‘Bok mbôgi i nya i yôni’

1. Imbe botñem Paul, Lukas ni Aristarkô ba bééna?

I TUYE Méditérané bebee ni nwii 59 N.Y, sitima yada i nyodne i Malta, i bisu bi sitima i, di ntehe ôñgba i “bon ba Zeus.” I nene le i sitima i i yé keñi ngandak, i bak i bééga ki bijek, i yé ke i Italia. Ñôma Paul a yé mut mok nu bisônda bi ntat, a yé mukété, ndi a ta bé nyetama, a yé ni bikristen biba bipe Lukas bo Aristarkô. (Minson mi baôma 27:2) Maselna ni bana bôt bape, i lôk kéé ini i mbat bé le Castor ni Pollux, ba ba yé bon ba mahas ba nyambe nu Lôk Grikia le Zeus ba tat bo. (Béñge note d’étude inyu Minson mi baôma 28:11 i Bibel Ngobol mbok yondo ni hop Pulasi.) Lôk kéé yo i yé bagwélél ba Yéhôva, nu a bi yis bo le Paul a bé lama bok mbôgi inyu ñañ nlam i Rôma a telep ki i bisu bi Kaisa.​—Minson mi baôma 23:11; 27:24.

2, 3. Iloole i sitima i i bé i bééga Paul i mbol i Rôma i bi tagbe ndugi bimbe bitison, ni le njee a bé nit Paul mu liké jé ibôdôl i bibôdle?

² Dilo diaa i mbus le ba bi jôp i tison ini le Sirakus, nlam tison nu libôga li Sikili i tison i i bé pémsan bilama ni tison i Atén yak ni tison i Rôma, sitima i bi pala ke i libôga lini le Régiôn hala wee i pes i nwelmbok i Italia. I mbus ngéda, mbuk mbebi i i bé lôl i nwelmbok i bi hôla sitima i ke ni bisu kayéle ba bi boñ jam kikii bo 320 kilôméta inyu pam i Putéôli (bebee ni tison ba nsébél len le Naples) ba bi bol nyoo i mbus dilo diba.​—Minson mi baôma 28:12, 13.

³ Nano Paul a yé i pand i nsôk inyu ke i Rôma, nyoo nyen a ga ke i bikééhene i bisu bi Kaisa Néron. Ibôdôl i bibôdle bi liké jé letee ni nano, “Nyambe nu hogbe yosôna” a nit nye. (2 Korintô 1:3) Kiki di ga tehe munu i pes ini, Yéhôva a bi ke ni bisu i nit nye; yak Paul a bi nimis bé to makénd mé.

“Paul a ti Nyambe mayéga, hala a lédés nye ñem” (Minson mi baôma 28:14, 15)

4, 5. (a) Mambe maleege Paul, Lukas bo Aristarkô ba bi kôhna i Putéôli, ndi inyuki Paul a bééna kunde i boñ ngandak mam to hala kii a bé mut mok? (b) Bimbe bisai bikristen bi bi yé i mandap ma mok ba nla bana mu kiki ba gwé libak lilam?

⁴ I tison i Putéoli, Paul ni lôk kéé i i bé yéga nye ba bi ‘koba lôk kéé ipe ha, i i bi soohe bo le ba yén lôñni bo dilo disaambok.’ (Minson mi baôma 28:14) Kinje ndémbél ilam lôk kéé i bi éba lakii ba bi leege Paul ni ba ba bé ni nye! Ibabé pééna i lôk kéé i i bi kôhna makénd ngandak i pes mbuu mu ngéda ba bi tégbaha ni Paul ni ba ba bé ni nye. Ndi inyuki ñôma Paul a gwé kunde hala ki le a yé mut mok? Ibabé pééna i yé ndik inyule i bisônda bi Lôk Rôma bi bi bé tééda nye bi bé bôdôl nye ñem.

⁵ Yak i len ini, i yé i pam le bisônda bi bi ntat lôk kéé yés i i yé i mok i yé le i bôdôl bo ñem inyule ba gwé libak lilam, ba tinak ki bo kunde i boñ ngim mam. Kiki hihéga, i loñ Rumania, mut wada, nu a bé lama tégbaha 75 nwii i mok inyule a bi nip a bi héñha a bôdôl nigil Bibel. Hala a bi boñ le baénél ba mok ba bôdôl ep nye i somb ngim gwom bi bi bé béda bo nyoo i ndap mok ibabé le bisônda bi yéga nye! Jam lipe li yé le libak jé lilam li nti Yéhôva lipém.​—1 Pétrô 2:12.

6, 7. Lelaa lôk kéé i Rôma i bi éba Paul ni basolôñ bé ngandak gwéha?

⁶ I ngéda Paul ni soloñ yé ba bi nyodi i Putéôli ba bi ke liké jam kiki bo 50 kilôméta ikepam i Capoue mu Nloñ Apiô. Nloñ u u bé ñoñok ni ngok, u pamak letee ni tison ikeñi le Rôma. I ngéda u nkil mu nloñ u, u ntehe mambai malam ma Italia, u tehge yak Tuye Méditérané, ibale u nyodi i Rôma 60 kilôméta i mbus, u boma bahoma ba ndobo i homa Bôm Apiô i bé. I ngéda lôk kéé i Rôma “i bi nok le di yé i njel” kiki Lukas a bi tila, ngandak ipôla yap i bi lo letee ni i Bôm ni i homa ba nsébél le Mandap ma Bakén Maa nu a bé homa linôyôi bebee le, 50 kilôméta iloole u mbol i Rôma. Kinje gwéha i tôbôtôbô!​—Minson mi baôma 28:15.

⁷ I Bôm Apiô i i bé bé loñge homa le mut a bé le a noi i mbus le a mboñ ntandaa liké. I mut miñañ nu Lôk Rôma nunu le Horace a bi kal le, i homa nu a bé nyonok ni “baluk sitima ni bôt ba bé tôp tjémbi.” A kal ki le : yak “malép ma bé bé to malam nyoo.” A bi tjél yak je nyoo! Ndi tolakii mam ma bé bé malam nyoo homa nu, lôk kéé i bi neebe lo inyu boma Paul ni basolôñ bé, ba tjôla ki Paul inyu liké jé li nsôk.

8. Inyuki Paul a bi ti Nyambe mayéga “kiki a ntehe” lôkisañ?

⁸ “Kiki a ntehe” lôkisañ, ñañ u nkal bés le, “Paul a ti Nyambe mayéga, hala a lédés nye ñem.” (Minson mi baôma 28:15) I maliga, i ngéda a bi tehe i lôk kéé ini, i bak ki le ipôla yap a nyi bape mu, a témb a kôhna hogbe ni ngui. Inyuki a bi ti Nyambe mayéga? Inyule a bé yi le gwéha i yé lem lam yada mu litam li mbuu. (Galatia 5:22) Yak i len ini, mbuu mpubi u ntinde bikristen i boñ i yom ba nla inyu hôla lôk kéé ipe ni inyu hôgbaha bo.​—1 Tésalônika 5:11, 14.

9. Lelaa u nla nigle ndémbél i lôk kéé i i bi lo i leege Paul?

⁹ Kiki héga, mbuu mpubi u ntinde bikristen i éba bagwélél ba makiiña, bimissionaire ni bagwélél ba tôbôtôbô bape lem likap, inyule bobasôna ba mboñ bisesema inyu sélél Yéhôva. Badba le: ‘Baa lelaa me nla nit mayuuga ma ngwélél makiiña, baa me nla leege nye ni nwaa wé ibale a yé mbiibaga? Baa me nla tjek ngéda yem inyu pam i likalô ni bo?’ Ibabé nkaa yak we w’a kôhna bisai ndik kiki lôk kéé i Rôma i i bi leege Paul ni basolôñ bé. Kiki héga, ni noode hégda maséé ma bé bo i miñem i ngéda Paul ni basolôñ bé ba bé toñol i mam ma bi lédés hémle yap ni mam ma bi ti bo ngui.​—Minson mi baôma 15:3, 4.

“Ba mpot unu ntôñ mbagla béba homa nyensôna” (Minson mi baôma 28:16-22)

10. I ngéda Paul a bi bol i Rôma lelaa mam ma bé inyu yé, ndi to hala kii a bi boñ i ngéda a bi bol?

¹⁰ I ngéda ba bi bol i Rôma, “Paul a kôhna kunde i yén i yé ndap, sônda yada i tadak nye.” (Minson mi baôma 28:16) Inyu hôyôs mam, ba bé ba téñ mut mok nsañ bikei i woo, nlélém nsañ bikei ba téñ wo i woo u sônda i i bé tat nye. Ndi to hala, Paul a bi ke ni bisu i añal ñañ nlam inyule minsañ mi bikei bé nwon mi bé le mi yip nyo wé. I mbus le a bi noi dilo diaa, Paul a bi naña mintôô mi bôt mi bon ba Lôk Yuda ba ba bé i Rôma inyu boñ le ba yi nye ni inyu añle bo ñañ nlam.

11, 12. Lelaa Paul a bi kwélés Lôk Yuda i i bé i Rôma kayéle i ba bebee i emble nye?

¹¹ “A bôt, a lôk kéé, to hala kiki me bi boñ bé jam li nkolba litén to bilem bi basôgôlsôgôl bés, ibôdôl i Yérusalem, ba bi ti me i moo ma bôt ba Rôma kiki mut mok. Ndi kiki ba bi tibil wan hop wem, ba yéñ le ba nwas me inyule ba bi léba bé me njom yo ki yo i i kôli ni nyemb. Ndi i ngéda Lôk Yuda i bi tjél, me bé nyégsaga i bat le ba ep nkaa wem yak Kaisa, ndi ha inyu bé le me nyéñ soman litén jem.”​—Minson mi baôma 28:17-19.

¹² Paul a bi sébél Lôk Yuda i i bé emble nye le “lôk kéé,” inyule a bé sômbôl le ba nôgla ni le ba tehe nye nya ipe. (1 Korintô 9:20) A bi kal bo le a nlo bé ha inyu kéés bo ndi inyu boñ le Kaisa a kéés nye. I Lôk Yuda i i bé ha i libôga li i bé yi bé le Paul a mbat kunde i ke i bikééhene i bisu bi Kaisa. (Minson mi baôma 28:21) Inyuki i nla nene kiki bo le i Lôk Yuda i i bé i Yudéa i bi toñle bé Lôk Yuda i i bé i Rôma i jam li bi tagbene Paul? Kaat yada i ntoñol le: “Sitima i Paul yon i bé sitima i bisu i pam i Italia i ngéda lisuni likeñi, ki le bôt ba ngomin ba Lôk Yuda ba ba bé i Yérusalem ba bé ngi bol to kaat yomede ba bi om i bé ngi bol.”

13, 14. Limbe likeñge Paul a bi gwélél inyu jubus ño nkwel unu le Ane Djob, lelaa yak we u nla kôna nye?

¹³ Inyu bôdôl ni ño nkwel unu le Ane Djob, Paul a bi gwélél ngim bibuk i i bi ti Lôk Yuda ngôñ i emble nye. A bi kal le: “Inyu hala nyen me mbat le me tehe bé, me pôdôs ki bé, inyule inyu botñem i Israel nyen ba nkañ me lôñni nsañ bikei unu.” (Minson mi baôma 28:20) I botñem i i bééna maada ni Mésia ni Ane yé, i likoda li bé añal ha ngéda i. Mimañ mi Lôk Yuda mi bé emble mi timbhe nye le: “Di nhoñol le i yé loñge le wemede nyen u kal bés mahoñol moñ, inyule ibabé pééna, bôt ba mpot unu ntôñ mbagla béba homa nyensôna.”​—Minson mi baôma 28:22.

¹⁴ I ngéda di nkôhna pôla i añal ñañ nlam, yak bés di nla nigle Paul i ngéda di ngwélél ngim mahoñol tole ngim mambadga i i ntinde bôt i hek pék. Di nléba maéba malam munu bikaat bini le Comment raisonner à partir des Écritures, Tirez profit de l’École du ministère théocratique, ni Kônde boñ biliya i lisoñgol ni i niiga. Baa u yé u tibil gwélél bikaat bi?

‘Bok mbôgi i nya i yôni’​—Ndémbél inyu yés (Minson mi baôma 28:23-29)

15. Bimbe biniigana di nla ôt mu makeñge ma-na Paul a bi gwélél i ngéda a bé añal ñañ nlam?

¹⁵ Kikii hilo hi hi bi tééba hi nkola, bon ba Lôk Yuda ba ba bé ha i libôga li, “ba lo i homa wé liyééne, ba bak ngandak” hala wee i homa Paul a bé yééne. Paul a bi toñle bo ngandak mam “ibôdôl kegla ipam kôkôa . . . a bok ki mbôgi i nya i yôni inyu Ane Nyambe, le ndi a tinde bo i hémle Yésu, a gwéélak mbén Môsi ni bitilna bi Bapôdôl.” (Minson mi baôma 28:23) Di nyimbe matode ma ngui ma-na mu kiki Paul a bé añal ñañ nlam. Pog, a bi pôdôl ndigi Ane Djob. Iba, a bi noode kwés bo nkaa. Aa, a bi gwélél Bitilna inyu hôla bo i hek pék. Ina, a bé bii gwéñe bi bôt bape i bisu iloo gwé nyemede inyu hala nyen a bé añal ñañ nlam, “ibôdôl kegla ipam kôkôa.” Kinje loñge ndémbél inyu yés! Ndi mam ma bi sôk lelaa? Lukas a nkal le “bahogi ba bôdôl hémle,” bape ba tjél hémle. Yubda i pam, bôt “ba kahal ke.”​—Minson mi baôma 28:24, 25a.

16-18. Inyuki Paul a bé bé nhelek i ngéda bon ba Lôk Yuda ba ba bé i Rôma ba bi tjél emble nye, lelaa yak bés di nla kôna ndémbél yé i ngéda di yé i likalô?

¹⁶ Maboñok ma bôt bana ma bi hélés bé Paul inyule ma bé kiha ni mbañ i Bibel ni i mam a bé béna tehe. (Minson mi baôma 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Inyu hala nyen a bi sôk kal i bet ba bé emble nye le: “Maliga mon mbuu mpubi u bi kal basôgôlsôgôl banan ni njel mpôdôl Yésaya, nu a kal le: ‘Kee yak litén lini, u kal jo le: “N’a emble yaga, ndi ni yé mbén i nok; yak béñge n’a béñge yaga, ndi ni yé mbén i tehe. Inyule miñem mi bôt bana mi nyila nledek.”’” (Minson mi baôma 28:25b-27) I buk ini le “nledek” i ngwés pôdôl ñem, ndi ñem u u gwé “lihoñ,” tole “u nyét,” inyu hala nyen nwin u Ane u nla bé tihba u ntén ñem u. (Minson mi baôma 28:27.) Kinje béba jam!

¹⁷ Kiki Paul a bi tehe le Lôk Yuda i ntjél emble tohi i Nyambe, a bi sôk a kal le “bôt ba matén. . . ba ga emble yo.” (Minson mi baôma 28:28; Tjémbi 67:2; Yésaya 11:10) Ndik Paul nyen a bé le a tibil toñol i jam li, inyule a bé tehe lelaa bôt ba biloñ ba bi leege ñañ nlam!​—Minson mi baôma 13:48; 14:27.

¹⁸ Nlélém kiki Paul, i ngéda bôt ba ntjél emble ñañ nlam di ñañal, di nyoñ bañ hala kiki bo le ba yé nyumbla bés. Bésbomede di nyi le ndék bôt yon i léba njel i kena i niñ. (Matéô 7:13, 14) Ndi i ngéda bôt ba ba gwé libak lilam ba neebe i gwélél Yéhôva, di nlama kon maséé di leege ki bo loñge.​—Lukas 15:7.

“A añlege bo Ane Nyambe” (Minson mi baôma 28:30, 31)

19. Kii Paul a bi boñ tolakii a bé mut mok?

¹⁹ Lukas a mélés ñañ wé ni bini bibuk bi maséé le: “[Paul] a bi yén nyoo nwii ima ikété ndap nyemede a bé saa, a leegege i bôt bobasôna ba bé lo i nyeni ni loñgeñem, a añlege bo Ane Nyambe, a niigaga mam inyu Nwet le Yésu Kristô, a podok ni kiññem i mpôp, ibabé le jam jo ki jo li kéñ nye njel.” (Minson mi baôma 28:30, 31) Kinje loñge ndémbél a nyigle bés inyu leege bakén, i hémle ni i makénd!

20, 21. Baa u nla sima ngim bôt Paul a bi hôla i ngéda a bé i Rôma?

²⁰ Ônésimô a bé mut wada mukété bôt Paul a bi leege loñge. Ônésimô a bé man Kôlôsé, a bak nkol u u bi so. Paul a bi añle nye ñañ nlam, a yila kristen. Sôk i nsôk, yak Ônésimô a yila inyu Paul ‘manyañ nu maliga ni nu gwéha.’ Paul a bi gwés nye ngandak kayéle a bi sébél yak nye le “man wem Ônésimô. Me bi yila kiki isañ.” (Kôlôsé 4:9; Filémôn 10-12) Ônésimô a bé toi lingen li hogbe inyu Paul!a

²¹ Ndémbél ilam i Paul i bi hôla ki bôt bape. A bi tilna lôk kéé i Filipi le: “I mam ma mpémél me ma mboñ le ñañ nlam u kônde tjama, kayéle ntôñ bisônda wonsôna u u ntat Kaisa ni bini bisônda bipe gwobisôna bi nyi le me yé i mok inyu Kristô. Nano libim li lôk kéé ikété adna ni Nwet li nkôhna ñem ngui inyu mok nwem, li ñunda ki ngandak makénd i añal bañga i Nyambe ibabé woñi.”​—Filipi 1:12-14.

22. Lelaa Paul a bi tibil gwélél i ngéda a bi tégbaha i ndap mok i Rôma?

²² Paul a bi tibil gwélél ngéda yé i ngéda a bé i mok i Rôma, a bi gwélél i ngéda i inyu tila ngandak bikaat i yak yo i yé munu ikété Bitilna ni hop Lôk Grikia.b Bikaat bi bi bé nseñ inyu lôk kéé i hiai hi bisu. Bi yé yak nseñ inyu yés inyule i maéba ma yé mu bikaat bi ma ngi yii nseñ yak i len ini.​—2 Timôtéô 3:16, 17.

23, 24. Kiki ñôma Paul, i len ini limbe libak lilam Mbôgi Yéhôva i i yé i mok i gwé?

²³ Kaat i Minson mi baôma i nkal bé imbe ngéda Paul a bi pam i mok, ndi ba bi pémés nye i mok i mbus jam kiki bo nwii mina, hala wee nwii ima i Kaisaréa ni nwii ima i Rôma.c (Minson mi baôma 23:35; 24:27) Ndi to hala kiki a bé i mok a bi ke ni bisu i tééda maséé mé, a boñok kii yosôna a nla inyu gwélél Nyambe. Yak i len ini, ngandak lôk kéé i bi ke i mok inyu hémle yap, ndi to hala ba ntééda maséé map, ba nke ki ni bisu i añal ñañ nlam. I loñ Panya, di béñge i jam sônda yada i bi kal Adolfo, nu a bé i mok inyu hémle yé. “Ni nhélés bés, di bi boñ kii yosôna i bé sômbla inyu kép bé mbai, ndi kiki di bé ke ni bisu i lédhene bé mam, hala nyen yak bé ni bé ke ni bisu i ba minyaô ni i bana bibuk bilam.”

²⁴ Bisônda bi bé bôdlene Adolfo ñem kayéle bi bé bi nwas likôga jé li ndap mok li néhi. Bisônda bi bé lo yak i boma nye inyu bana minkwel mi Bibel ni nye. Sônda yada i bé i lo yak i añ Bibel i ndap yé mok i ngéda a bé tat; iloole sônda yon i tat Adolfo, Adolfo nyen a bé “tat” sônda! Kinje ndémbél ilam Mbôgi Yéhôva kiki bo Adolfo i nti bés inyu tinde bés i bana “ngandak makénd i añal bañga i Nyambe ibabé woñi” to ibale di mboma mandutu.

25, 26. Iloole 30 ma nwii ma nkola, imbe mbañ Paul a bi tehe i nyon, lelaa i mbañ i i yon yak i len ini?

²⁵ Kaat i Minson mi baôma i mal ni bini bibuk bi makénd bini le ñôma Kristô wada nu a bé i mok, “a añlege bo Ane Nyambe,” hala wee ba bobasôna ba bé lo i yuuga nye i ndap a bé yééne! I pes bisu di bi tehe nson nlam Yésu a bi ti banigil bé ni bibuk bini le: “N’a kôhna ngui i ngéda mbuu mpubi w’a lo i ngii nan, ha nyen n’a ba mbôgi yem i Yérusalem, i Yudéa yosôna ni i Samaria, letee ni masuk ma hisi.” (Minson mi baôma 1:8) Bebee le 30 ma nwii i mbus ngéda, banigil ba Yésu “ba bi añle bihégél gwobisôna hana nkoñ ’isi” ñañ nlam u Ane Djob.d (Kôlôsé 1:23) Hala a bé éba ikepam limbe likala mbuu mpubi u Yéhôva u bé sal!​—Sakaria 4:6.

²⁶ Yak i len ini, nlélém mbuu mpubi won u ñéga lôkisañ i Kristô ni “mini mintômba mimpe” i ke ni bisu i ‘bok mbôgi i nya i yôni inyu Ane Nyambe’ ikété iloo 240 i biloñ ni mabôga! (Yôhanes 10:16; Minson mi baôma 28:23) Baa yak we u nyoñ ngaba mu nson u?