?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e usa ngwlɛlɛ afɛ-ɔ?

1. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a fa ajalɛ kpa, annzɛ like nga e sunnzun kɛ é yó’n i bo w’a gua klanman-ɔn? (Ɲanndra Mun 13:10; 15:22)

E KWLAA e kunndɛ kɛ é fá ajalɛ kpa. Asa’n e kunndɛ kɛ like kwlaa nga e sunnzun kɛ é yó’n, i bo’n gua klanman. Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle e like ng’ɔ fata kɛ e yo naan i kwlaa sɔ’n w’a yo ye’n.—An kanngan Ɲanndra Mun 13:10; 15:22 nun.

2. ?Ngue yɛ Zoova seli kɛ ɔ́ yó-ɔ?

² Sran nga i afɔtuɛ’m be kwla yo e ye dan’n, mɔ sɛ e usɛ i ngwlɛlɛ afɛ’n ɔ su yoman e nsisɔ le’n, yɛle e Si Zoova. Ɔ tali e nda seli kɛ: “Ń má mán ɔ afɔtuɛ, ń nían wɔ su.” (Jue. 32:8) Ndɛ sɔ’n kle kɛ nán afɔtuɛ ngunmin yɛ Zoova man e-ɔ. Sanngɛ ɔ kle kɛ e ndɛ lo i, yɛ ɔ uka e naan y’a fɛ i afɔtuɛ’m be su.

3. ?Ngue yɛ é wá wún i like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ Like suanlɛ nga nun’n, é wá fá Ɲanmiɛn Ndɛ’n é tɛ́ kosan nnan be su. (1) ?Nzuɛn benin yɛ ɔ kwla uka e naan y’a ɲan afɔtuɛ nga be man e’n su ye-ɔ? (2) ?Wan yɛ ɔ kwla man e afɔtuɛ kpa-ɔ? (3) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e mian afɔtuɛ wun sakpa-ɔ? (4) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e se e wiengu’m be kɛ be fa ajalɛ man e-ɔ?

?NZUƐN BENIN YƐ Ɔ KWLA UKA E-Ɔ?

4. ?Nzuɛn benin yɛ ɔ kwla uka e naan y’a ɲan afɔtuɛ nga be man e’n su ye-ɔ?

⁴ Kɛ ɔ ko yo naan y’a ɲan afɔtuɛ nga be man e’n su ye’n, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ, yɛ e wun i wlɛ kɛ nán like ngba yɛ e si i-ɔ. Sɛ e waan é yó like wie mɔ e nin-a yomɛn i le’n, maan e wun i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ e wiengu’m be uka e. Nanwlɛ, sɛ e timan wun ase kanfuɛ yɛ e siman e jranwlɛ’n, Zoova su kwlá ukaman e. Yɛ kɛ e kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, e su bumɛn i kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e fa afɔtuɛ nga be o nun’n be su. (Mis. 6:8; 1 Piɛ. 5:5) Sanngɛ sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su sisiman e bo naan y’a sie e su y’a tie afɔtuɛ nga be o Biblu’n nun’n, yɛ é nían su é nánti.

5. ?Ngue ti yɛ famiɛn Davidi kwla se kɛ ɔ́ tú i wun-ɔn?

⁵ Maan e fa e ɲin e sie i like nga famiɛn Davidi i su ndɛ’n kle e’n su. Ninnge fanunfanun ng’ɔ kwla yoli be’n ti’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ tú i wun. Kwlaa naan w’a tran famiɛn bia’n su bɔbɔ’n, i dunman’n fuli. Afin ɔ si miziki bo kpa. I kpa bɔbɔ’n, be seli i kɛ ɔ ko bo miziki man famiɛn’n. (1 Sam. 16:​18, 19) Kɛ Zoova kpali Davidi kɛ ɔ yo famiɛn’n, ɔ fɛli i wawɛ’n tinnin i. (1 Sam. 16:​11-13) Nvle’n nunfuɛ’m be yili i ayɛ dan. Afin ɔ kunnin be kpɔfuɛ mun. Be nun kun yɛle Filistifuɛ’m be sonja sroesroe nga be flɛ i Goliati’n. (1 Sam. 17:​37, 50; 18:7) Sɛ ɔ ti kɛ Davidi ti sran kun m’ɔ tu i wun sa’n, nn ɔ́ sé kɛ ninnge kwlaa ng’ɔ kwla yoli be’n ti’n, ɔ mianman afɔtuɛ wun. Sanngɛ w’a yoman sɔ.

6. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ, kɛ be man Davidi i afɔtuɛ’n ɔ sɔ nun klanman-ɔn? (An nian desɛn ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n wie.)

⁶ Kɛ Davidi trannin famiɛn bia’n su’n, i janvuɛ nga be kwla mɛn i afɔtuɛ kpa’n, be yɛ ɔ fɛli i wun mantannin be titi-ɔ. (1 Ɲol. 27:​32-34) I sɔ’n boman e nuan. Afin Davidi ti sran kun mɔ kɛ be mɛn i afɔtuɛ ng’ɔ ti kpa’n, ɔ sisimɛn i bo naan w’a fa su-ɔ. Nán afɔtuɛ nga yasua’m be mɛn i’n i ngunmin su yɛ ɔ fa-ɔ, ɔ fa bla’m be liɛ’n su wie. I wie yɛle afɔtuɛ nga bla kun mɔ be flɛ i Abigaili mɛnnin i’n. Bla sɔ’n i wun mɔ be flɛ i Nabali’n, ɔ buman sran sran, ɔ siman ye, yɛ ɔ ti awɛnfuɛ. Davidi kɛnnin i wun ase fali bla sɔ’n i afɔtuɛ’n su. Yɛ ɔ ɲannin su ye dan. Yɛle kɛ w’a kunman sran.—1 Sam. 25:​2, 3, 21-25, 32-34.

7. ?Afɔtuɛ benin yɛ Davidi i su ndɛ’n man e-ɔ? (Akunndanfuɛ’n 4:13) (An nian foto mun wie.)

⁷ Davidi i su ndɛ’n man e afɔtuɛ wie mun. I wie yɛle kɛ e kwla si ninnge wie’m be yo kpa. Annzɛ kusu e kwla ɲan kwlalɛ kan e wiengu’m be su. Sanngɛ nán e bu i le kɛ e si sa ngba naan e mianman afɔtuɛ wun. Kɛ Davidi sa’n, sɛ be man e afɔtuɛ kpa’n, nán e sisi e bo naan y’a fa su. Kannzɛ sran ng’ɔ man e afɔtuɛ sɔ’n ti sɛ ti sɛ’n, maan e fa su. (An kanngan Akunndanfuɛ’n 4:13 nun.) Afin sɛ y’a faman su’n, e kwla kpɛ saɛ e man e bɔbɔ e wun nin e wiengu mun.

?WAN YƐ Ɔ KWLA MAN E AFƆTUƐ KPA-Ɔ?

8. ?Ngue ti yɛ Zonatan kwla mannin Davidi i afɔtuɛ kpa-ɔ?

⁸ Davidi i su ndɛ’n man e afɔtuɛ kun ekun. Yɛle kɛ be nga be nin Zoova be nanti klanman’n, mɔ kusu be wun sa trele ng’ɔ o i su’n i wlɛ kpa’n, be afɔtuɛ’n su yɛ ɔ fali-ɔ. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ wún i wlɛ sɛ ɔ nin famiɛn Saili be nuan kwla sɛ kɛ laa’n sa-o. I sɔ’n ti’n, ɔ usali Saili i wa Zonatan i ngwlɛlɛ afɛ, kpɛkun ɔ fali afɔtuɛ ng’ɔ mɛnnin i’n su. ?Ngue ti yɛ Zonatan kwla mɛnnin i afɔtuɛ kpa-ɔ? Afin Zonatan nin Zoova be afiɛn mantan kpa, kpɛkun ɔ si Saili kpa ekun. (1 Sam. 20:​9-13) ?Afɔtuɛ benin yɛ ndɛ sɔ’n man e-ɔ?

9. ?Wan yɛ ɔ fata kɛ e usɛ i ngwlɛlɛ afɛ-ɔ? An fa sa kun yiyi nun. (Ɲanndra Mun 13:20)

⁹ Sɛ e kunndɛ kɛ é úsa ngwlɛlɛ afɛ’n, sran ng’ɔ nin Zoova be afiɛn mantan kpa’n, mɔ kusu ɔ wun sa ng’ɔ o e su’n i wlɛ kpa’n, yɛ ɔ fata kɛ e ko wun i wun-ɔn.a (An kanngan Ɲanndra Mun 13:20 nun.) Wienun-ɔn, aniaan gbanflɛn kun su kunndɛ aniaan bla kpa kun naan ɔ́ jɛ́ i. ?Wan yɛ ɔ kwla mɛn i afɔtuɛ kpa-ɔ? Sɛ i janvuɛ kun nin-a jaman bla naan sanngɛ ɔ jran Biblu’n su mɛn i afɔtuɛ’n, i sɔ’n kwla ukɛ i. Sanngɛ sɛ aniaan kun m’ɔ nin i yi b’a tin Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, mɔ be jali w’a di le nɲɔn kun kpɛkun be di aklunjɔɛ be aja’n nun’n mɔ kusu be si i kpa’n, be yɛ ɔ ko usa be ngwlɛlɛ afɛ’n, ɔ́ ɲán su ye dan.

10. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ siɛn’n niɔn?

¹⁰ E kannin nzuɛn nga be kwla uka e bɔbɔ nin be nga e usa be ngwlɛlɛ afɛ’n, naan y’a kwla ɲan afɔtuɛ kpa nga be man e’n i su ye’n be ndɛ. Siɛn’n, é wá kán wafa nga e kwla kle kɛ e mian afɔtuɛ wun sakpa’n, ɔ nin sa nga ti yɛ ɔ fataman kɛ e se e wiengu’m be kɛ be fa ajalɛ man e’n be ndɛ.

?WAFA SƐ YƐ E KWLA KLE KƐ E MIAN AFƆTUƐ WUN SAKPA-Ɔ?

11-12. (1) ?Wie liɛ’n, ngue yɛ sran kun kwla yo-ɔ? (2) ?Kwlaa naan famiɛn Roboamun w’a fa ajalɛ cinnjin kun’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

¹¹ Wie liɛ’n, sran kun kwla yo i wun kɛ ɔ su kunndɛ afɔtuɛ sa, kusu nn i klun lɔ’n w’a dun mmua w’a fa ajalɛ kun. Yɛ ɔ su kunndɛ sran kun m’ɔ kwla se i kɛ ajalɛ ng’ɔ fali’n ti kpa-ɔ. Nanwlɛ, i sɔfuɛ’n kunndɛman afɔtuɛ sakpa. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ ɔ bu sa ng’ɔ juli famiɛn Roboamun su’n i akunndan.

¹² Kɛ famiɛn Salomɔn wuli’n, Roboamun sinnin i ja nun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn Izraɛli nvle’n te jin i ba su. Sanngɛ nvlefuɛ’m be waan Salomɔn kleli be yalɛ dan. Ɔ maan be ko seli Roboamun kɛ be su junman’n ti dan naan ɔ yaci naan ɔ kpɛ be junman’n su kan. Ɔ seli be kɛ be mɛn i blɛ kan naan w’a bua be wie. I klikli nun’n, like nga Roboamun yoli’n ti kpa. Yɛle kɛ ɔ ko usali kpɛnngbɛn nga be ukali Salomɔn’n be ngwlɛlɛ afɛ. (1 Fam. 12:​2-7) Sanngɛ w’a faman afɔtuɛ nga kpɛnngbɛn sɔ’m be mɛnnin i’n su. ?Ngue ti yɛ ɔ yoli sɔ-ɔ? Atrɛkpa’n ɔ dun mmua fali ajalɛ kun, yɛ ɔ su kunndɛ sran naan ɔ se i kɛ ajalɛ sɔ’n ti kpa. Sɛ ɔ ti sɔ’n, nn ɔ ɲannin sran ng’ɔ kunndɛ’n sakpa. Afin kɛ ɔ ko usɛli i janvuɛ’m be ngwlɛlɛ afɛ’n, ndɛ ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ tí’n, yɛ be kan kleli i-ɔ. (1 Fam. 12:​8-14) Ndɛ nga i janvuɛ sɔ’m be kannin’n, i su yɛ ɔ jrannin tɛli nvlefuɛ’m be su-ɔ. Yɛ i bo’n w’a guaman kpa. Izraɛli nvle’n i nun bubuli. Yɛ kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, Roboamun w’a wunmɛn i wun fɛ kun.—1 Fam. 12:​16-19.

13. ?Sɛ e kunndɛ kɛ be man e afɔtuɛ sakpa’n, ngue yɛ maan e kwla wun i wlɛ-ɔ?

¹³ ?Ngue yɛ Roboamun i su ndɛ’n kle e-ɔ? Kɛ e usa ngwlɛlɛ afɛ’n, maan e kle kɛ e mian afɔtuɛ wun sakpa. ?Sɛ e yo sɔ annzɛ e yoman sɔ’n, ngue yɛ maan e kwla wun i wlɛ-ɔ? Yɛle kɛ e kwla usa e wun kɛ: ‘?Kɛ n usa ngwlɛlɛ afɛ’n, n ka lɛ n kpalo afɔtuɛ nga be man min, afin nán ndɛ nga n kunndɛ kɛ ń tí’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ?’ Maan e fa sa kun e yiyi nun.

14. ?Kɛ be man e afɔtuɛ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su-ɔ? An fa sa kun yiyi nun. (An nian desɛn’n wie.)

¹⁴ Wienun-ɔn, b’a se aniaan kun kɛ bé mɛ́n i junman kun mɔ i akatua’n cɛnnin i-ɔ. Kwlaa naan aniaan’n w’a sɔ nun’n, ɔ ko usa asɔnun kpɛnngbɛn kun i ngwlɛlɛ afɛ. Yɛ ɔ yiyi nun kle i kɛ junman sɔ’n i dilɛ’n nun’n, ɔ́ yáci i awlobo’n kɔ́ mmua yɛ ɔ́ cɛ́ lɔ. Asɔnun kpɛnngbɛn’n fa Biblu’n nun ndɛ’n kpɛn i wla kɛ like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo i cinnjin dan’n, yɛle kɛ ɔ ukɛ i awlofuɛ mun naan be nin Ɲanmiɛn be afiɛn mantan kpa. (Efɛ. 6:4; 1 Tim. 5:8) Ndɛ nga asɔnun kpɛnngbɛn’n kan kle i’n, ɔ timɛn i liɛ’n su ti’n, ɔ ko usa aniaan wie mun ekun be ngwlɛlɛ afɛ. Ɔ yo sɔ lele saan w’a tɔ sran kun m’ɔ́ sé i kɛ ɔ kwla sɔ junman sɔ’n nun’n su-ɔ. ?Sɛ ɔ yo sɔ’n, e kwla se kɛ ɔ kunndɛ afɔtuɛ sakpasakpa? ?Annzɛ kusu w’a dun mmua w’a fa ajalɛ kun yɛ ɔ su kunndɛ sran kun m’ɔ́ sé i kɛ ajalɛ sɔ’n ti kpa-ɔ? Nán e wla fi su kɛ klɔ sran’n i awlɛn’n ti gblɛ. (Zer. 17:9) Wie liɛ’n, afɔtuɛ nga e miɛn i wun sakpa’n, yɛ e kunndɛman kɛ é tí-ɔ.

?NGUE TI YƐ Ɔ FATAMAN KƐ E SE E WIENGU’M BE KƐ BE FA AJALƐ MAN E-Ɔ?

15. (1) ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo-ɔ? (2) ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e yo sɔ-ɔ?

¹⁵ E bɔbɔ yɛ ɔ fata kɛ e fa e ajalɛ mun-ɔn. (Gal. 6:​4, 5) Kɛ nga e fa wunnin i’n sa’n, sran ng’ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ’n, ɔ dun mmua nian Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun, yɛ ɔ usa aniaan nga b’a tin Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, be ngwlɛlɛ afɛ kwlaa naan w’a fa ajalɛ. Sanngɛ, i sɔ yolɛ’n nun’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su. Nán e se e wiengu’m be kɛ be fa ajalɛ man e. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ-ɔ? Sran wie’m be kwla yo sɔ trele. Yɛle kɛ be kwla usa aniaan kun kɛ: “?Sɛ ɔ ti wɔ’n, ngue yɛ á yó-ɔ?” Sran wie’m be liɛ’n, be su yoman sɔ trele, sanngɛ be kwla fa ajalɛ kunngba nga sran uflɛ fali’n wie, kusu nn b’a buman sa bɔbɔ’n i akunndan kpa.

16. (1) ?Nnɛn nga be fa yili tɛ’n i dilɛ’n i su ndɛ benin yɛ ɔ tɔli Korɛnti lɔ asɔnun’n nun-ɔn? (2) ?Wan yɛ ɔ fata kɛ ɔ fa ajalɛ ndɛ sɔ’n nun-ɔn? (1 Korɛntifuɛ Mun 8:7; 10:​25, 26)

¹⁶ Maan e kan nnɛn nga be fa sɔli amuin’n i dilɛ’n, i su ndɛ kun m’ɔ tɔli Korɛnti lɔ Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n i ndɛ. Pɔlu seli Klisifuɛ sɔ’m be kɛ: ‘E si kɛ amuin’n timan like fi, naan Ɲanmiɛn ti kunngba cɛ.’ (1 Kor. 8:4) I sɔ mɔ Pɔlu kannin ti’n, Klisifuɛ wie’m be fali ajalɛ kɛ, sɛ sran’m be yo nnɛn nga be fa sɔli amuin’n i atɛ gua bo’n, be kwla to be di. Sanngɛ wie’m be waan sɛ be di’n, ɔ́ sánngan be akunndan ti’n, be diman. (An kanngan 1 Korɛntifuɛ Mun 8:7; 10:​25, 26 nun.) Sran kun bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i tiaun ajalɛ ndɛ sɔ’n nun-ɔn. Pɔlu w’a seman Korɛntifuɛ mun kɛ be fa ajalɛ man be wiengu mun, annzɛ be nian ajalɛ nga sran uflɛ fa’n su. Be tinuntinun bé ‘wá kán sa nga be yoli be’n be su ndɛ klé Ɲanmiɛn.’—Rɔm. 14:​10-12.

17. ?Sɛ ajalɛ nga e wiengu’m be fa’n i su sa ngbɛn yɛ e nian naan y’a fa e ajalɛ liɛ’n, wafa sɛ yɛ i bo’n kwla gua-ɔ? An yiyi nun. (Nian foto mun wie.)

¹⁷ ?Wafa sɛ yɛ sa kɛ ngalɛ’n sa’n kwla ju e su andɛ-ɔ? Maan e kan mmoja’n i nun ninnge kannganngan’m be falɛ’n i ndɛ. Sɛ Klisifuɛ kun fá annzɛ ɔ faman’n, ɔ o i bɔbɔ i sa nun.b Ndɛ sɔ’n i wlɛ wunlɛ kwla yo kekle. Sanngɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e fa ajalɛ trele kun. (Rɔm. 14:4) Sɛ e nian e wiengu’m be ajalɛ liɛ nga be fali’n su sa ngbɛn’n, i sɔ’n timan ngwlɛlɛ ayeliɛ. Sɛ sa kwlaa nun’n, e jran Biblu’n nun ndɛ’n su naan y’a fa ajalɛ’n, i sɔ’n úka e naan y’a yo ngwlɛlɛfuɛ. (Ebr. 5:14) ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, blɛ benin nun yɛ e kwla usa Klisifuɛ kun mɔ w’a tin Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, i ngwlɛlɛ afɛ-ɔ? Yɛle kɛ, y’a kunndɛ ajalɛ nga e waan é fá’n i su ndɛ Biblu’n nun. Sanngɛ e wunman wafa nga e kwla jran Biblu’n nun ndɛ’n su naan y’a fa ajalɛ-ɔ. I lɛ nun yɛ e kwla usa ngwlɛlɛ afɛ-ɔ.

MAAN E USA NGWLƐLƐ AFƐ TITI

18. ?Ngue yɛ Zoova yo mannin e-ɔ?

¹⁸ Zoova lafi e su dan ti yɛ ɔ yaci e nun naan e bɔbɔ e fa ajalɛ-ɔ. Ɔ fɛli i nuan ndɛ’n mannin e. Asa’n ɔ man e janvuɛ wie mɔ be si ngwlɛlɛ mɔ be kwla uka e naan y’a nian Biblu’n nun mmla’m be su y’a nanti-ɔ. I sɔ mɔ Zoova yo’n, ɔ kle kɛ ɔ nian e lika kɛ siɛ kpa kun m’ɔ klo i mma mun’n fa yo’n sa. (Ɲan. 3:​21-23) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle i kɛ e si ye-ɔ?

19. ?Ngue yɛ e kwla yo naan Zoova i klun w’a jɔ e wun titi-ɔ?

¹⁹ Kɛ siɛ nin niɛn’m be wun kɛ be mma’m be kɔ be ɲrun Zoova sulɛ’n nun’n, mɔ be fa ajalɛ mun ngwlɛlɛ su’n yɛ be uka be wiengu mun’n, i sɔ’n yo be fɛ dan. I wafa kunngba’n, kɛ Zoova wun kɛ e su i kpa e kɔ e ɲrun titi, e usa ngwlɛlɛ afɛ, yɛ e fa ajalɛ nga i klun jɔ su’n, i sɔ’n yo i fɛ dan.