“Me yé ngi nsohi ni matjél ma bôt bobasôna”

1-3. (a) Kii i bi tagbe i u Utikô a bi wo? (b) Kii Paul a bi boñ, kii i jam li li niiga bés inyu yé?

PAUL a yé i tison i Trôas i ndap i ngii nyonok ni bôt. Hala a yé ntandaa ngéda nano le a yé pôdôs lôk kéé; a mboñ hala inyule ngélé yé i nsôk i le a tehe bo. Nano kosi juu i nkola. Bilambe bi yé loñ, bebek bi ntu hida, hala a mboñ le lék i ba ha i homa nu. Mañge wanda wada le Utikô a yii i winda. Kikii Paul a yé ti nkwel, a kahal tôñgôl ’ilo, a sodla nyoo i ndegi i nyônôs aa, a kwo ’isi!

² Kikii Lukas a yé dokta, i nene le a yé mu nsoñgi u bôt ba bisu ba nlo i béñge i mañge wanda nu. Ngoo le jam li bilim jon ba nkoba. Bibel i nkal le: “Ba koba nye mim.” (Minson mi baôma 20:9) Ndi hélha jam i mbôña. Paul a nañal i ngii mañge wanda nu, i mbus a nkal limut le: “Ni waa maéya, inyule a yé i niñ.” Paul a ntugul Utikô!​—Minson mi baôma 20:10.

³ Bitugne bi Utikô bi ntibil yaga unda i bihélha bi mam Yéhôva a nla boñ ni njel mbuu wé mpubi. I maliga, mut a bééna bé njom i soman Paul kikii bo le nyen a bi nol Utikô. Ndi Paul a bé gwés bé le i jam li bi tagbe li ôbôs i kôkôa i, tole hala a boñ le lôk kéé i baage i pes mbuu. Paul a bi lédés, a hôgbaha ki bilôk bikéé i ngéda a bi tugul Utikô, hala a tinde bo i kena nson wap ni bisu ni makénd momasôna. I pot maliga, Paul a bé tôñ inyu biniñ bi bôt bape. Jon hala a nhôñlaha bés i jam a bi kal: “Me yé ngi nsohi ni matjél ma bôt bobasôna.” (Minson mi baôma 20:26) Di tehe kii ndémbél i Paul i niiga bés mu i jam li.

“A yoñ njel i nke i Makédônia” (Minson mi baôma 20:1, 2)

4. Mambe mangéda mabe Paul a bi tégbaha?

⁴ Kikii pes i ntagbe i ñunda, Paul a bi tégbaha mangéda mabe kiyaga. Bôt ba tison i Éfésô ba bé ñunbak ngandak inyule Paul a bé añal ñañ nlam. Yak baôô silba ba ba bé kôs moni mu kikii ba bé bañ dimagaa di témpel di Artémis ba bi yoñ ngaba i yubda i bé mu tison i! Kaat Minson mi baôma 20:1 i nkal le: “I ngéda yubda i bi sôs ngui, Paul a ep le ba sébél banigil; kiki a mal ti bo makénd, a tjôla bo, a yoñ njel i nke i Makédônia.”

5, 6. (a) Bebek nwii nwañen Paul a bi tégbaha i Makédônia, kii a bi boñ inyu lôk kéé i i bé nyoo? (b) Lelaa Paul a bé tehe lôk kéé yé?

⁵ Kikii a bé ke i Makédônia, Paul a bi tégbaha ngim ngéda i libôñ li Trôas. Paul a bé bot ñem le Titô nu a bi om i Korintô a ga lo i boma nye ha. (2 Korintô 2:12, 13) Ndi kiki a bi yimbe le Titô a ga lo bé jon a bi ke i Makédônia, i het a bi tégbaha bebek ngim nwii, “a tinak bahémle makénd ni njel ngandak bibañga bilam.”a (Minson mi baôma 20:2) Titô a bi sôk a koba Paul i Makédônia, a bé nyamnda ni ngôñ i añle nye lelaa lôk kéé i Korintô i bi kon maséé ni kaat bisu a bi tilna bo. (2 Korintô 7:5-7) Hala a bi kônde ti Paul makénd i tilna bo kaat i nyônôs iba, i di nsébél le kaat 2 Korintô.

⁶ Di nyimbe le Lukas a ngwélél bibuk bini le “makénd” ni “i ti makénd” inyu éba le mayuuga ma Paul ma bé lédés lôk kéé i Éfésô ni i Makédônia. Hala a ñéba gwéha Paul a bééna inyu yap! Maselna ni Lôk Farisai i i bé yan bôt, Paul a bé maséé i sal lôñ yada ni lôk kéé yé. (Yôhanes 7:47-49; 1 Korintô 3:9) Paul a bi hoñol bé kel to yada le a nloo bo, yak i ngéda i bé béda le a ti bo maéba ma ngui.​—2 Korintô 2:4.

7. I len ini, lelaa mimañ ni bagwélél ba makiiña ba nla kôna ndémbél i Paul?

⁷ Yak i len ini, mimañ ni bagwélél ba makiiña ba mboñ biliya i kôna ndémbél i Paul. Yak i ngéda i mbéda le ba nkodol mankéé, ba nlama bé hôya le njômbi yap i yé le ba lédés nye. Ba nyéñ manjel momasôna i ti lôk kéé yap makénd, he bé i kéés bo. Nhôôlak mankéé wada u u yé ngwélél makiiña u nkal le: “Ngandak lôk kéé i gwé ngôñ i boñ sômbôl i Yéhôva, ndi ngim mangéda ba mboma mandutu i niñ yap ma ma ntééñga bo tole ma nkônha bo wo, ba nyi bé kii ba boñ.” Mimañ ni bagwélél ba makiiña ba nla ti i lôk kéé i makénd.​—Lôk Héber 12:12, 13.

“Ba bi ôô jimb ikolba nye” (Minson mi baôma 20:3, 4)

8, 9. (a) Kii i bi kéñ le Paul a ke bañ i Siria? (b) Inyuki Lôk Yuda i bé oo Paul?

⁸ Paul a bi nyodi i tison i Makédônia inyu ke i tison i Korintô.b I mbus sôñ aa, Paul a bé nyamnda ni ngôñ i ke i Kenkréa, i het a bé lama yoñ sitima inyu ke i Siria. I mbus, a bé lama nyodi i Siria inyu ke i Yérusalem inyu ti lôk kéé i Yudéa i i bé liyep makébla.c (Minson mi baôma 24:17; Rôma 15:25, 26) Ndi kunda yada, ngim jam i bi bôña i i bi kéñ nye i ke nyoo. Minson mi baôma 20:3 a nkal le: “Lôk Yuda i bi ôô jimb ikolba nye”!

⁹ Hala a nhélés bé bés le Lôk Yuda i tison i Korintô i bé oo Paul inyule ba bé tehe nye kiki ntjañgbene maliga. I bisu bi ngéda, ba bi yimbe le nson wé u bi num matam malam inyule Krispô nu a bé ntôô mut i ndap yap bibégés a bi yila kristen. (Minson mi baôma 18:7, 8; 1 Korintô 1:14) Lisañ lipe, Lôk Yuda i tison i Korintô i bi soman Paul i bisu bi Galiô nu a bé ngomin i pes mbok i Akaya. Ba bi unup ngandak i ngéda ba bi nok Galiô a nkal le i minsohi ba bé ôm Paul mi téé bé. (Minson mi baôma 18:12-17) Kiki i Lôk Yuda i i bi yi le tole i bi hégda le Paul a nsômbôl nyodi i tison i Kenkréa, jon ba bi yoñ makidik i ôône nye jimb. Ndi kii Paul a bi boñ?

10. Baa di nla kal le Paul a bé mbobo inyule a bi keñgle mandutu ma bé bem nye i Kenkréa? Toñol.

¹⁰ Inyu sôñ niñ yé ni inyu tat makébla ba bi ti nye, Paul a bi tjél nôñôl i Kenkréa, ndi a bi pohol i témb ni mbus inyu nôñôl i Makédônia. Ibabé pééna, i mut a bé ke liké li makôô mu njel i, a bé lama boma ngandak mandutu. Ha ngéda i, mintonba mi bé béna ba mu njel i. Yak i bahoma ba bé ba telep inyu tégbaha u, i bet ba bé ke liké ba bé le ba kôhna mandutu. Ndi, Paul a bi neebe i hônba mandutu ma momasôna, iloole a hônba mandutu ma bé bem nye i Kenkréa. Masoda le Paul a bé bé nyetama mu liké jé. Aristarkô, Gayô, Sékundô, Sôpater, Timôtéô, Tikikô lôñni Trôfimô, ba bé ni nye.​—Minson mi baôma 20:3, 4.

11. Bimbe bitelbene bikristen bi nyoñ i len ini inyu sôñ niñ yap, imbe ndémbél Yésu a nti bés mu jam li?

¹¹ Yak i len ini kiki Paul, bikiristen bi nyoñ matat inyu sôñ biniñ gwap i ngéda bi yé i nson likalô. I ngim bahoma, ba nhiôm ntôñ tole iba iba iloole mut a kee nyetama. Kii di nla kal inyu ngolba? Bikristen bi nyi le bi nla bé keñgle yo. (Yôhanes 15:20; 2 Timôtéô 3:12) Ndi to hala, ba nyoñ yihe i ngéda ba yé i añal ñañ nlam. Di pôdôl le hihéga hi Yésu. Kel yada, a bé i Yérusalem baoo ba bôdôl leñ nye ngok, “Yésu a solop, a nyodi mu témpel.” (Yôhanes 8:59) I mbus, i ngéda Lôk Yuda i bi ôô jimb inyu nol nye, “Yésu a bé hiôm ha bé i mbamba i het Lôk Yuda i bé, ndi a bi nyodi ha, a ke i nkoñ u bé bebee ni ñoñ.” (Yôhanes 11:54) Yésu a bé yoñ bitelbene bi bé béda i sôñ niñ yé inyu ke ni bisu i boñ sômbôl i Yéhôva inyu yé. Yak bés di mboñ nlélém jam i len ini.​—Matéô 10:16.

Ba bi kôhna “hogbe iloo hihéga” (Minson mi baôma 20:5-12)

12, 13. (a) Lelaa likoda li bi nôgda i ngéda li bi tehe Utikô a tuge? (b) Imbe botñem i bôt ba ba nimis i bet ba gwéhék ba gwé i len ini?

¹² I nene le i ngéda ba bi lela Makédônia, Paul ni i bet ba bé ni nye ba bi bagla, i mbus ba tiimba bomna i Trôas.d Ñañ u nkal le: “Hala a bi yoñ bé bés dilo ditan, di pam i boni i Trôas.”e (Minson mi baôma 20:6) Kiki di bak di tehe i bibôdle bi pes ini, ha ngéda i nyen ba bi tugul i mañge wanda nunu le Utikô. Di nla hégda maséé lôk kéé i bi nôgda i ngéda ba bi tehe Utikô a ntuge! Ñañ u nyigye le ba bi kôhna “hogbe iloo hihéga.”​—Minson mi baôma 20:12.

¹³ Mintén mi manyaga mini mi mbôña ha bé i len ini. Ndi, botñem i bitugne i i nlôl i Bitilna i nti i bôt ba nimis i bet ba gwéhék “hogbe iloo hihéga”. (Yôhanes 5:28, 29) Di yi le: Kiki Utikô a bé kwéha, a bi témb a wo. (Rôma 6:23) Ndi i bôt ba ga tuglana i mbok yondo, ba gwé botñem i niñ i boga ni boga! Yak i bet ba ga tuglana inyu énél i ngii ni Yésu ba ga kôhna nyuu i i nwo bé. (1 Korintô 15:51-53) Jon i len ini, botñem i bitugne i nti minhook ni “mintômba mimpe,” hala wee bikristen gwobisôna “hogbe iloo hihéga.”​—Yôhanes 10:16.

“I mbamba ni i mandap ni mandap” (Minson mi baôma 20:13-24)

14. I ngéda Paul a bi boma mimañ mi Éfésô i Milétô, kii a bi kal bo?

¹⁴ Paul ni i bet ba bé yéga nye ba bi nyodi i Trôas inyu ke i Asos, i mbus ba ke i Mitiléné, i Kiôs, i Samôs, sôk i nsôk ba bol i Milétô. Paul a bééna ngôñ i pala pam i Yérusalem inyu tégbaha ngand Pentékôt. I njel Paul a bi yoñ inyu hoo ke i Yérusalem i nhôla bés i nok inyuki a bi yoñ bé sitima i i bé ke i Éfésô. Kiki a bééna ngôñ i kwel ni mimañ mi Éfésô, Paul a bi bat le ba bomna i Milétô. (Minson mi baôma 20:13-17) I ngéda mimañ mi mi bi bol nyoo, Paul a bi kal bo le: “Bébomede ni nyi yaga lelaa me niñik ipôla nan ibôdôl i kel bisu me bi téé kôô i pes mbok Asia, me gwéélak Nwet kiki nkol ni suhulnyuu yosôna, ni gwiiha lôñni manoodana ma bi kwél me inyule Lôk Yuda i bé ôô mimb inyu nol me; ni nyi ki le me bi tjél bé añle bé mam momasôna ma yé bé nseñ, to niiga bé i mbamba ni i mandap ni mandap. Ndi me bi bok mbôgi i nya i yôni i bisu bi Lôk Yuda lôñni bôt ba Grikia le ba tam bibéba gwap, ba hielba inyu bégés Nyambe, ba hémle ki Nwet wés Yésu.”​—Minson mi baôma 20:18-21.

15. Umbe nseñ likalô li mandap ni mandap li gwé?

¹⁵ Di gwé ngandak manjel i len ini inyu añal ñañ nlam. Kiki Paul, di mboñ biliya i boma bôt i homa matôa ma ntelbene, i bahoma bôt ba ntagbe ngandak ni i bibôm. Ndi, likalô li mandap ni mandap jon li yé njel bisu Mbôgi Yéhôva i ngwélél inyu añle bôt ñañ nlam. Inyuki? Inyule li nti bôt bobasôna pôla i emble nwin u Ane hiki ngéda, hala a ñunda le Djob a ntodol bé bôt. Li mboñ ki le i bôt ba gwé libak lilam inyu emble ñañ nlam ba bana pôla i yi Nyambe. Ibabé pééna, likalô li mandap ni mandap li nlédés hémle i bikristen, li nhôla ki bo i bana hônba. Inyu hala nyen i len ini, ba nyil bañga bikristen mu kiki ba ntéé likalô ni makénd “i mbamba ni i mandap ni mandap.”

16, 17. Kii Paul a bi kal i i bé éba le a bééna ñem ngui, lelaa bikristen bi nkôna nye i len ini?

¹⁶ Paul a bi kal mimañ mi Éfésô le a bé yi bé mambe mandutu ma bé bem nye i Yérusalem. Ndi a bi kal bo le: “Ndi to hala, niñ yem i tane bé me nseñ, ndi jam li yé nseñ li yé le me mélés ngwéé wem ni nson Nwet Yésu a bi ti me, le me bok mbôgi i nya i yôni inyu ñañ nlam u konangoo i mbuma ñañ i Nyambe.” (Minson mi baôma 20:24) Paul a bi yémbél i mam momasôna ma bé le ma kéñ nye i ke ni bisu i añal ñañ nlam, a bi nwas bé le kon tole ngolba, bi kéñ nye i kena nson wé ni bisu.

¹⁷ Yak i len ini, bikristen bi nhônba mintén mi mandutu nwominsôna. I ngim biloñ, ba nkolba lôk kéé yés, ngomin a nsôñga yak nson wés. Lôk kéé ipe i hônba béba kon, tole kon u mahoñol. Njohok lôk kéé i mboma ngolba i suklu. To imbe ndutu Mbôgi Yéhôva i mboma, ba ntééda makénd map kiki Paul. Ba nyoñ ki makidik i ‘bok mbôgi i nya i yôni inyu ñañ nlam.’

“Yoña yihe ni bébomede lôñni bémba yosôna” (Minson mi baôma 20:25-38)

18. Lelaa Paul a bi unda le a bééna bé pil u matjél wo ki wo, lelaa mimañ mi Éfésô mi bé le mi noñ ndémbél yé?

¹⁸ Paul a nke ni bisu i béhe mimañ mi Éfésô, a kalak le nyemede a bi ti bo ndémbél. I mbus le a bi kal mimañ le hala a bé ngélé yap i nsôk le ba tehna, a kal le: “Me yé ngi nsohi ni matjél ma bôt bobasôna, inyule me bi tjél bé añle bé sômbôl i Nyambe yosôna.” Lelaa mimañ mi Éfésô mi bé le mi kôna Paul, mi ba ki ngi nsohi inyu matjél ma bôt? A bi kal bo le: “Yoña yihe ni bébomede lôñni bémba yosôna, inyu yo nyen mbuu mpubi u bi téé bé babéñge, le ndi ni tôñ likoda li Nyambe, li a bi somb ni matjél ma Man wé nyemede.” (Minson mi baôma 20:26-28) Paul a bi béhe bo le “ngwo-njéé i i nyai” i ga jôp ipôla bémba, “b’a pot minkoda mi biniigana inyu ôt banigil i mbus yap.” Kii mimañ mi bé lama ni boñ? Paul a bi béhe bo le: “Yéna péé, ni téédaga ikété mahoñol le letee ni nwii maa, juu ni njamuha, me bi waa bé béhe hiki wada nan lôñni gwiiha i mis.”​—Minson mi baôma 20:29-31.

19. I mamélél ma hiai hi bisu, kii i bi bôña i likoda li bikristen, kii hala a bi lona i mbus ngéda?

¹⁹ “Ngwo-njéé i i nyai” i bi bôdôl nene i mamélél ma hiai hi bisu. Bebee ni nwii 98 N.Y., ñôma Yôhanes a tila le: “Hala nyen to nano yaga ngandak bakolba-Kristô i nene . . . Ba bi pémél i béhni, ndi ba bé bé kiki bés; ibale ba ba kiki bés, ki ba bi yégle lôñni bés.” (1 Yôhanes 2:18, 19) I hiai hi nyônôs aa i ngéda yés, baéga bibase ba bi bôdôl kôde maliga. I hiai hi nyônôs ina, Kaisa i Lôk Rôma le Constantin a bi nit i base i mondo bikristen bi bitembee bi bi bot. Kikii baéga bibase ba bi pôdna biniigana bi bihaiden ni biniigana bi Bibel, hala a bi boñ le ba bôdôl “pot minkoda mi biniigana.” Maboñok ni biniigana bi bôt ba bé batjañgbene maliga i mamélél ma hiai hi bisu bi nene mu ndôñ bibase i len ini.

20, 21. Lelaa Paul a bi éba le a bé bebee i boñ bisesema inyu lôk kéé yé, lelaa mimañ mi nkôna ndémbél yé i len ini?

²⁰ Niñ i Paul i bé maselna ngandak ni i baéga ba, ba ba bi yik lo i mbus ngéda, ba bé yoñ bé ndun ni bémba i Nyambe. Paul a bi sal ni ngui inyu yoñ ndun ni nyemede, ni le a ba bañ mbegee inyu likoda. Njômbi yé i bé bé le a jélba lôk kéé. A bi ti mimañ mi Éfésô maéba le ba gwélél lôkisañ yap ngi yéñe yo ki yo. A bi kal bo le: “Ni nlama hôla i bôt ba mbomb, ni téédaga ki bibañga bi Nwet le Yésu ikété mahoñol, kiki nyemede a bi kal le: ‘Ti i nlona maséé iloo kôhna.’”​—Minson mi baôma 20:35.

²¹ I len ini, kiki Paul mimañ mi yé bebee i boñ bisesema inyu lôk kéé yap. Maselna ni baéga bibase ba ba njélba bôt bap ba base, i mimañ mini mi mboñ biliya i “tôñ likoda li Nyambe,” ba gwelek nson wap ni ñem wap. I bilem bibe bini le ngôk ni i yéñ bana ngim bitel, bi nlama bé ba ikété likoda li bikristen, bikuu bi ga kwél i bet ba ‘nyéñ lipém bomede.’ (Bingéngén 25:27) I ngéda ngôk u nlo, yak wonyuu i noñ.​—Bingéngén 11:2.

22. Kii i bi boñ le mimañ mi Éfésô mi gwés Paul?

²² Paul a bé gwés toi lôk kéé yé ni ñem wé wonsôna inyu hala nyen yak bo ba bé gwés toi nye. Maliga ma yé le i ngéda i bi pam le a kahal ke, “bobasôna ba bi ee ngandak, ba sambla Paul ni gwéha, ba sos nye mamañ.” (Minson mi baôma 20:37, 38) Ibabé pééna, lôk kéé i ngwés toi i bet ba nti ngéda yap ni ngui yap kiki Paul inyu tééda bémba i Nyambe. Nano nu u nyoñ ngéda i nigil niñ i Paul, baa u ntehe bé le a bé hoñol bé ngôk, a bé lôôha bé to i ngéda a bi kal bibañga bini le: “Me yé ngi nsohi ni matjél ma bôt bobasôna”?​—Minson mi baôma 20:26.