba nyo bo ngi nol Paul’ ‘I jimb ba bi ôô ba kumuk soñ’, li bé éba toi le ba bé nkôôbaga i nol ñôma Paul. I bé kiki bo le ba bé kal le: Di ba ‘ntiihege ibale di nje tole di nyo bés ngi nol Paul.’ (Minson mi baôma 23:12-15) I jimb ba bi ôô, li bé lémél baéga biprisi lôñni mimañ mi litén, njômbi yap i bé le ba témbna Paul i bisu bi Ntôñ u bakéés bakeñi inyu ke ni bisu i bat nye mambadga, le ba tibil yi mam ma ma mbéñge nye. Ndi hala a bé ndigi manjel ba bé yéñ inyu nol nye.

6. Lelaa i jimb ba bi uune Paul inyu nol nye li bi yiba, i len ini lelaa boñge ba wanda ba nla nigle man manyañ Paul?

⁶ Ndi man manyañ Paul a bi nok i yom ba bé kal a yis Paul. Kunda yada, Paul a kal nye le a kee a toñle i jam li ñane hikôô hi bisônda nu Lôk Rôma le Klaudiô Lisia. (Minson mi baôma 23:16-22) I maliga, Yéhôva a ngwés boñge ba wanda kiki man manyañ Paul, ba ba mbii gwéñe bi litén li Djob i bisu bi gwéñe gwap bomede, ba boñok biliya inyu boñ le nson u Yéhôva u kee ni bisu i gwéla.

7, 8. Kii Klaudiô Lisia a bi boñ inyu sôñ niñ i Paul?

⁷ Kiki Klaudiô Lisia nu a bé énél 1 000 bisônda a bi nok i jimb ba bi uune Paul, kunda yada a ti oda le ba kot 470 ma bôt, hala wee bisônda, baleñ makoñ ni bakilhosi. I ntôñ u bisônda u u bé lama nyodi i Yérusalem juu ni juu inyu kena Paul letee ni Kaisaréa inyu boñ le ba nol bañ nye. I ngéda ba bé lama bol i Kaisaréa, i bisônda bi bi bé lama kena Paul yak ngomin Félix.a To hala kiki ngandak Lôk Yuda i bé yééne nyoo i Kaisaréa nu a bé nyañ tison i nkoñ u Yudéa u u bé isi énél i Lôk Rôma, bôt ba matén bon ba bé nyoo ngandak. Maselna ni tison i Yérusalem i het yubda i bé ngandak, ni i het pémsan i bibase i bé, tison i Kaisaréa yo i bé homa a yé nwee. Tison Kaisaréa i bé ki liyééne li ntôñ u bisônda u Lôk Rôma i nkoñ u Yudéa.

⁸ Inyu noñ mbén i Lôk Rôma, Lisia a bi ômle Félix kaat i i bé toñle nye i jimb Lôk Yuda i bi uune Paul. Lisia a bi tila le kiki a nok le Paul a yé mut Lôk Rôma, a bi sôñ nye inyule Lôk Yuda i bé ‘yéñ nol nye’. Lisia a nkal le a bi léba bé yak Paul jam jo ki jo li li kôli “ni nyemb tole ni mok”, ndi kiki ba nyis nye le ba ñuune i mut nunu jimb jon a ntimbis nye yak ngomin Félix inyu boñ le ngomin a emble i bôt ba ñôm nye nsohi, a pémés ki mbagi.​—Minson mi baôma 23:25-30.

9. (a) Lelaa bôt ba bi unda le ba bé diihe bé libak le Paul a bé man Lôk Rôma? (b) Inyuki yak bés di gwé ngôñ ni mambén ma ngomin len inyu sôñ bés?

⁹ Baa i kaat Lisia a bi tilna Félix i bé pot toi maliga inyu Paul? I bé pot bé maliga momasôna. I nene le a bi tilna ngomin i kaat i inyule a bé gwés nene loñge i mis mé. Jon, i jam li bi tinde nye i sôñ ñôma Paul i moo ma baoo bé i bé bé inyule a bé man Lôk Rôma. U héya hala, mu kaat yé Lisia a bi tjél tila le ‘ba bi kañ Paul ni minsañ mi bikei ima’ ni ki le i mbus ngéda a bi ti oda le ba “bat nye mambadga.” (Minson mi baôma 21:30-34; 22:24-29) A bi diihe bé to libak le Paul a bé man Lôk Rôma. Yak i len ini, Satan a ngwélél bôt ba ba nlôôha bana makénd inyu base yap inyu hôñôs ôa ba gwé inyu bagwélél ba Djob jon i nla pam le ba sôña bés ngim mam ki le di gwé kunde i boñ mo. Ndi kiki Paul, yak bés di gwé kunde i tehe bangomin inyu boñ le ba sôñ bés.

“Me nkon maséé i lona hop wem i bisu gwoñ” (Minson mi baôma 23:35–24:21)

10. Mimbe minsohi Lôk Yuda i bi ôm Paul?

¹⁰ I Kaisaréa, ba bi ti oda le ba “ tééda Paul i ndap Hérôdé” a bemek le i bôt ba bi ôm nye nsohi i Yérusalem ba loo. (Minson mi baôma 23:35) I mbus dilo ditan, prisi keñi le Anania a bi sôs i Kaisaréa lôñni loya yada le Tertilô ni mimañ mi litén. Tertilô a bi bôk ndugi a bégés Félix inyu mam momasôna a bé bôñôl bon ba Lôk Yuda ndi, a bé boñ hala inyu lôbhe nye le ndi Félix a kil nye pes.b I mbus a ôm Paul nsohi a kal le Paul a yé “mut yubda, a ntinde ki Lôk Yuda yosôna i nkoñ ’isi wonsôna i kolba ngomin; nye ki nyen a yé nkena ntôñ mbagla u bôt ba Nasaret. A bi noode yak hindis témpel, inyu hala nyen di bi gwel nye. Yak Lôk Yuda i bi adba lôñni bo inyu soman nye, i kalak le i mam mana ma yé maliga.” (Minson mi baôma 24:5, 6, 9) I lona yubda, i kolba ngomin ni i hindis témpel, i mam ma ma bé le ma kena mut i nyemb.

11, 12. Lelaa Paul a bi éba le baoo bé ba bé pot bitembee ikolba nye?

¹¹ I mbus ngéda ba bi ti Paul hop, a kal le: “Me nkon maséé i lona hop wem i bisu gwoñ.” A bi kal le bitembee gwon ba mpot ikolba nye. Ñôma Paul a bi hindis bé témpel, a bi tinde bé ki to bôt i yubda. I maliga, a bi ba bé to i Yérusalem “jôga li nwii” ndik i ngéda a bi témb a lo inyu ti “makébla inyu diyeyeba,” hala wee bikristen bi bi bééna ha bé bigwel moo inyule njal ni ngolba bi bé nnayak. Paul a nyigye le ilole a njôp i témpel, a bi ‘mal pubus nyemede inoñnaga ni mbén Môsi’ ni le a bi ke ni bisu i boñ biliya “i tééda kiññem i mpôp i bisu bi Nyambe ni bi bôt ba binam.”​—Minson mi baôma 24:10-13, 16-18.

¹² Paul a bi neebe le a bé bégés Nyambe nu basôgôlsôgôl bé, a niñik ‘inoñnaga ni njel ba bé sébél le ntôñ mbagla.’ A kônde ki le a nhémle “i mam ma yé ntilga ikété mbén Môsi ni ikété bikaat bi Bapôdôl.” Nlélém ni i bet ba bé kolba nye, yak nye a bé hémle le “bitugne bi ga ba inyu bôt ba téé sép ni inyu bôt ba téé bé sép.” A bi kal bo le ba pot ibale ba yé bon bôlôm ni bini bibuk le: “I bôt bana ba yé hana, bomede ba kal imbe béba jam ba nléba le me mboñ i ngéda ba bak ba nkéés me i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi, handugi i jam lini jotama le me bi lond i ngéda me bé me téé i ñemkété wap le: ‘Inyu bitugne bi bawoga nyen ba yé i kéés me i len ini i bisu bi nan!’”​—Minson mi baôma 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Inyuki ndémbél i Paul i nla hôla bés i ngéda i mpam le ni makénd di nlama bok mbôgi i bisu bi bangomin?

¹³ Paul a bi yigle bés ndémbél ilam i di nla kôna ibale di yé i bisu bi bakéés inyu ñañ ilam tole ba ñôm bés nsohi le di nlona yubda ni le di nkolba bangomin ba kalak le di yé “ntôñ mbagla.” Paul a bi gwélél bé dipôha inyu boñ le ba kil nye pes i ngéda a bé i bisu bi bangomin kiki Tertilô a bi boñ. A bi yén nwee a tinak ngomin lipém. Ibabé i gwélél bibuk bi bi mbaabana, Paul a bi ba maliga a tééne ki nye likalô. Paul a kal ki le “Lôk Yuda ihogi i i nlôl i pes mbok Asia” i i bé soman nye le a nhindis témpel i bé bé ha, ni ki le inyu noñ mbén, i bisu gwap nyen a bé lama ba inyu nok minsohi ba bé ôm nye.​—Minson mi baôma 24:18, 19.

¹⁴ I yom i bé loñge i yé le, Paul a bi kon bé woñi i pot i mam a nhémle i mbamba. Ni makénd, a bi kônde hôñlaha bo le a nhémle bitugne, i jam li jon li bi lona yubda i ngéda a bé pot i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi. (Minson mi baôma 23:6-10) Mu nkwel wé, Paul a bi yigye botñem i bitugne. Inyuki? Inyule a bé bok mbôgi inyu Yésu ni inyu bitugne gwé, ki le i bet ba bé ôm nye nsohi ba bé hémle bé i biniigana bi. (Minson mi baôma 26:6-8, 22, 23) I maliga, i jam li bi boñ le Paul a ba i bisu bi bikééhene li bé inyule a bé hémle bitugne, ndi téntén bitugne bi Yésu.

¹⁵ Nlélém kiki Paul, yak bés di nla bana makénd i añal ñañ nlam, di yoñ ki ngui munu bibañga Yésu a bi kal banigil bé le: “Bôt bobasôna b’a oo ki bé inyule ni yé banigil bem, ndi nu a nhônba letee ni lisuk nyen a’ tohlana.” Baa di nlama tôñ inyu yom d’a pot ibale di yé i bisu bi bangomin? Heni, inyule Yésu nyemede a bi kal le: “I ngéda ba ngwel bé inyu kena bé i bikééhene, ni tôñ bañ ngéda ngi kola inyu jam n’a pot; ndi kii yosôna y’a tina bé ha ngeñ i, poda yo, inyule bé bé bon n’a pot, ndi n’a pot ni ngui i mbuu mpubi.”​—Markô 13:9-13.

“Félix a kon woñi” (Minson mi baôma 24:22-27)

16, 17. (a) Kii Félix a bi pot a boñ ki i ngéda nkaa u Paul u bé u ntagbe? (b) Bebek inyuki Félix a bi kon woñi, ndi inyuki a bi ke ni bisu i sébél Paul?

¹⁶ Hala a bé bé ngélé bisu le ngomin Félix a nok ba mpôdôl biniigana bi bikristen. Di ñañ le: “Félix a bé yi yaga i mam ma nkéla inyu Njel ini, a bat bo le ba loo lisañ lipe, a kal le: ‘I ngéda ñane hikôô hi bisônda le Lisia a’ sôs, m’a yoñ makidik inyu hop nan.’ I mbus, a ti ñane mbôgôl bisônda oda le ba tééda Paul i mok, ndi ba ti nye ndék kunde, ba nwas ki le mawanda mé ma ti nye mam ma mbéda nye.”​—Minson mi baôma 24:22, 23.

¹⁷ Ndék dilo i mbus ha, Félix a bi lo bona nwaa wé Drusila, nu a bé ngond Lôk Yuda, a ep le ba sébél Paul inyu “emble nye a ntoñol kii i hémle Yésu Kristô i nkobla.” (Minson mi baôma 24:24) Ndi, i ngéda Paul a bi bôdôl pot inyu “telepsép, hôtnyuu, ni mbagi i i nlo, Félix a kon woñi,” bebek inyule i mam Paul a bé pôdôl ma bé tééñga kiññem yé, inyule a bé boñ mam mabe i niñ yé. Inyu hala nyen a bi ti oda le ba témbna Paul, a kal le: “Inyu nano, kenek ndugi; ndi i ngéda pôla y’a nene, m’a témb me sébél we.” I maliga, Félix a bi sébél Paul ngandak ngélé inyu kwel ni nye, he bé inyule a bé gwés emble ñañ nlam, ndi inyule a bé bot ñem le Paul a ga ti nye moni.​—Minson mi baôma 24:25, 26.

18. Inyuki Paul a bi pôdôl “telepsép, hôtnyuu ni mbagi i i nlo i bisu bi Félix bo nwaa?

¹⁸ Inyuki Paul a bi pôdôl “telepsép, hôtnyuu ni mbagi i i nlo” i bisu bi Félix bona nwaa? Di ntehe le ba bé gwés yi kii “hémle inyu Yésu Kristô” i bé kobla. Kiki Paul a bé yi le Félix bo nwaa ba bé bôt ba ndéñg, bibéba bi bôt, ni bôt ba ba téé bé sép, jon a bi gwés toñle bo kii i ba nnigil nu Yésu i nkobla. Bipôdôl bi Paul bi bi tibil éba maselna ma yé ipôla i nôgôl matiñ ma telepsép ma Djob ni i niñ i nyega Félix bo nwaa ba bééna. A bé gwés toñle bo le bôt bobasôna ba ga ti ñañga i bisu bi Djob inyu i yom ba nhoñol ni inyu i yom ba mboñ, a kal ki bo le i mbagi ba bé lama pémhene nye Paul, i bé bé to jam i bisu bi mbagi Djob a ga pémhene i bôt ba ntop bé nôgôl matiñ mé. Hala a nhélés bé bés le Félix “a kon woñi”!

19, 20. (a) I ngéda di yé nson likalô, kii di nlama boñ i ngéda di gwé i bisu gwés bôt ba ba mboñ wee ba ngwés maliga, ki le ba ngwés bé mo? (b) Kii i nyis bés le Félix a bé toi bé liwanda li Paul?

¹⁹ Yak mu i nson wés likalô, di yé le di boma bôt ba ba yé kiki Félix. I bibôdle ba nla boñ kiki bo le ba ngwés maliga, ndi ki le ba ngwés ndigi yônôs njômbi yap bomede. Jon di yoñ yihe ni mintén mi bôt mi. Kiki Paul, ibabé i babaa bo, di nla éba bo matiñ ma telepsép ma Djob. Bebek njee a nyi, maliga ma nla tihba miñem wap. Ndi ibale ba ta bé bebee i nwas niñ yap i nyega, di nwas bo, di kee i yéñ bôt ba ba ngwés toi maliga.

²⁰ I yom i bé toi Félix i ñem i bi nene inyule Bibel i nkal le: “I mbus nwii ima, Porkiô Festô a yoñ tel i Félix; kiki Félix a bééna ngôñ i lémél Lôk Yuda, a nwas Paul i mok.” (Minson mi baôma 24:27) Félix a bé toi bé liwanda li Paul. Félix nyemede a bé yi le i bôt ba bé mu i “Njel “ ba bé bé bakolba ngomin tole bôt ba nyéñ mahéñha. (Minson mi baôma 19:23) A bé yi ki le Paul a bi kolba bé mbén Lôk Rôma yo ki yo. Ndi, to hala Félix a bi nwas nye i ndap mok inyule “a bééna ngôñ i lémél Lôk Yuda.”

21. Kii i bi pémél Paul i mbus le Porkiô Festô a bi yila ngomin, ndi kii i bi lama kônde ti nye makénd?

²¹ Kiki nlôñ u nsôk i pes 24 i kaat Minson mi baôma i ñéba, Paul a bé a nginda yii i mok i ngéda Porkiô Festô a bi yoñ tel i Félix. Ha nyen ba bi bôdôl ndéñgés Paul, ba omok nye yak nkéés wada len, yani yak nkéés numpe hala ni hala. Ni toi, i ñôma nu makénd nunu a bi ‘ke i bisu bi bikiñe ni bi bangomin.’ (Lukas 21:12) Kiki di ga tehe, i mbus ngéda a ga añal ñañ nlam i bisu bi ngomin i nlôôha ikeñi i i bé ha i ngéda i. Paul a bi hônba mandutu ma momasôna ibabé le hémle yé i tomb. Ibabé pééna bibuk bi Yésu bini bi bi ke ni bisu i ti nye makénd: “Bana ñem ngui!”