Matumb

Mbok yondo i yé ngi ba. Ndi hoñol bihégél bi nkéña we i len ini kiki bo tjôdôt, bie, binuga ni bôt ba binam bape. Mut to wada a nla bé pééna le i mam ma ma yé toi, tolakii ngim ngéda i bé le, ma bé bé. Ma yé ha i len ini inyule Yéhôva a hek mo. (Bibôdle 1:​1, 26, 27) Nyambe wés a mbôn le a ga lona mbok yondo. A ga yônôs mbônga u. Ha ngéda i bôt ba ga niñ i boga ni boga, ba bak mbôô. Di nla ba nkwoog nkaa le i ngéda Yéhôva a bi téé, mbok yondo i ga ba ha, ndik kiki di ntehe ngiinda i nkéña bés i len ini. (Yésaya 65:17; Masoola 21:​3, 4) Mu kiki u mbem, gwélél pôla yosôna u nla bana inyu lédés hémle yoñ. Kee ni bisu i ti mayéga inyu binoñ. Yoñ ngéda i ôt pék mu ngui i Yéhôva. U ban-ga ngandak mam i boñ i nson Nwet. Mu kiki u mboñ hala w’a la ba i nsoñgi u “bôt ba nkôhna mimbônga ni njel hémle ni wongut.”​—Lôk Héber 6:​11, 12. w23.04 31 § 18-19

Yésu a mpa mis i ngii, a soohe, a mboñ hala inyule a gwé ngôñ le Yéhôva nyen a kôhna lipém inyu i jam a ga boñ hanano. I mbus Yésu a nsébél ni kiñ ngii, a kal le: “A Lasarô, pam!” (Yôhanes 11:43) Ba ntehe Lasarô a mpam i soñ. Yésu a mboñ jam bôt ba bak le ba hoñol le li nla bé bôña. I ñañ unu u nlédés hémle yés inyu bitugne. Lelaa? Ni bigda mbônga Yésu a ti Marta: “Manyuñ a’ tuge!” (Yôhanes 11:23) Nlélém kiki Isañ, Yésu a gwé ngôñ ni ngui i yônôs mbônga u. Gwiiha bi Yésu bi ñunda le a nyamnda ni ngôñ i mélés nyemb ni i njôghe i nlona. I ngéda Lasarô a bi pam i soñ, hala a bi kônde unda le Yésu a gwé ngui i tugul bawoga. Di témb di bigda i bibañga Yésu a bi bigdaha Marta, bi di nléba i buk kel i len. Di gwé ngandak manjom i hémle le mbônga u Nyambe inyu bitugne u ga yon toi. w23.04 11-12 § 15-16

Di nla lémés masoohe més i ngéda di ntibil yi sômbôl i Yéhôva. Di nlama bé hôya le Yéhôva a bi téé ngim mam a nlama yônôs i ntéak wé ngéda. Ikété mam a nsômbôl yônôs di nla sima mandutu momasôna ma ntééñga bôt i len ini​—a gwé ngôñ i héya mo ngélé yada inyu ngélé yosôna mam kiki bo bikuu, makon, ni nyemb. Inyu yônôs sômbôl yé Yéhôva a ga gwélél Ane yé. (Daniel 2:44; Masoola 21:​3, 4) Ndi, ilole i ngéda i i nkola, Yéhôva a nwas le Satan a énél nkoñ ’isi. (Yôhanes 12:31; Masoola 12:9) Ibale Yéhôva a mélés mandutu ma bôt ba binam nano, i ga nene wee Satan a ñénél loñge. Tolakii di nlama bem inyu tehe mimbônga mi Yéhôva mihogi mi nyon, hala a nkobla bé le a nwas bés ngi mahôla. Yéhôva a ga hôla bés. w23.05 8 § 4; 9-10 § 7-8

Lelaa di nla hôla bôt bape i ôt nseñ ni Mbigda nyemb Yésu? Jam li bisu u nla boñ li yé le u naña bo. U héya i bôt di mbéna boma i ngéda di yé likalô hiki ngéda, di nla ki tila môl ma bôt di nla naña. I nla ba bôt bés ba lihaa, bôt bés ni bo di nsal, mawanda més ma suklu, tole bôt bape ki. To di gwé bé mapep ma nsébla, di nla ômle bo lien. Hala a yé le a hélés bés i tehe nsoñgi u bôt u ga neebe nsébla wés. (Ñañal 11:6) Di hôya bañ le i bôt di naña i Mbigda nyemb Yésu, ba nla bat bés mambadga, téntén ibale ngélé yap i bisu i le ba loo. Di noode hoñol mambadga ba nla badba, di kôôba ki inyu timbhe bo. I mbus Mbigda nyemb Yésu, i bôt ba, ba nla bana mambadga mape. Di nlama boñ kii yosôna di nla ilole Mbigda nyemb Yésu i ntagbe, i ngéda i mba i ntagbe, tole i mbus i mal tagbe, inyu hôla ba bobasôna ba gwé “libak lilam” i ôt nseñ ni Mbigda nyemb Yésu.​—Minson mi baôma 13:48. w24.01 12 § 13, 15; 13 § 16

Bibel i gwé miñañ mi bôt juem ba ba bi tuge hana ’isi. Baa u nla yoñ ngéda i wan hiki ñañ mu? Kiki u mba u nwan nwo, béñge biniigana u nla ôt mu. Ôt pék inyu yi lelaa hiki ñañ mu u ñunda ngôñ ni ngui Nyambe a gwé i tugul bawoga. Ikété miñañ mi nwominsôna, u u nlôôha nseñ u yé bitugne bi Yésu. Bigda le ngandak bôt i bi tehe nye i mbus bitugne gwé, inyu hala nyen di nhémle toi le bitugne bi ga ba. (1 Korintô 15:​3-6, 20-22) Di nti Yéhôva mayéga inyu mbônga u bitugne! Di nla ba nkwoog nkaa le mbônga u u yé ntiik inyule Yéhôva a gwé ngôñ, a ban-ga ngui i yônôs wo. Di yoñ makidik i lédés hémle di gwé inyu bitugne. Ibale di mboñ hala di ga yila mawanda ma Nyambe nu a mbôn hiki wada wés le: ‘Bôt boñ ba u ngwés ba ga tuge!’​—Yôhanes 11:23. w23.04 8 § 2; 12 § 17; 13 § 20

Ñem nsôhga ni suhulnyuu bi yé bilem bi mpôna. Di ñunda le di gwé ñem nsôhga ngéda di gwé litehge lilam li bésbomede, di yik minwaa nwés. Di yé suhulnyuu ngéda di nti bape lipém, di yik le ba nloo bés. (Filipi 2:3) Ngim mangéda, mut ñem nsôhga a yé ki suhulnyuu. Gidéôn a bé mut ñem nsôhga ni suhulnyuu. I ngéda añgel i Yéhôva i bi kal nye le nyen ba mpohol inyu kobol litén jé i moo ma Lôk Madian, i mut suhulnyuu nunu a bi timbhe le: “Lôk yem i nlôôha ba ntitigi ikété lihaa li Manasé, yak ikété lihaa li tata, men me nlôôha ba nuntitigi.” (Bakéés 6:15) A bi nôgda wee a nla bé gwel nson u, ndi Yéhôva a bé yi le a nla. Ni mahôla ma Yéhôva, Gidéôn a bi yônôs nson wé loñge ngandak. Mimañ mi likoda mi mboñ biliya ikété mam momasôna ba mboñ i bana ñem nsôhga ni suhulnyuu. (Minson mi baôma 20:​18, 19) Ba noode bé kadba inyu ngap yap ni inyu gwom ba mboñ; bibomb gwap bi ntômbôs bé bo kayéle ba kahal hoñol le ba kôli bé gwel nson u. w23.06 3 § 4-5

I mbus 1 000 nwii nyen ba ga nyagat ño u Satan. (Masoola 20:​7-10) Iloole hala a bôña, Bibel i nkal bihélha bi mam bi bi ga yon. Pog, biloñ bi ga kal le “nsañ u yé woñi u ta ha bé!” (1 Tésalônika 5:​2, 3) “Kunda yada,” njiiha ikeñi i ga bôdôl i ngéda biloñ bi ga tjé kwéha base. (Masoola 17:16) I mbus ha, Yésu a ga kéés bôt ba binam, a bagal mintômba ni minya mi kembee. (Matéô 25:​31-33, 46) Ha i ngéda i, Satan a ga ke ni bisu i kolba Yéhôva. Inyule a ñoo bagwélél ba Nyambe ngandak, a ga tinde biloñ i kodba inyu leñ bo gwét. I adna i yon ba nsébél le Gôg nu loñ i Magôg. (Ézékiel 38:​2, 10, 11) Ngim ngéda y’a kola le minhook mi mi mba mi ngi yii hana ’isi mi ga ke i koba Kristô i ngii ni mintôñ nwé mi biañgel inyu jo gwét bi Armagédôn i mamélél ma njiiha ikeñi. (Matéô 24:31; Masoola 16:​14, 16) Ha nyen Ane i hikôô hi nwii i Kristô i ga bôdôl hana ’isi.​—Masoola 20:6. w23.10 20-21 § 9-10

I len ini, ngandak bagwélél ba Yéhôva i niñ i het ba nsôña nson wés. Ba nti bangomin lipém li li kôli ni bo, ndi kiki Ôbadia, i tik lôk kéé yés ini i nti Yéhôva i yom i yé yé​—hala wee bibégés. (Matéô 22:21) Ba ñunda le ba nkon Nyambe woñi mu kii ba nôgôl nye iloo bôt. (Minson mi baôma 5:29) Ba mboñ hala mu kii ba nke ni bisu i añal ñañ nlam, ba kodbaga bisôsôli. (Matéô 10:​16, 28) Ba nyi le lôk kéé yap i bôda ni i bôlôm i nlôôha bana ngôñ ni bijek bi mbuu. Di yoñ hihéga hi Henri, nu a niñ i loñ Afrika yada i het ba bi sôña nson wés ngim ngéda. I ngéda ba bé lisol, Henri a bi neebe i hiôm inyu ti bini bilôk bikéé bipe bikaat. A tila le: “Me bi gwéé nsut. . . . Yéhôva. . . a bi ti me ñem ngui u bé béda me.” Baa u ntehe le yak we u nla bana ñem ngui kiki Henri? U nla bana wo ibale u nkon toi Nyambe woñi. w23.06 16 § 9, 11

I mbus le Adam bo Éva ba bi ndogop i bé le i nene wee Satan a bi kéñ bitelbene bi Nyambe bi bi yé le, hisi hi yon ni bôt ba manôgla ni ba ba yé peles. Satan a bé le a hoñol le Yéhôva a gwé bé njel ipe inyu yônôs mbônga wé. Njel yada i bé le a nol Adam bo Éva, a tiimba hek babiina ba ba yé peles inyu yônôs bitelbene gwé. Ndi ibale Nyambe a boñ hala, Nsohop a bé le a ôm nye nsohi le a yé mut bitembee. Inyuki? Inyule kiki i yé ntilga i kaat Bibôdle 1:​28, Yéhôva a kal Adam bo Éva le mbôda yap yon y’a yônôs hisi. Tole bebek le Satan a bé le a hoñol le, Yéhôva a ga nwas le Adam bo Éva ba bana bon ba ba ga ba bé peles kekikel. (Ñañal 7:20; Rôma 3:23) Ha ngéda i, ibabé pééna, Nsohop a bé le a ôm Yéhôva nsohi le a nyônôs bé bañga yé. Inyuki? Inyule ki Nyambe a bé ha bé le a yônôs bitelbene gwé, bi bi yé le a yônôs hisi ni mbôda i Adam bo Éva i i yé manôgla i bak peles. w23.11 6 § 15-16

Ni njel bañga yé ni ntôñ wé, Yéhôva a nti bés biniigana bi bi nlet bé i nok. Di gwé bé le di kônde yom yo ki yo mu. (Bingéngén 3:​5-7) Jon di nlama bé lel minwaa mi mam ma yé ntilga ikété Bibel tole di kahal tééne lôk kéé yés més mambén. Satan a ngwélél “biyôglô bi malôga” yak ni “matiñ ma nkoñ ’isi” inyu yumus bôt, ni lona mbagla. (Kôlôsé 2:8) I hiai hi bisu, hala a bé nene mu bipék bi bôt ba binam, mu minbodok mi biniigana mi bon ba Lôk Yuda, ni mu kiki ba bé niiga le bikristen bi yé nyégsaga i noñ mbén Môsi. I mam ma, ma bé yumus bôt inyule ma bé boñ le mahoñol map ma kee haa ni Lingen li bañga pék le Yéhôva. I len ini, Satan a ngwélél manwin ba tjam ni manwin ma nlôl internet inyu tjam bitembee. A ngwélél yak baéga minlôñ mi m’bô inyu teembene bôt. w23.07 16 § 11-12

Satan a bé bé le a hégda i yom Yéhôva a bé le a boñ. Yéhôva a bééna njel i nlôôha ilam inyu yônôs njômbi yé tolakii Satan, Adam ni Éva ba bi ndogbene nye. Yéhôva a bi nwas le Adam bo Éva ba bana bon, ni i njel i, Yéhôva a bi yônôs bañga yé, hala a ñunda le a ta bé Djob li bitembee. Yéhôva a bi unda le ibale a nkal le a mboñ jam, yom yo ki yo i ga kéñ bé le a boñ jo. A bi yônôs bitelbene gwé i ngéda a bi ti “mbôda” i i bé lama tohol bon ba Adam bo Éva ba ba yé manôgla. (Bibôdle 3:15; 22:18) Makidik ma Yéhôva ma, ma bi lama hélés Satan! Inyuki? Inyule gwéha yon i bi tinde Yéhôva i ti binoñ. (Matéô 20:28; Yôhanes 3:16) Satan a gwé bé i lem ilam i, inyule a yé mut nu a ntôñ ndigi ni nyemede. Jon kii i ga bôña ni njel binoñ? I mamélél ma Ane i hikôô hi nwii, mbôda i Adam bo Éva i i yé manôgla i bak peles, i ga kôdôl hisi hi ma yila paradis kiki Yéhôva a bi kal i bibôdle. w23.11 6 § 17

Di nit i mbén Yéhôva ini i i nkal le niñ ni matjél bi yé pubhaga. Inyuki? Inyule Yéhôva a nkal le niñ i yé ikété matjél, ni le matjél ma yé tik likébla a bi ti bés. (Lôk Lévi 17:14) I ngéda Yéhôva a bi ti bôt ba binam kunde le ba je nuga, a bi béhe bo le ba je bañ matjél. (Bibôdle 9:4) A bi tiimba ti bon ba Israel i oda i mu mbén Môsi. (Lôk Lévi 17:10) A bi gwélél ki mbuu mpubi wé inyu hôla juu li bakena ntôñ i ti bikristen gwobisôna oda le bi “kee ni bisu i tjél . . . matjél.” (Minson mi baôma 15:​28, 29) Di ngi nôglak i mbén i, i ngéda ngeñ i nkola le di pohol matibla. Di tiñi ki i noñ matiñ ma téé sép ma Yéhôva. Ñôma Paul a bi gwélél titii inyu nôgha bés le di nlama yoñ makidik ma ngui inyu héya mahoñol mabe di gwé i ngéda a kal le di “nol” bijô gwés bi nyuu. Di mboñ hala i ngéda di ntjél boñ to béñge yom yo ki yo i i nla tinde bés i malal ma nyega.​—Kôlôsé 3:5; Hiôb 31:1. w23.07 15 § 5-6

Baa Samsôn a bé yi bé minsoñgi Dalila a bééna kayéle a bôdôl nye ñem, tole gwéha yon i bi kwés nye ndim? Dalila a bi nai ndik le Samsôn a kal nye i het ngui yé i nlôl, sôk i nsôk Samsôn a kal nye i yom a bé gwés nok. Ngoo le, Samsôn a bi kwo i hiandi hi hi bi boñ le, inyu ngim ngéda a nimis ngui yé ni maada malam a bééna ni Yéhôva. (Bakéés 16:​16-20) Bikuu bi bi kwél Samsôn inyule a bi bôdôl Dalila ñem iloole a bôdôl Yéhôva ñem. Bôt ba Filistia ba bi gwel Samsôn, ba tôp nye mis. Ba bi kena nye i mok i Gasa, lini lisañ ba bi yilha nye nkok blé i ndap mok. I mbus ha, bôt ba Filistia ba bi wéha nye nyuu i ngéda ba bééna ngand yap. Ba bi ti sesema ikeñi inyu kwéha yap djob le Dagôn, ba kalak le nyen a bi hôla bo i yémbél ñoo wap Samsôn. Ba bi pémés Samsôn i ndap mok, ba lona nye i homa ngand i bé inyu boñ le a ‘nôlha bo.’​—Bakéés 16:​21-25. w23.09 5-6 § 13-14

I nla pam le liwanda jés jada li suklu tole li bôlô li bat bés inyuki di noñ ngim matiñ ma Bibel. Di nlama timbhe nye ni njôôñ lipém. (1 Pétrô 3:15) Iloole di yoñ mbadga yé kiki nyumba, di nlama tehe yo kiki ngim njel inyu yi mahoñol mé. Too mut a mbat mbadga ni mahoñol malam tole heni, di nlama timbhe nye ni loñgeñem. Ibale di mboñ hala, i nla pam le ndimbhe yés i tinde nye i wanba. Kiki hihéga, ibale liwanda jés li bôlô li mbat bés inyuki di mboñ bé ngand ligwéé, di nla ôt pék di badba le: Baa a gwé ndik ngôñ i yi too yak bés di gwé mangéda ma ngand? Ibale hala nyen a nhoñol, di nla kal nye le di yé maséé i yi le a ntôñ bôt bape. Hala a nla boñ le di yik bana nkwel nlam mu jam li ngand ligwéé. w23.09 17 § 10-11

Kinje nsima di gwé i len ini i gwélél i ngéda i ngi yii inyu añle bôt ba biloñ gwobisôna ñañ nlam. Ñôma Pétrô a nti bés maéba le di “bem” i ngéda hilo hi Yéhôva hi mba ha. (2 Pétrô 3:​11, 12) Lelaa di yé le di bem hio? Inyu boñ hala, di yoñ ngéda i hoñol bisai bi mbem bés i mbok yondo, ibale di nla di boñ hala hiki kel. Ñ, di hégda bés di nhép mbebi ilam, di jek bijek bilam, di leegege bôt ba nlo bitugne ni njômbi i niiga bo lelaa mbañ i Bibel i bi yiga yon mu nwii nwominsôna mi bi noñ nyemb yap. I yoñ ngéda i ôt pék mu mam ma i ga boñ le di bana ngôñ ikeñi i tehe hilo hilam hi, ni i boñ le di hôya bañ le di niñ i dilo di nsôk. Kiki di “nyi i mam mana i bisu bi ngéda,” di ga nwas bé le baniiga ba bitembee ba “yumus bés.” w23.09 27 § 5-6

Boñge ba wanda ba ba yé Mbôgi Yéhôva ba yé nkéñga ni boñge bape ba ba “ndogbene bagwal bap.” (2 Timôtéô 3:​1, 2) Inyuki ngandak yap i ndogop? Inyule ba ntehe le bagwal bap ba nkal bo le ba boñ ngim mam i bomede ba mboñ bé. Bape ba ntehe wee maéba ma bagwal bap ma ntagbe ngéda tole ma nla bé hôla bo. Ibale yak we u yé mañge wanda, baa yak we u yé u nôgda hala? Ngandak boñge i ntehe ndutu i nôgôl i oda i Yéhôva ini di nléba i buk kel i len. Kii i nla hôla we? Inyu nigil i ba manôgla, Yésu a yé ndémbél i nlôôha ba ilam. (1 Pétrô 2:​21-24) A bé peles, bagwal bé ba bak bikwéha bi bôt jon ba bé nok bé ngim mam a bé boñ. Ngim mangéda, ba bé boñ yak dihôha ndi Yésu a bé ti bo lipém.​—Manyodi 20:12. w23.10 7 § 4-5

Ñôma Paul a ntoñol le bisesema bi nla bé sas bibéba bi bôt ba binam i nya i yôni. Inyu hala nyen Nyambe a bi “mélés” Mbén. Jon Paul a bi ke ni bisu i niiga bo ndip mam i maliga. A bi hôñlaha lôk kéé le ba bééna “bañga botñem” i i bé i nigne i sesema i Yésu, i i bé le i hôla bo i kôôge “bebee ni Nyambe.” (Lôk Héber 7:19) Paul a bi toñle lôkisañ inyuki bibégés ba bé ti i ngéda ba bi yila bikristen bi bé loo bi ba bé ti i base i Lôk Yuda. I mam ba bé boñ i nlômbi wap base ma bé ndigi “titii i mam ma nlama lo, ndi ntiik jam womede u yé Kristô.” (Kôlôsé 2:17) I ngéda hiañgaa hi yé, ndi di tehe titii i ngim e tole i nkum ndap ’isi, di nyi le e tole ndap yomede bé i. Nlélém inyu bibégés ba bé ti i nlômbi wap base i Lôk Yuda, bi bé ndik titii i ntiik jam i bé lama lo. Di nlama tibil nok bitelbene Yéhôva a nyoñ inyu nwéhél i bibéba gwés ibale di gwé ngôñ i bégés nye kiki a ngwés. w23.10 25 § 4-5

Daniel pes 11 i mpôdôl bikiñe biba, bi bi njo inyu yi imbe kiñe i ga énél i nkoñ ’isi. I ngéda di nhégha i mbañ i ni ini ipe, di mpam i nok le “kiñe ñombok” i yé Ruslan ni biane bi bi nit nye, ki le “kiñe nwelmbok” i yé Ngisi ni Amérika. Bagwélél ba Djob ba ba niñ i homa “kiñe ñombok” i nkom, ba nhônba ndééñga ikeñi. I yé i pam le ba bép Mbôgi Yéhôva, ba ha yak bo i mok inyu hémle yap. Ndi ilole hala a kônha lôk kéé woñi, i mam “kiñe ñombok” i mboñ ma nlédés hémle yap. Inyuki? Inyule, lôk kéé yés i nyi le i ndééñga bagwélél ba Djob ba nkôs, i nyônôs mbañ i Daniel. (Daniel 11:41) I yi hala i nla hôla bés i tééda botñem i ngui, ni i téñbe ibabé waa. w23.08 11 § 15-16

Kiki Yéhôva a ngwés bés, a nyi i yom di nôgda, a yé yak bebee i sôñ bés. A nok njôghe i ngéda di nok njôghe. Jon di kôli soohe le: “Tééda me kiki nso woñ u jis.” (Tjémbi 17:8) Di njôha bé to ndék ni jis jés, inyule li nlôôha ba nseñ. Jon i ngeñ Yéhôva a nhégha bés ni nso wé jis, a yé wee a yé kal le, ‘nu ni nu a nôgha bé njôghe, a bagwélél bem, wee a nôgha tik yem yom njôghe.’ Yéhôva a nsômbôl le di ba nkwoog nkaa le, a ngwés hiki wada wés. Ndi a nyi le, i ngéda di nhoñol i mam di bi tégbaha i niñ yés, di yé le di pééna le a nla gwés bés. Tole di ngi bom-ga ngim mam i niñ yés, i i ntinde bés i badba too Yéhôva a ngi gwéhék bés. Kii i ga hôla bés i ba nkwoog nkaa le Yéhôva a ngwés bés? I nigil lelaa Yéhôva a ñunda le a ngwés Yésu, minhook mi bikristen, ni bésbobasôna i ga hôla bés. w24.01 27 § 6-7

Ésra a bi tehe lelaa Yéhôva a bi nit litén jé i mangéda mabe. I bisu bi ngéda, i nwii 484 B.N.Y., Ésra a bé niñ i Babilôn i ngéda Kiñe Ahasuérus a bi ti kunde le ba nol bon ba Lôk Yuda bobasôna ba bé mu ane i Persia. (Éster 3:​7, 13-15) Ésra a bé le a nimis niñ yé! Jon, bon ba Lôk Yuda bobasôna ba ba bé mu “i bipes bi mbok gwobisôna kiñe i ñane,” ba bi sôga je, ba bôô maéya inyu yemhe Yéhôva le a hôla bo. (Éster 4:3) Hégda i yom Ésra ni bana bon ba Lôk Yuda bape ba bi nôgda i ngéda bisamal a hielba bôô inyu i bôt ba bé yéñ nol bo! (Éster 9:​1, 2) Bebek le mangéda mabe Ésra a bi tégbaha ma bi kôôba nye inyu manoodana mape a bé lama boma i dilo di nlo. Hala a boñ ki le a kônde bana botñem le Yéhôva a nla tat litén jé. w23.11 17 § 12-13

Ñôma Paul a bé pôdôl ndugi “minson mi mbén,” mi di nléba i mbén Môsi a bi kôhna i hikôa hi Sinai. (Rôma 3:​21, 28) I nene le i dilo di Paul, Lôk Yuda ihogi i i bé bikristen i bé i ngi hémlege le mut a nlama ki noñ mbén Môsi inyu bana tohi. Jon, Paul a bi gwélél hihéga hi Abraham inyu unda le mut a nlama bé noñ “minson mi mbén” inyu kéla le a téé sép. Hala a nlôl i hémle. Hala a nti bés makénd, inyule i yi hala i nti bés botñem le di nla bana maada malam ni Nyambe. Hala a nkobla le, ibale di nhémle Nyambe bo Kristô, di nla lémél Nyambe. Jam lipe li yé ki le, “minson” Yakôbô a mpôdôl i pes 2 mi ta bé “minson mi mbén” Paul a mpôdôl. Yakôbô a mpôdôl minson kristen i nlama gwel i niñ yé. (Yakôbô 2:24) I nya minson i, i ñunda too kristen i gwé toi bañga bañga hémle inyu Nyambe tole heni. w23.12 3 § 8; 4-5 § 10-11

I bisita bi nsômbôl biiba, bi nlama yoñ ngéda i tibil pohol balôm bap. U hôya bañ le, i ngéda u mbiiba, u njôp isi mbén i nlô woñ. (Rôma 7:2; Éfésô 5:33) Jon badba le: ‘Baa i mankéé me nsômbôl bii a yé nhôôlak kristen? Baa mam ma mbuu mon ma yé jam li bisu i niñ yé? Baa a mbéna yoñ makidik malam? Baa a yé a neebe le a mboñ dihôha? Baa a nti bôda lipém? Baa a gwé makeñge ma ma ga hôla nye i yoñ ndun ni me i pes i mbuu, i pes minsôn, i bop me, ni i tééda me loñge? Maliga ma yé le, ibale ngôñ yoñ i yé le u bana loñge nlôm, wemede u nlama ba loñge nwaa. Bibel i nkal le, loñge nwaa i yé “nhôla” inyu nlô wé, nu a “nkola nye.” (Bibôdle 2:18) Ni le kiki a ngwés Yéhôva, a nsal ni ngui inyu boñ le nlôm a bana jôl lilam. (Bingéngén 31:​11, 12; 1 Timôtéô 3:11) Inyu kôôba i ba loñge nwaa yani, u nlama sal ni ngui inyu kônde gwés Yéhôva, u ba ki nhôla inyu bôt boñ ba lihaa ni bilôk bikéé. w23.12 22-23 § 18-19

Yéhôva a mbôn le a nti bés pék di gwé ngôñ inyu yoñ makidik malam. Di nlôôha bana ngôñ ni pék i Yéhôva, i ngéda di nlama yoñ makidik ma ma ntihba niñ yés. A nti ki bés ngui i hônba. Ndik kiki a boñ ni ñôma Paul, Yéhôva a nti bés ngui di gwé ngôñ inyu hônba mandutu. (Filipi 4:13) Inyu pam i boñ hala a ngwélél lihaa jés li mbuu inyu hôla bés. I u u nsôk u Yésu hana ’isi, a bi yemhe Yéhôva ni ñem wé wonsôna. A badak nye le a boñ le bôt ba ôm bañ nye nsohi le a ñôbôs jôl li Nyambe. Iloole a timbhe nye kiki a bé hoñlak, Yéhôva a bi ômle nye añgel yada inyu lédés nye. (Lukas 22:​42, 43) Nlélém ni bés, Yéhôva a nla gwélél mankéé wada, a tinde nye i sébél bés i téléfôn, tole i yuuga bés inyu lédés bés. Bésbobasôna di nlama yéñ manjel i lédés bilôk bikéé ni “bibuk bilam.”​—Bingéngén 12:25. w23.05 10-11 § 9-11

Bilôk bikéé bi bi bi tomb i pes i mbuu bi nla kon woñi i lo i Bilôp bi Nwet bebek inyule bi nhoñol le ba ga leege bé bo loñge. Jon di keñgle i bat bo mambadga ma ma nla tééñga bo tole i pot mam ma ma nla babaa bo. I bôlôm ba ni i bôda ba, ba yé lôk kéé yés. Di yé maséé le di ntémb di bôdôl ki bégés Yéhôva ni bo! (Tjémbi 119:176; Minson mi baôma 20:35) Baa hala a nlama hélés bés i yi le Yésu a bi yoñ bitelbene le di tégbaha Mbigda i nyemb yé hiki nwii? I ngéda di mboñ hala, hala a nlona bés ni bôt bape ngandak bisai. (Yésaya 48:​17, 18) Di nkônde gwés Yéhôva bo Yésu. Di ñunda le di nlôôha diihe i jam ba bi boñ inyu yés. Di nkônde kôôge bebee ni lôk kéé i bôda ni i bôlôm. Di nla ki hôla bôt bape i yi le yak bo ba nla kôhna bisai bi nlôl ni binoñ. Di boñ kii yosôna di nla inyu ba nkôôbaga inyu Mbigda nyemb Yésu i nwii unu​—hilo hi nwii hi hi nlôôha ba nseñ! w24.01 14 § 18-19

Lelaa Yéhôva a ñéga bés? Pog, a ñéga bés ni njel Bañga yé le Bibel. A ngwélél yak bôt ba binam inyu éga bés. Kiki hihéga, a ngwélél “nkol u maliga ni u pék” inyu ti bés bijek bi mbuu bi bi nhôla bés i yoñ makidik malam. (Matéô 24:45) Yéhôva a ngwélél ki bôt bape inyu éga bés. Kiki hihéga, bagwélél ba makiiña ni mimañ mi likoda ba ba nti bés makénd, ni biniigana bi bi nhôla bés i yémbél mandutu di mboma. Kinje maséé di nôgda i tehe le Yéhôva a ñéga bés loñge munu dilo dibe di nsôk dini! Hala a mboñ le di nlémél Yéhôva, di nke ki ni bisu i yén i njel niñ. Ndi, i nla pam le hala a lédél bés i noñ bitelbene Yéhôva a nyoñ inyu éga bés, téntén i ngéda bikwéha bi bôt gwon bi nti bés biniigana. Ha i ngéda i, i yom i ga hôla bés i yé i ba nkwoog nkaa le Yéhôva nyen a ñéga bagwélél bé ni le i noñ maéba mé i ga hôla bés i kôhna bisai. w24.02 20 § 2-3

Di nla kônde gwés Yéhôva i ngéda di ntibil nigil Bañga yé. I ngéda u ñañ Bibel, ôt pék inyu yi kii hiki nlôñ u niiga we inyu Yéhôva. Badba le: ‘Lelaa ñañ unu u ñunda le Yéhôva a ngwés me? Mambe manjom u nti me i gwés Yéhôva?’ Jam lipe di nla boñ inyu kônde gwés Yéhôva, li yé le di soohe nye hiki ngéda, di kalak nye i yom di nôgda toi. (Tjémbi 25:​4, 5) Yéhôva, a ga timbhe masoohe més. (1 Yôhanes 3:​21, 22) Di wan le ndémbél i ñôma Paul. A bi boma loñge mañge wanda le Timôtéô. Timôtéô a bé gwés Yéhôva, a gwéhék bôt bape. Paul a kal bôt ba Filipi le: “Me gwé bé mut numpe nye ki nye nu a gwé mahoñol kiki [Timôtéô], nu a ntôñ yaga inyu nan.” (Filipi 2:20) Paul a bi tehe le Timôtéô a ngwés toi lôk kéé i bôlôm ni i bôda. Ibabé pééna, i makoda Timôtéô a bé yuuga ma bé nyamnda ni ngôñ i tehe nye.​—1 Korintô 4:17. w23.07 9 § 7-10

Ilole litén li Israel li njôp Hisi hi likak, Môsi a bi wo. Baa Yéhôva a bi waa hôla litén jé i mbus nyemb ngwélél wé? To. Ntel ngéda wonsôna ba bé téñbe ni nye, Yéhôva a bé yoñ ndun ni bo. Ilole Môsi a nwo, Yéhôva a bi kal nye le, a téé Yôsua inyu kena litén. Môsi a bi tégbaha ngandak nwii i kôôba Yôsua inyu yônôs nson u. (Manyodi 33:11; Ndiimba Mbén 34:9) Ngandak minhôôlak mi bôt ipe i bé éga litén baane ba dikôô, baane ba mbôgôl, baane ba môm matan, ni baane ba jôm. (Ndiimba Mbén 1:15) Litén li Nyambe li bé i moo malam. Di ntehe i nlélem jam yak Éliya. A bi hôla litén li Israel i bégés Yéhôva ngandak nwii. Ndi i mbus ngéda, Yéhôva a bi bééga nye nson umpe i nwelmbok u Yudéa. (2 Bikiñe 2:1; 2 Miñañ 21:12) Baa bagwélél ba Yéhôva ba ba bé téñbe ni nye mu jôm li matén ma Israel ba bi yégle botama? To jam. Éliya a bi kôôba Élisa ngandak nwii. Yéhôva a bé ke ni bisu i yônôs sômbôl yé, ni i yoñ ndun ni bagwélél bé. w24.02 5 § 12

Bikristen bi Éfésô bi bi neebe maliga kayéle mapubi ma Bañga i Djob ma kahal béyéi bo. (Tjémbi 119:105) I bôt ba Éfésô bana ba bi tjôô maboñok ma kwéha base ni niñ yap i nyega. Ba bi sôk ‘yila banigle Nyambe,’ ba boñok kii yosôna ba nla inyu bégés Yéhôva ni i lémél nye. (Éfésô 5:1) Nlélém inyu yés, ilole di nlo maliga, di bé bibase bipe, di hiumlak i jiibe. Bahogi ikété yés ba bé yoñ ngaba i mangand ma kwéha base; bape ba ban-ga niñ i nyega. Ndi i ngéda di bi nigil matiñ ma Yéhôva, di yi kii i yé loñge ni béba i mis mé, di héñha. Di kahal boñ biliya i niñ inoñnaga ni matiñ mé. Hala a bi lona ki bés ngandak bisai. (Yésaya 48:17) Ndi, i ta bé jam li ntomb i yén haa ni jiibe di bi tjôô, inyu “ke ni bisu i hiôm kiki bon ba mapubi.” w24.03 21 § 6-7

U nla hoñol le u ta bé nkôôbaga i ti wemede nkikip ni i kôs sôble. Bebek u ngi gwé ngôñ i boñ ngim mahéñha i niñ yoñ tole u nginda gwé ngôñ i lédés hémle yoñ. (Kôlôsé 2:​6, 7) Banigil Bibel ba nhol bé nya yada, yak boñge ba wanda ba nyoñ bé makidik i ti bomede nkikip ni i sôblana ba ban-ga nlélém nwii. Noode hégha mahol moñ i pes mbuu inoñnaga ni i yom u nla boñ, u hégha bañ wemede ni bôt bape. (Galatia 6:​4, 5) To ibale u nôgda le u ta bé bebee i ti wemede nkikip yak Yéhôva nano, kee ni bisu i sal ni ngui inyu yônôs i njômbi i. Soohe Yéhôva le a sayap biliya gwobisôna u mboñ inyu lona mahéñha ma kôli i niñ yoñ. (Filipi 2:13) U nla ba nkwoog nkaa le a ñemble masoohe moñ ni le a ga timbhe ki mo.​—1 Yôhanes 5:14. w24.03 5 § 9-10

Lisañga jada, Sara a bi añle Abraham ngim yom i bé tééñga nye, ni le nyen a bé boñ le a nok ndutu hala. Abraham a bé yi le Sara a bé kolba bé nye, ni le a bé béna nit makidik mé. A bi emble nye, a noode bôñgôl mam. (Bibôdle 16:​5, 6) Kii hala a niiga bés? A balôm, bé bon ni nyoñ makidik ma nsôk i mahaa manan. (1 Korintô 11:3) Ndi, i yé loñge le ni tibil emble mahoñol ma baa banan ilole ni nyoñ makidik, téntén ibale makidik ma ma ntihba nye. (1 Korintô 13:​4, 5) Lisañ lipe, Abraham a bé sômbôl leege bakén. A bat Sara le a téé i yom a bé boñ inyu ke i lémbél bo bret. (Bibôdle 18:6) Sara a bi nôgôl nlôm ibabé tiñha. A bôda, ni nla nigle Sara i ngéda ni nit makidik ma balôm banan. Hala a ga lédés libii linan.​—1 Pétrô 3:​5, 6. w23.05 24-25 § 16-17

Ndék ngéda i mbus le ba bi téé Gidéôn nkéés, i bi ba nye ndutu ngandak i ba manôgla ni i unda ñem ngui. Ba bi ti nye nson u u bé ndutu ngandak, a bé lama bôk juu li Baal li isañ. (Bakéés 6:​25, 26) I mbus ha, a kot ntôñ gwét, Nyambe a bi kal Gidéôn letee ni ngélé iba le a suhus nsoñgi wé u bisônda. (Bakéés 7:​2-7) Sôk i nsôk ni ñem mau, Yéhôva a bi ti Gidéôn oda le a leñ bo gwét. (Bakéés 7:​9-11) Mimañ mi likoda mi nlama ba “bebee i nôgôl.” Mañ u u yé manôgla u noñ i yom Bitilna ni ntôñ u Yéhôva bi nkal. Hala nyen a nti bôt bape ndémbél ilam. Ndi to hala, ngim mangéda i nla ba nye ndutu i ba manôgla. Tole i nIa nene nye wengoñle biniigana ba nti bi yé ngandak, ni le bi mpala héñha. A nla ki hoñol le biniigana bipe bi téé bé. Tole ba nla bat nye le a gwel ngim nson i nla boñ le ba gwel nye, ba ha nye i mok. Lelaa mimañ mi nla kôna ndémbél i manôgla i Gidéôn ha ngéda i? Tibil nok biniigana, u noñ ki gwo. w23.06 4-5 § 9-11