Aɲia dandan’m be ti Zoova i sufuɛ’m be aklunjuɛ dilɛ blɛ
“Amun yiayia sran mun, i yasua mun o, i bla mun o, i bakan mun o, ɔ nin aofuɛ nga amun sike be’n.”—MML. 31:12.
?AMÚN TƐ́ SU SƐ?
?Ngue ti yɛ e kwla e se kɛ aɲia dandan’m be ti cinnjin kpa be man Zoova i sufuɛ mun ɔn?
?Ngue yɛ ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ’m be nun kpanngban be mian be ɲin be yo naan b’a kwla tran cɛn dilɛ’m be bo Zerizalɛmu lɔ ɔ?
?Ngue ti yɛ ɔ nin i fataman kɛ aɲia dandan’m be nun kun sa san e wun ɔn?
1, 2. ?Aɲia dandan’m be su like benin yɛ é wá wún be like suanlɛ nga nun ɔn?
ZOOVA I LALOFUƐ’M be boli aɲia dandan’m be yolɛ bo w’a cɛ kpa. E nun sunman y’a trɛn i sɔ aɲia’m be bo le. Atrɛkpa bɔbɔ’n nga e nun kaka y’a tran be bo’n be sɔnnin kpa.
2 I afuɛ akpiakpi kpanngban yɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yoli aɲia dandan mun wie. Siɛn’n é wá fá e ɲin é síe i aɲia dandan nga be kannin be ndɛ Biblu’n nun’n be su, yɛ é wá wún wafa nga be nin e blɛ su liɛ’m be fa be wun’n. Asa ekun’n, kɛ e tran be bo’n ye nga e ɲɛn i’n é wá wún i wie.—Jue. 44:2; Rɔm. 15:4.
LAA NIN E BLƐ LIƐ’N NUN AƝIA CINNJIN KPA WIE MUN
3. (a) ?Aɲia dan klikli nga Zoova i sufuɛ’m be yoli mɔ be kɛnnin i ndɛ Biblu’n nun’n, i bo lɔ’n, sa benin yɛ ɔ juli ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ be yiayia Izraɛlifuɛ mun ɔn?
3 Aɲia dan klikli nga Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yoli mɔ be kɛnnin i ndɛ Biblu’n nun’n yɛle nga be yoli i Sinai Oka’n i bo lɛ’n. Be yiali lɛ naan bé tíe afɔtuɛ nga Zoova mán be’n. Aɲia sɔ’n yoli cinnjin kpa Ɲanmiɛn i sulɛ kpafuɛ’n nun. Blɛ sɔ’n nun’n, Zoova yili i tinmin’n i nglo kleli Izraɛlifuɛ mun yɛ ɔ fɛli i Mmla’n mannin be. Nanwlɛ, ɔ yoli blɛ kun mɔ be wla w’a fiman su le ɔ. (Tul. 19:2-9, 16-19; an kanngan Ezipt Lɔ Tulɛ 20:18 nin Mmla’n 4:9, 10 nun.) Kɛ ɔ fɛ i blɛ sɔ nun’n, wafa nga Ɲanmiɛn nin Izraɛlifuɛ’m be nantili’n ɔ yoli i liɛ ngunmin kun. Kɛ be yoli aɲia sɔ’n w’a cɛman ngboko, Zoova kleli Moizi wafa ng’ɔ fata kɛ ɔ yiɛyiɛ i sran mun’n. Ɔ seli i kɛ ɔ fa jɛtɛ ufue yi awɛ nɲɔn. Kɛ be ko bo awɛ nɲɔn sɔ mun’n, Izraɛlifuɛ’m be si kɛ ɔ fata kɛ be wɔ ‘tannin sua nga Nyanmiɛn yi i wun nglo nun’n i anuan’n nun lɛ.’ (Kal. 10:1-4) Aɲia sɔ’m be bo’n, wafa nga sran’m be wun fa blibli be’n, amun bu i akunndan kan be nian!
4, 5. ?Ngue ti yɛ yialɛ nga Moizi nin Zozie be yiali Izraɛlifuɛ mun’n, be yoli cinnjin kpa ɔ?
4 Kɛ Izraɛlifuɛ’m bé wá dí afuɛ 40 aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ’n, Moizi flɛli be kwlaa aɲia kun bo. Blɛ cinnjin kpa kun nun yɛ Izraɛli nvle’n yoli aɲia sɔ’n niɔn. Yɛle kɛ ɔ cɛ kan’n bé wlú mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n nun. Ɔ maan blɛ sɔ’n nun yɛ ɔ fata kɛ Moizi fa like kwlaa nga Zoova yo mannin be’n ɔ nin nga i waan ɔ́ yó mán be’n kpɛn be wla ɔ.—Mml. 28:69—29:14; 30:15-20; 31:30.
5 Atrɛkpa’n aɲia sɔ’n i bo yɛ Moizi kannin aɲia dan kun mɔ bé wá yó i titi’n i ndɛ ɔ. Afuɛ nso kwlakwla’n, kpata bo tranlɛ cɛn dilɛ blɛ’n nun’n, ɔ fata kɛ sran’m be kwlakwla, i yasua o, i bla o, i bakan o, i aofuɛ o, be yia lika kun mɔ Zoova kleli’n i nun. Ɔ fata kɛ be yia lɔ naan ‘be kle be kɛ be sro Anannganman be Nyanmiɛn’n, yɛ be fa Mmla’n nun ndɛ be sie be klun, yɛ be nian su be nanti.’ (An kanngan Mmla’n 31:1, 10-12 nun.) Ɔ maan ɔ ti weiin kɛ Zoova kunndɛ kɛ i sufuɛ’m be yia titi be suan i ndɛ’n ɔ nin like nga i waan ɔ́ yó be’n be su like. I sin kɛ Izraɛlifuɛ’m be kwlali nvle nga Ɲanmiɛn fa mannin be’n i sufuɛ’m be ngba’n, Zozie yiali be kɛ ɔ́ wlá be fanngan naan be nin Zoova be nanti klanman titi. Afin nvle nga be suman Ɲanmiɛn’n be o be wun koko lɛ. Cɛn sɔ’n nun’n, Izraɛlifuɛ’m be tali nda kɛ bé sú Ɲanmiɛn titi.—Zoz. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.
6, 7. ?E blɛ liɛ nga su’n, aɲia dandan cinnjin benin mun yɛ Zoova i sufuɛ’m be yoli be ɔ?
6 E blɛ liɛ nga su’n, aɲia wie’m be yoli cinnjin kpa be mannin Zoova i sufuɛ mun. Aɲia sɔ’m be bo’n, be kannin wafa nga be kacili ninnge wie’m be yolɛ wafa’n anuannzɛ’n nun’n i ndɛ. Kpɛkun be kannin Biblu’n nun ndɛ mma wie mɔ be wa wunnin be wlɛ kpa ekun’n, i ndɛ wie. (Nya. 4:18) Kɛ alɛ dan klikli’n sinnin’n, afuɛ nga be flɛ i 1919 nun’n Biblu’n nun like suanfuɛ’m be yoli be aɲia dan klikli’n. Be yoli i Amlɛnkɛn’m be mɛn’n nun lɔ lika nga be flɛ i Ohio i su klɔ nga be flɛ i Cedar Point i su lɔ. Sran ko ju 7.000 be trɛnnin i bo. Aɲia sɔ’n i bo lɔ’n, be seli kɛ Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’m bé wá wlá be wun ase bé bó jasin fɛ’n asiɛ wunmuan’n su. Afuɛ nga be flɛ 1922 nun’n, be yoli aɲia dan kun ekun lika kunngba’n nun. Ɔ dili cɛn ba ngwlan. Aɲia sɔ’n i bo’n, Joseph Rutherford i nzra nun ijɔlɛ kun nun’n, ɔ wlali ndɛ tiefuɛ’m be fanngan kɛ be bo jasin fɛ’n lika kwlaa lele saan Babilɔni klɔ dan’n w’a nunnun mlɔnmlɔn. Ɔ seli kɛ: “Ɔ fata kɛ mɛn wunmuan’n nunfuɛ’m be si kɛ Zoova yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn’n niɔn, naan Zezi Klist ti famiɛn’m be Famiɛn ɔ nin sran’m be min mun be Min. Blɛ’m be kwlaa be blɛ’n yɛ. An nian, Famiɛn’n su sie! Amun ti i ndolo bofuɛ. I sɔ’n ti’n, an bo Famiɛn’n nin i Sielɛ’n be su jasin fɛ’n, an bo, an bo.” Be nga be trannin aɲia sɔ’n i bo’n ɔ nin Ɲanmiɛn i sufuɛ onga nga be o asiɛ wunmuan’n su’n be wa wlali be wun ase be boli jasin fɛ’n i kpa trali laa’n.
7 Afuɛ nga be flɛ i 1931 nun’n, Amlɛnkɛn’m be mɛn’n nun lɔ lika nga be flɛ i Ohio i su klɔ nga be flɛ i Columbus su’n, be yoli aɲia kun. Aɲia sɔ’n i bo yɛ Biblu’n nun like suanfuɛ’m be fali dunman Zoova i Lalofuɛ’n niɔn. Dunman sɔ’n ti’n be dili aklunjuɛ dan. Yɛ afuɛ nga be flɛ i 1935 nun’n, klɔ nga be flɛ i Washington i su lɔ aɲia nga be yoli’n i bo’n, be nga Sa Nglo Yilɛ fluwa’n flɛ be kɛ “sran kpanngban kpa” mɔ “be jinjin bia’n nin Bua Gbanflɛn’n be nyrun” lɛ’n, aniaan bian Rutherford yoli maan aniaan’m be wunnin be wlɛ. (Ngl. 7:9-17) Kɛ ɔ cɛli kan’n, afuɛ nga be flɛ i 1942 nun’n mɔ alɛ dan nɲɔn su’n kpí kpa’n, aɲia dan kun bo’n Nathan Knorr ijɔli nzra nun. Be flɛ nzra nun ijɔlɛ sɔ’n kɛ “?Fɔun nun tranlɛ nga ɔ́ bá e ɲrun lɔ’n, ɔ́ cɛ́?” I ijɔlɛ’n nun’n, ɔ kleli like nga i nzɔliɛ like yɛle “nnɛn ɔkwlɛ” nga Sa Nglo Yilɛ 17 kɛn i ndɛ’n. Yɛ ɔ seli kɛ kɛ alɛ’n ko wie’n, bé wá bó jasin fɛ’n i kpa ekun.
8, 9. ?Ngue ti yɛ aɲia wie’m be bo’n, sran’m b’a siman wie se ɔ?
8 Afuɛ 1946 nun aɲia nga be flɛ i “Nvlenvle’m be nunfuɛ mɔ be di aklunjuɛ’n” i bo’n, aniaan bian Knorr ijɔli nzrafuɛ’m be ɲrun. I nzra nun ijɔlɛ sɔ mɔ be flɛ i “Sua’m be uflɛ kplanlɛ nin be su ukalɛ i su ndɛ mun,” ɔ yoli fɛ kpa. Aniaan kun m’ɔ trannin aɲia sɔ’n i bo’n, ɔ wunnin wafa nga nzra nun ijɔlɛ sɔ’n wluwluli ndɛ tiefuɛ’m be wun’n. Ɔ klɛli i kɛ: “Nnɔsua sɔ’n nun’n, kɛ ɔ́ íjɔ nzra nun sɔ’n nn n o cenje su i sin lɛ. Kɛ ɔ kannin jasin fɛ’n i bolɛ junman m’ɔ fata kɛ be di’n ɔ nin ajalɛ nga b’a fa naan bé úka Brooklyn lɔ Betɛli’n nin fluwa yiwlɛ’n be su’n, sran mɔ b’a yia kukuku’n be boli ndɛ leleele. Kannzɛ bɔbɔ kɛ a o cenje’n su lɔ’n a kwlá wunman be ɲrun’n i kpa’n, sanngɛ a kwla wun kɛ ndɛ’n yo be fɛ dan.” Afuɛ nga be flɛ i 1950 nun’n, Amlɛnkɛn’m be lɔ klɔ nga be flɛ i New York su lɔ’n be yoli nvlenvle’m be aɲia kun. Be nga be trɛnnin i bo’n be dili aklunjuɛ dan kpa. Yɛle kɛ be mannin be Biblu kun. (New World Translation of the Christian Greek Scriptures) Biblu’n i bue nga i klikli nun’n be klɛli i Glɛki aniɛn nun’n yɛ be kacili Angle nun mannin be ɔ. I sin’n be wa kacili Ɲanmiɛn ndɛ nga laa be klɛli i Ebre nun’n be ukali su yɛ i kwlaa sɔ’n wa yoli Biblu wunmuan kun. Biblu sɔ nun’n be fali Ɲanmiɛn i dunman’n be sieli i likalika nga i nun mɔ bé klɛ́ Ɲanmiɛn Ndɛ’n i klikli nun’n ɔ o lɛ’n.—Zer. 16:21.
9 Be yoli aɲia dandan wie mun, nvle wie mɔ laa be kleli Zoova i sufuɛ’m be yalɛ lɔ’n annzɛ be tanninnin jasin fɛ’n i bolɛ lɔ’n be nun’n wie. Be nga be trɛnnin i sɔ aɲia’m be bo’n, be wla kpɛnkpɛnnin ninnge kpanngban su ti’n, b’a siman wie se. I wie yɛle kɛ Adɔlfu Itilɛli tali nda kɛ ɔ́ núnnún Zoova i Lalofuɛ nga be o Alemaɲi lɔ’n. Sanngɛ afuɛ nga be flɛ i 1955 nun’n, Nunrɛnbɛgi lɔ’n, Zoova i Lalofuɛ 107.000 be yoli aɲia dan kun lika nga Itilɛli nin i sinfuɛ’m be yiali lɛ laa’n i nun. Aklunjuɛ’n ti’n, be nga be yiali lɔ’n be nun kpanngban be ɲinmuɛn guali! Afuɛ nga be flɛ i 1989 nun’n be yoli aɲia dandan nsan nvle nga be flɛ i Polɔɲi’n i nun lɔ. Aniaan nga be fin nvle uflɛ nun ɔli aɲia sɔ’m be bo’n be ti sran 166.518. Be flɛli aɲia sɔ’m be kɛ “Be wun mɔ be fa mantan Ɲanmiɛn’n.” Be nga be ɔli aɲia sɔ’m be bo’n, be nun kpanngban be fin nvle nga laa be flɛ i Union soviétique ɔ nin nga be flɛ i Cekɔslovaki ɔ nin blɔfuɛ’m be mɛn’n i wia afiliɛ lɔ nvle wie’m be nun. Be nun wie’m be liɛ’n aɲia nga b’a tran be bo le’n, sɛ be waan sran’m be sɔnnin o yɛle sran 15 annzɛ 20. Yɛ afuɛ nga be flɛ i 1993 nun’n be yoli nvlenvle’m be aɲia kun nvle nga be flɛ i Ikrɛni lɔ klɔ nga be flɛ i Kiɛv su. Be flɛli aɲia sɔ’n kɛ “Like nga Ɲanmiɛn kle e’n.” Aɲia sɔ’n i bo’n, aniaan’m be dili aklunjuɛ dan. Yɛle kɛ be yoli sran lele 7.402 be batɛmu. Be nin a yoman sran kpanngban kɛ ngalɛ sa be batɛmu Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia uflɛ bo le.—Eza. 60:22; Aze 2:7.
10. ?Amun ɲrun’n, aɲia dan benin mun yɛ be yoli be liɛ ngunmin kun ɔn? ?Yɛ ngue ti ɔ?
10 Atrɛkpa’n, nvle kun aɲia annzɛ nvlenvle’m be aɲia wie’m be o lɛ mɔ be yoli cinnjin kpa mannin amun ɔn. ?Amun wla te kpɛn aɲia dan klikli nga amun trɛnnin i bo’n annzɛ aɲia nga i bo lɔ yɛ be yoli amun batɛmu’n i su? Amun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, i sɔ sa liɛ’m be ti cinnjin kpa. Ɔ maan nán amun wla fi be su le!—Jue. 42:5.
YIALƐ NGA BE YIA TITI’N BE TI AKLUNJUƐ DILƐ BLƐ
11. ?Laa’n, cɛn dilɛ benin yɛ Zoova kpɛli be ba mannin Izraɛlifuɛ mun ɔn?
11 Zoova seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ afuɛ nuan kun nun’n be yia kpɛ nsan be di cɛn Zerizalɛmu lɔ. Be yɛle kpaun nga kpaun ayre nunman nun’n i cɛn’n dilɛ’n, ɔ nin ble kpɛlɛ i cɛn’n dilɛ’n (mɔ i sin’n be wa flɛli i kɛ Pantekɔtu’n), yɛ kpata bo tranlɛ i cɛn’n dilɛ’n. Ɲanmiɛn seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ: “Afuɛ kwlaa nun’n, [maan] amun nvle’n nun yasua’m be kwlaa be bla min Anannganman min nyrun kpɛ nsan.” (Tul. 23:14-17; Mml. 16:16) Awlobo kpɛn kpanngban kpa be sili kɛ cɛn dilɛ sɔ’m be ti cinnjin kpa Zoova i sulɛ’n nun. Ɔ maan be nin be awlobofuɛ’m be kwlaa be trannin be bo titi.—1 Sam. 1:1-7; Lik 2:41, 42.
12, 13. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ’m be nun kpanngban be yo naan afuɛ nuan kwlaa nun’n b’a kwla tran cɛn nga Zoova waan be di’n be bo ɔ?
12 Like ng’ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ kun nin i awlobofuɛ’m be yo naan b’a kwla tran cɛn sɔ’m be bo’n amun bu i akunndan kan be nian. I wie yɛle kɛ ɔ nin i fatali kɛ Zozɛfu nin Mali be tu ajalɛ Nazarɛti kilo lele 100 naan b’a ju Zerizalɛmu. ?Kɛ amun niɛn i sa’n, sɛ ɔ fata kɛ amun nin ba kanngan mun be nanti lele kilo ya’n, cɛn nɲɛ yɛ amún dí ɔ? I nun mɔ Zezi te yo bakan’n, i Zerizalɛmu kɔlɛ’n i su ndɛ nga be klɛli’n ɔ kle kɛ wie liɛ’n, be nga be ti osufuɛ nin janvuɛ’n be tu ajalɛ kɛ ngalɛ sa mun likawlɛ. Kɛ bé tú ajalɛ likawlɛ mɔ bé tɔ́n aliɛ likawlɛ mɔ bé kúnndɛ lawlɛ lika kun mɔ be siman lɔ’n i nun’n, wafa nga i sɔ liɛ’n kwla yo be’n, amun bɔbɔ amun nian. Sanngɛ kɔlɛ nga bé kɔ́ lɛ’n, srɛ kunman be. Like ti mɔ e se sɔ’n yɛle kɛ Zezi le afuɛ 12, i si nin i nin be mɛnnin i atin kɛ ɔ yo ninnge wie mun. Kɛ e niɛn i sa’n be nga be ɔli i sɔ cɛn’m be dilɛ’n be wla w’a fiman blɛ sɔ’m be su le! I li bakanngan mun yɛ be wla w’a fiman su mlɔnmlɔn’n niɔn.—Lik 2:44-46.
13 Kɛ Izraɛlifuɛ’m be bo sanndili nvlenvle’m be nun’n, be nga be bali cɛn dilɛ Zerizalɛmu siɛn’n be jasoli nvle fanunfanun nun yɛ be bali ɔ. Afuɛ nga be flɛ i 33 Pantekɔtu’n nun’n, Zuifu wie mun yɛ Zoova i sufuɛ uflɛ wie mun be kleli kɛ cɛn nga Zoova sieli’n be ti be cinnjin. I ti’n be tuli ajalɛ be bali Zerizalɛmu. Be nga be bali sɔ’n be nun wie’m be fin Itali, Libi, Krɛti, Azi Minɛli nin Mezopotami.—Yol. 2:5-11; 20:16.
14. ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m be kɔ cɛn nga Zoova kleli be’n be dilɛ’n, ye benin yɛ be ɲɛn i ɔ?
14 Izraɛlifuɛ nga be nin Zoova be nanti klanman titi’n be liɛ’n, like cinnjin kpafuɛ’n mɔ i ti yɛ be wun blibli be kɛ be tu ajalɛ sɔ mun’n, yɛle kɛ be nin sran akpiakpi wie mɔ be klo Zoova’n bé kó sú i likawlɛ. ?Wafa sɛ yɛ be nga be trɛnnin i sɔ cɛn dilɛ’m be bo’n, be wun yoli be ɔ? Kɛ Zoova kán kpata bo tranlɛ cɛn dilɛ ndɛ klé i nvle’n nunfuɛ mun’n, ɔ seli kɛ: “Amun nin amun mma yasua mun, nin amun mma bla mun, nin amun kanga yasua mun nin amun afanniɛn bla mun, nin Levifuɛ mun, nin aofuɛ nga be sike amun’n, nin aika mma mun, ɔ nin angboti bla nga be nin amun tran likawlɛ’n, maan cɛn sɔ’n yo amun aklunjuɛ cɛn. Amun di cɛn sɔ’n le nso lika nga Anannganman amun Nyanmiɛn’n ɔ kle’n nun, amun di fa mɛnmɛn i. Amun yi amun aklunjuɛ i nglo yɛle kɛ Anannganman amun Nyanmiɛn’n yo maan amun fie’m be yo kpa, yɛ like kwlaa nga amun yo’n ɔ́ yó ye.”—Mml. 16:14, 15; an kanngan Matie 5:3 nun.
?NGUE TI YƐ Ɔ FATA KƐ ANDƐ AƝIA DANDAN’M BE YO E LIKE NANNDOLIƐ Ɔ?
15, 16. ?Ngue yɛ amun miannin amun ɲin yoli naan amun a kwla tran aɲia dandan’m be bo ɔ? ?Ngue ti yɛ i sɔ mɔ amun yoli’n ɔ yo amun fɛ ɔ?
15 Nanwlɛ, aɲia dandan sɔ mɔ be yoli be laa’n, be kle Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be ajalɛ kpa andɛ! Aɲia nga e yo be andɛ’n ɔ nin nga be yoli be laa’n, ninnge kpanngban nun’n be fa be wun. Kɛ nga laa Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be fa yoli’n sa’n, ɔ nin i fata kɛ e nun sunman e mian e ɲin kpa naan y’a kwla ɔ aɲia dandan’m be bo. Sanngɛ e si kɛ e ɲin mɔ e miɛn i sɔ’n ɔ timan ngbɛn. Aɲia sɔ’m be yoli cinnjin kpa Ɲanmiɛn sulɛ’n nun laa. Andɛ’n be te yo cinnjin wie. Aɲia sɔ’m be bo’n, be kan ndɛ wie mun yɛ be kle e ninnge cinnjin wie m’ɔ fata kɛ e wun be wlɛ naan e nin Ɲanmiɛn e afiɛn w’a mantan kpa titi’n. Aɲia dandan’m be wla e fanngan kɛ e nanti ninnge nga e suan be Biblu’n nun’n be su. Yɛ be uka e naan y’a faman atin wie mɔ maan sa ɲán e’n su. Asa ekun’n, be uka e naan y’a yoman ninnge wie mɔ be kwla fa e yi i ngokɔɛ’n nun’n. Yɛ be man e wunmiɛn naan y’a fa ninnge nga be yolɛ’n mán e aklunjuɛ’n y’a sie i like kwlaa ɲrun.—Jue. 122:1-4.
16 Be nga be kɔ aɲia dandan’m be bo’n, be di aklunjuɛ titi. Be klɛli aɲia kun mɔ be yoli i afuɛ nga be flɛ i kɛ 1946 nun’n i su ndɛ seli kɛ: “Kɛ a wun Zoova i Lalofuɛ akpiakpi mɔ be tran likawlɛ aklunjuɛ nun sa’n, nanwlɛ ɔ yo ɲɛnmɛn kpa. Nga ɔ yo ɲɛnmɛn kpa ekun’n, yɛle miziki mɔ be bo kpɛkun nzrafuɛ’m be to su jue fɛfɛ kpa be manman Zoova’n.” Ndɛ sɔ’n nun’n be kannin ekun kɛ: “Be nga be fin nvle uflɛ nun be bali’n, be nun kpanngban be klunklo su be ko klɛli be dunman naan bé dí junman fanunfanun wie mun aɲia’n i bo lɔ. Be niaan’m be sulɛ’n yoli be fɛ ti yɛ be yoli i sɔ ɔ.” ?Nvle kun aɲia annzɛ nvlenvle’m be aɲia’m be bo’n, amun a di i sɔ aklunjuɛ’n wie le?—Jue. 110:3; Eza. 42:10-12.
17. ?Aɲia dandan’m be siesielɛ’n nun’n, ninnge benin wie mun yɛ b’a kaci ɔ?
17 Aɲia dandan’m be siesielɛ’n nun’n, ninnge wie’m b’a kaci. Atrɛkpa’n, aniaan wie’m be wla te kpɛn blɛ nga aɲia’m be di cɛn ba mɔcuɛ’n su! Be yo wie nglɛmun, nnɔsua wia nun ɔ nin kɔnguɛ. Jasin fɛ’n bolɛ’n o ninnge nga be yo be’n be nun wie. Wie liɛ’n, aɲia’n bo i bo nglɛmun dɔ ngwlan su yɛ ɔ wie kɔnguɛ dɔ ngwlan su. Be nga be klunklo su be di aɲia’n i bo lɔ junman’n, be tɔn aliɛ be man be kwlaa nga be o aɲia’n bo’n. Be tɔn man be nglɛmun nin amindi su yɛ nnɔsua. Siɛn’n aɲia dandan’m be cɛman kɛ laa’n sa kun. Yɛ kɛ mɔ sran’m be tinuntinun be tɔn be aliɛ ba aɲia’m be bo’n ti’n, be kwla fa be ɲin sie i ndɛ nga be kɛn i lɔ’n su kpa.
18, 19. ?E aɲia dandan’m be bo ninnge benin wie mun yɛ amun ɲin o be sin kpa ɔ? ?Ngue ti ɔ?
18 E aɲia’m be bo’n e ɲin o ninnge wie’m be sin kpa. Nán andɛ sa yɛ be boli ninnge sɔ’m be yolɛ bo ɔ. Sɛ é kwlá sé’n ninnge sɔ’m be ti “aliɛ” mɔ e ɲɛn i “blɛ ng’ɔ ti i nuan su’n” i su ɔ. Be nun wie yɛle nzra nun ijɔlɛ nin fluwa uflɛuflɛ nga e ɲan be aɲia sɔ’m be bo’n mɔ be uka e naan y’a wun Biblu’n i nun ndɛ’m be wlɛ kpa’n. (Mat. 24:45) Fluwa sɔ’m be nun sunman be ti fluwa mɔ e kwla fa uka sran mun naan b’a wun Biblu’n nun ndɛ nanwlɛ’n i wlɛ ɔ. Anɔ nga be jran Biblu’n nun ndɛ’n su be yi’n, be wla e ngba e fanngan, i bakan o, i kpɛnngbɛn o. Be uka e naan y’a si like ng’ɔ o e awlɛn’n nun m’ɔ su e bo mɔ e su Zoova’n. Asa kusu’n, be yo maan e wun wafa nga e kwla sasa e wun mɛn’n nunfuɛ’m be akunndan’n i lika’n. Nzra nun ijɔlɛ ng’ɔ ti be nga bé wá yó be batɛmu’n be liɛ’n, ɔ uka e ngba naan y’a bu like ng’ɔ ti e cinnjin kpa e nantilɛ’n nun’n i akunndan. Yɛ kɛ e wun be nga be yo be batɛmu fa kle kɛ be fali be wun be mannin Zoova’n, e di aklunjuɛ dan.
19 Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n nun’n be sɔli aɲia dandan’m be yolɛ’n w’a di afuɛ akpiakpi kpanngban. Be yo maan e di aklunjuɛ naan kusu blɛ kekle’m be nun’n e nin Zoova y’a nanti klanman titi. Yɛ be wla e fanngan naan y’a di i junman’n i kpa y’a tra laa’n. Be yo maan e kwla tra janvuɛ. Kpɛkun kɛ be se kɛ e nin e niaan Klistfuɛ kwlaa nga be o mɛn wunmuan’n nun’n e ti kɛ awlobo kun nun ba mun sa’n, aɲia sɔ’m be yo maan e wun i wlɛ. Aɲia dandan’m be ti ninnge cinnjin kpa mɔ Zoova sin be lika yra i sufuɛ’m be su yɛ ɔ nian be lika ɔ. Nanwlɛ, e nun wie fi e kunndɛman kɛ aɲia dandan sɔ’m be nun kun sa i bue kaan sa san e wun.—Nya. 10:22.
[Foto, bue 30]
Afuɛ 1950 nun nvlenvle’m be aɲia nga be yoli i New York lɔ’n.
[Foto, bue 32]
Mozambique
[Foto mun, bue 32]
Corée du sud