“Emblana me”

1, 2. Kii ñôma Paul a bi ke i boñ i Yérusalem, kii i bé lama pémél nye nyoo?

TISON i Yérusalem! Ngélé ipe ki ini le Paul a kil i minloñ i het ngandak liyôgbe i yé. Tison ipe i ta bé i nkoñ’ isi kiki ini i i mpôdôl ñañ u Yéhôva ni litén jé. Yak i bôt ba nyééne mu ba yé maséé ni ñañ wap inyule u nti bo lipém. Paul a nyi le ngandak bikristen ipôla yap i gwé ndutu i noñ bitelbene bi mondo bi Yéhôva. Paul a nyi le kiki a nlama hôla bo i pes minsôn hala ki nyen a nlama hôla bo i pes mbuu. I jam li jon li bi boñ le i ngéda a bé i Éfésô, a bi nôgda le a nlama tiimba lo munu i tison ini le Yérusalem. (Minson mi baôma 19:21) Tolakii mam mabe ma bé le ma pémél nye, a bi kena liké jé ni bisu letee a bol.

² Mambe mandutu Paul a ga boma i Yérusalem? Di nla sima ngimanôgla i bi ba ipôla nye ni banigil ba Kristô bape, inyule ba bi nok ngim miñañ inyu yé. Baoo Kristô ba ga yéñ Paul mindañ iloo hihéga. Ba ga ôm nye minsohi, ba bép nye, ba yéñ yak le ba nol nye. Mandutu momasôna Paul a bi boma ma bi ti nye pôla i tééne bôt likalô. Suhulnyuu, ñem ngui, ni hémle Paul a bi unda i ngéda a bé boma mandutu bi nla ba ndémbél ilam inyu yés i len ini. Di wan lelaa.

“Ba bôdôl ti Nyambe lipém” (Minson mi baôma 21:18-20a)

3-5. (a) Paul a bi yoñ ngaba inyu imbe boma i Yérusalem, i bé pôdôl kii? (b) Bimbe biniigana di nla ôt mu i boma Paul a bi tégbaha ni mimañ mi Yérusalem?

³ Kiki ba mpam i Yérusalem i kel i bé noñ ha, Paul ni basolôñ bé ba ke i boma mimañ mi likoda li Yérusalem, inyu tégbaha ngim boma. Ñañ unu u nsima bé baôma ba ba bé ba ngi yii i niñ ha ngéda i; bebek inyule ba bi ke i gwel nson i bahoma bape ba nkoñ’ isi. I yom di nyi i yé le, Yakôbô manyañ Yésu nyen a bé a ngi yii ha. (Galatia 2:9) I nene le, nyen a bi éga likoda li bi tagbe i kel i i ngéda “mimañ nwomisôna mi bé ha” ni Paul.​—Minson mi baôma 21:18.

⁴ Paul a bi yéga mimañ “a bôdôl toñle bo mam momasôna Nyambe a bi boñ ni njel nson wé ikété biloñ bipe.” (Minson mi baôma 21:19) Di nla hégda makénd ba bi nlama kôhna. Nlélém kiki bo, yak bés di nkon masée i nok lelaa nson u ñañ nlam u nhol i biloñ bipe.​—Biñgéngén 25:25.

⁵ Ibabé pééna, Paul a bi pôdôl makébla ma a bi lona ngéda a bé i Érôpa. Bilôk bikéé bi Yérusalem bi bi lama ba maséé ngandak i tehe makébla makoda ma yé haa ma bi ti. Jon i ngéda Paul a bi mom nwee, ñañ u nkal le: “Ba [mimañ] bôdôl ti Nyambe lipém”! (Minson mi baôma 21:20a) Yak i len ini, bilôk bikéé bi nkon maséé i ngéda ba ntehe makébla ni makénd lôk kéé i nti bo i ngeñ ba nkon tole i ngeñ ndutu i nkwél bo.

Ngandak i bé i “tiñi ki ni mbén Môsi” (Minson mi baôma 21:20b, 21)

6. Umbe nsohi ba bi ôm Paul?

⁶ I mbus, mimañ mi kal Paul le ngim jam i bi bôña i Yudéa i i mbéñge nye. Ba kal nye le: “A mankéé, u ntehe lelaa dikôô di bon ba Lôk Yuda di nyila bahémle, bobasôna ba ngi tiñi ni mbén Môsi. Ndi ba bi nok bôt ba nhuñbe inyu yoñ le u niiga Lôk Yuda yosôna i i nyééne i pôla bôt ba matén, le ba kôm mbén Môsi mbus, u kalak bo le ba kwee bañ bon bap, ba noñ bañ to bilem bi bôt ba kôba.”a​—Minson mi baôma 21:20b, 21.

7, 8. (a) Mimbe minkoda mi mahoñol ngandak bikristen i Yudéa i bééna? (b) To ibale ba bééna i mahoñol ma, inyuki di nla bé kal le ba bé batjañgbene maliga?

⁷ Môm ima ma nwii i mbus ngéda, inyuki ngandak bikristen i bé i ngi noñok mbén Môsi hala, ki le i mbén i i bééna ha bé mahee? (Kôlôsé 2:14) I nwii 49 N.Y. baôma ni mimañ mi mi bé i Yérusalem ba bi éble makoda ngim kaat i i bé toñol le, bikristen bi bi bé bé bon ba Lôk Yuda ba bé bé nyégsaga i kweeba to i nôgôl mbén Môsi. (Minson mi baôma 15:23-29) Ndi i kaat i, i bé sima bé bikristen bi bi bé bon ba Lôk Yuda, inyu hala nyen ba bé nok bé le ba bé ha bé nyégsaga i nôgôl mbén Môsi.

⁸ Baa libak le bon ba Lôk Yuda ba bé ba ngi tiñi ni mbén Môsi li bé éba le ba bé ba kôli bé ba bikristen? Heni. I bé bé kiki bo le ba bi ke ni bisu i bégés bikwéha bi mop kiki ba bé boñ behee. Yéhôva nyen a bi ti bon ba Lôk Yuda i Mbén i jon ba bé ba ngi tiñi ni yo. Yom ibe yo ki yo i bé bé mu, to mam ma mimbuu mimbe. I Mbén i i bééna maada ni malômbla ma kwañ, ki le nano bikristen bi yé isi malômbla ma yondo. I matiñ ma bé mu i mbén i, ma bé kiha ha bé ni bibégés bipubi. Bon ba Lôk Héber ba ba bi yila bikristen ba gwéhék mbén Môsi, ba bé nok bé bitelbene bi mondo Yéhôva a bi lona ikété likoda li bikristen, ba bé bôdôl bé to gwo ñem. Ba bé lama neebe bitelbene bi mondo bi inyule Yéhôva a nke ni bisu i béyés mapubi mé béyés ni béyés.b​—Yérémia 31:31-34; Lukas 22:20.

“Minhuñbe bôt ba nhuñbe inyu yoñ mi ta bé maliga” (Minson mi baôma 21:22-26)

9. Kii Paul a bi niiga inyu jam li mbéñge mbén Môsi?

⁹ Kii di nla kal inyu minhuñbe ba bé huñbene Paul i ngéda ba bé kal le, a bé niiga Lôk Yuda i i bé yééne ipôla bôt ba biloñ bipe le “ba kwee bañ bon bap, ba noñ bañ to bilem bi bôt ba kôba?” Ba bi om Paul i añal ñañ nlam i biloñ bipe, a kal ki bo le ba bé bé nyégsaga i noñ Mbén Môsi. A kal yak bo le ba nyégsa bañ i bôt ba biloñ bipe ba ba bi hémle le ba kweeba inyu noñ mbén Môsi. (Galatia 5:1-7) Jam lipe li bé ki le Paul a bé añle bon ba Lôk Yuda ñañ nlam mu i bitison a bé lôô. A bé toñle i bôt ba bé gwés emble nye le nyemb i Yésu i bi mélés mbén Môsi ni le mut a nkéla le a téé sép ni njel hémle ha ni njel minson mi Mbén bé.​—Rôma 2:28, 29; 3:21-26.

10. Mambe mahoñol Paul a bééna inyu mbén Môsi ni jam li likwee?

¹⁰ Ndi to hala, Paul a bé nok i bôt ba bééna ngôñ i ke ni bisu i noñ ngim maboñok ma Lôk Yuda kiki bo i tjél sal i kel Sabat tole i tjél je ngim bijek. (Rôma 14:1-6) A bi téé bé to ngim mbén inyu jam li mbéñge likwee. Inyu hala nyen, Paul a bi kwee Timôtéô inyu boñ le bon ba Lôk Yuda ba ôm bañ bo nsohi, inyule isañ Timotéô a bé man Lôk Grikia. (Minson mi baôma 16:3) Mut nyemede nyen a bé a pohol too a nkweeba too a nkweeba bé. Paul a bi kal bôt ba Galatia le: “To likwee, to ngikweeba bi gwé bé mahee mo ki mo; ndi hémle i i ngwel nson ni njel gwéha yon i gwé mahee.” (Galatia 5:6) Ndi, ibale mut a bé hoñol le i mbéda le a kweeba inyu noñ mbén Môsi, tole inyule a nsômbôl bana bisai bi Yéhôva, wee i mut nu a bé hañba hémle.

11. Mambe maéba mimañ mi bi ti Paul, ndi kii a bi lama boñ inyu noñ maéba ma? (Béñge yak matila isi lipep.)

¹¹ To ibale hala a bé bé maliga, minhuñbe mi mi bé téénga bon ba Lôk Yuda ba ba bé bikristen. Jon, mimañ mi bi ti Paul mana maéba le: “Di gwé bôt ba-na ba ba bi ti Nyambe likak. Yoñ i bôt bana ni we, pubus bo, pubus yak wemede inoñnaga ni mbén Môsi, yoñ ki bitelbene i saa mam momasôna ma mbéda inyu boñ le ba homb miño nwap. Ha nyen hiki mut a’ yi le minhuñbe bôt ba nhuñbe inyu yoñ mi ta bé maliga, ndi b’a tehe le yak wemede u noñ oda, u téédaga ki mbén Môsi.”c​—Minson mi baôma 21:23, 24.

12. Lelaa Paul a bi éba le a bé nai bé ni litehge jé li mam ni le a bi nôgôl maéba ma mimañ mi Yérusalem?

¹² Paul a bé le a kal le njom i ta bé minhuñbe mi yé inyu yé, ndi i yé i Lôk Yuda i i nai ndik ni litehge jap li mam inyu mbén Môsi. Ntel ngéda wonsôna ngim jam i bé bôk bé mbén Yéhôva, Paul a bé nai bé ni litehge jé li mam. Nyemede a bi bôk a tila le: “Inyu bôt ba yé isi mbén Môsi, me bi yila wengoñle me yé isi mbén Môsi, inyu yoña i bôt ba yé isi mbén Môsi.” (1 Korintô 9:20) Paul a bi nôgôl maéba ma mimañ mi Yérusalem inyule a bi yila wengoñle a bé “isi mbén Môsi.” A bi yigle bés ndémbél ilam le di nit mimañ, ni le di nai bañ ni litehge jés li mam.​—Lôk Héber 13:17.

“I kôli bé niñ!” (Minson mi baôma 21:27–22:30)

13. (a) Inyuki Lôk Yuda ihogi i bi lona yubda i témpel? (b) Lelaa Paul a bi pei?

¹³ Mam ma bi tagbe bé loñge i témpel. Kiki dilo di likak jap di bé bebee ni mal, i Lôk Yuda i i bé lôl i Asia, kiki i ntehe Paul ikété témpel, i bôdôl lona yubda mukété, i ômôk yak nye nsohi le a njubus bôt ba matén ikété témpel. Ibale ñane ntôñ bisônda nu a bé man Lôk Rôma a hôla bé Paul i ngéda ba bé bép nye, ki Lôk Yuda i bi nol nye. Kiki liyôgbe li nai, ñane ntôñ bisônda a ti oda le ba kena nye i ñamb u bisônda. Ndik i mbus nwii mina nyen ba bé lama pémés Paul i mok. Ndi hala a bé kéñ bé le mam mabe mape ma kwél Paul. I ngéda ñane bisônda a bi bat bo inyuki ba nyéñ nol Paul, mandimbhe map ma bé maselna. Mu ikété yubda i yosôna, ñane bisônda a bé nok bé to yom. Sôk i nsôk bisônda bi héya Paul mu ñemkété limut li. I ngéda nye ni bisônda ba bi pam i ñamb, Paul a bi kal ñane le: “Me nsoohe we le u ti me kunde i pôdôs litén.” (Minson mi baôma 21:39) Ñane bisônda a bi neebe, i mbus ni makénd momasôna Paul a bôdôl añle bo i mam a nhémle.

14, 15. (a) Kii Paul a bi toñle bon ba Lôk Yuda? (b) Kii ñane ntôñ bisônda a bi boñ inyu yi kii i bé tinde bon ba Lôk Yuda i han Paul nyemb?

¹⁴ Paul a bi bôdôl ni bibañga bini le: “Emblana me.” (Minson mi baôma 22:1) A bi pôdôs limut ni hop Lôk Héber, inyu hala nyen limut li bi mom nwee. A toñle bo inyuki a bi yila nnigil Kristô. A bi sima ngim mam i bon ba Lôk Yuda ba bé le ba wan inyu ba nkwoog nkaa. A bi kal bo le a bi boñ suklu yak Gamaliel, a tééñga banigil ba Kristô, ngim bôt i i bé ha yokel i bé yi hala. Ndi, kiki a bé ke i Damaskô, a bi tehe ngim yiinda, Kristô nu a bi tuge a pôdôs nye. I bôt ba bé ke i liké ni nye ba bi tehe mapubi, ba nok ki kiñ i i bé pot, ndi ba bi nok bé bibañga bi bé pôda. (Béñge la note d’étude i Minson mi baôma 9:7; 22:9, i Bibel Ngobol mbok yondo ni hop Pulasi.) Kiki a bi yila ndim, i bé béda le basolôñ bé ba éga nye i Damaskô. Anania, mut nu bon ba Lôk Yuda ba ba bé yi ha i libôga li, a bi boñ le Paul a tiimba tehna ni njel manyaga.

¹⁵ Paul a nke ni bisu ni ñañ wé, a nkal le i ngéda a bi témb i Yérusalem Yésu a bi pémél nye i témpel. Kiki ba nok hala, bon ba Lôk Yuda ba unup ngandak ba kahal lond le: “I nya mut ini i nlama wo, i kôli bé niñ!” (Minson mi baôma 22:22) Inyu sôñ Paul, ñane bisônda a bi kal le ba kena Paul i ñamb bisônda. Kiki a bé sômbôl yi inyuki bon ba Lôk Yuda ba bé unbene Paul iloo hihéga, ñane bisônda a bi kal bisônda gwé le ba bép Paul inyu nyégsa nye i pot. I ngéda ba bé sômbôl bôdôl bép nye, Paul a bi yeelene bo le a yé man Lôk Rôma. Nlélém i len ini, bagwélél ba Yéhôva ba ngwélél i kunde mbén i nti bo inyu sôñ bibégés bipubi. (Béñge minkéñék mi matila mini le: “Mbén i Rôma ni bon ba Lôk Rôma,”ni minkéñék mi matila mini le: “Ba nsôñ ñañ nlam i bisu bi bikééhene.”) I ngéda ñane bisônda a bi nok le Paul a yé man Lôk Rôma, a bi tehe le a nlama héñha likeñge ibale a sômbôl yi mam mape. I kel i bé noñ ha, a bi kena Paul i bisu bi Ntôñ u bakéés bakeñi ba Lôk Yuda inyu boñ le ba emble nye.

“Me yé mut Farisai” (Minson mi baôma 23:1-10)

16, 17. (a) Kii i bi tagbe i ngéda Paul a bi yoñ hop i bisu bi Ntôñ bakéés? (b) Ndémbél yé i suhulnyuu ngéda ba bi bép nye i ñunda kii bés?

¹⁶ Inyu nkaa wé i bisu bi bakéés, Paul a bi kal le: “A bôt, a lôk kéé, letee ni len, me nla kal bé i bisu bi Nyambe le, kiññem yem i nkées bé me le me mboñ jam libe.” (Minson mi baôma 23:1) A bi la bé kena nkwel wé ni bisu inyule “Ha nyen prisi keñi le Anania, i ti oda le i bôt ba bé ba téé nye bebee, ba bép nye mu nyo.” (Minson mi baôma 23:2) Jam nyen a bé yokel! I jam prisi ikeñi i bi boñ li bé éba le ba bé tehe Paul kiki mut bitembee iloole ba emble nye letee ni lisuk! Di nok inyuki Paul a bi timbhe le: “Nyambe a’ bép we, a libap ba nhoo puba pén; u nyén inyu kéés me inoñnaga ni mbén Môsi, ndi i nlélém ngéda wemede u bôgôk mbén Môsi i ngéda u nti oda le ba bép me?”​—Minson mi baôma 23:3.

¹⁷ I bôt ba bé ha ipañ ba bi unbene Paul iloole ba unbene prisi ikeñi! Jon ba bi bat Paul le: “Baa u nsol prisi keñi i Nyambe?” Ni suhulnyuu, Paul a bi éba bo le a bé diihe Mbén. Jon a bi kal le: “A lôk kéé me yik bé le a yé prisi keñi. Inyule i yé ntilga le: ‘U nlama bé pôdôl ñane litén joñ béba.’”d (Minson mi baôma 23:4, 5; Manyodi 22:28) Nano Paul a nhéñha likeñge jé. Kiki a bé yi le ikété Ntôñ u bakéés Farisai ni Sadukai i bé mu, a kal le: “A bôt, a lôk kéé, me yé mut Farisai, ni man mut Farisai. Ba yé i kéés me inyu botñem i bitugne bi bawoga.”​—Minson mi baôma 23:6.

18. Inyuki Paul a bi kal le a yé Farisai, lelaa di nla gwélél nlélém likeñge ngim mangéda?

¹⁸ Inyuki Paul a bi kal le a yé Farisai? Inyule a bé “man Farisai” lihaa jé li bé mu ntôñ u. Jon, ngandak bôt i bé kal le a yé man Farisai.e Ndi di nla badba le, lelaa Paul a bé le a nit mahoñol ma Farisai ma ma bé béñge bitugne? Ba nkal le Farisai i bé hoñol le i ngéda mut a nwo, ngim yom i bé i nyodi ikété yé, i ke ni bisu i niñ kayéle ibale mut nu a boñok mam malam a bé le a tiimba niñ ni nyuu ipe. Paul a bé hémle bé i nya jam i. A bé hémle ndik i bitugne Yésu a bi niiga bôt. (Yôhanes 5:25-29) Ndi, hala a bé kéñ bé Paul i ba kiñ yada ni Farisai i i bééna botñem le mut a nla tiimba niñ i mbus nyemb, maselna ni Sadukai i yo, i bé hémle bé le mut a nla niñ i mbus nyemb. Di nla gwélél nlélém likeñge i ngéda di nkwel ni bôt ba Lôk Pada tole Lôk Sañgô. Di nla kal le kiki bo, yak bés di nhémle Nyambe. To hala kii ba nhémle le Nyambe a yé bôt baa ndi ki le bés di nhémle ndik le Nyambe nu ba mpôdôl ikété Bibel a yé ndik wada bésbobasôna di nhémle le Nyambe a yé.

19. Inyuki boma i Ntôñ bakéés i bi sôk ikété lisanda?

¹⁹ Bibuk bi Paul bi bi bi boñ le Ntôñ bakéés u bagla. Ñañ u nkal le: “Liyôgbe likeñi li gwéé, bayimbén bahogi mu ntôñ Farisai ba telep, ba bôdôl jomol, ba kalak le: ‘Di nléba bé i mut nunu jam libe jo ki jo, bebek hégél mbuu tole angel yon i mpôdôs nye. . . ’” (Minson mi baôma 23:9) Bibuk bini le, bebek angel i mpôdôs Paul bi bi tééñga ntôñ Sadukai, inyule ba bé hémle bé le biañgel bi yé! (Béñge minkéñék mi matila mini le: “Lôk Sadukai ni Lôk Farisai.”) Liyôgbe li bi nai kayéle ñane bisônda a bi témb a lôl Paul mahôla. (Minson mi baôma 23:10) Ndi to hala, mandutu mé ma bé ngi mal. Kii i bi pémél ñôma Paul i mbus ha? Di ga tehe i jam li i pes i noñ.