Pagkasisante—An Ikinahahadit nin Empleyado

“Garo ako tinamaan nin kikilat. Biyo akong nasustohan.”—Manedyer sa komunikasyon, 44 anyos.

“Grabe an tama kaiyan sa saimong kompiansa sa sadiri. An pagmate mo garo ka daing halaga.”—Pangenot na pinansial na opisyal, 38 anyos.

“Anong klaseng ekonomiya an nagibo niato na isinasakripisyo an mga tawong nasa pinakamabunga nindang mga taon?”—Namamahala sa mga gubing, 47 anyos.

ANO an naeksperyensiahan kan mga tawong ini? An kada saro nag-agi sa makolog na eksperyensia na masisante.

Helinga giraray an edad kan mga trabahador na iyan. Bako na sindang mga bagohan, kaya seguro an paghona ninda segurado na an saindang trabaho. Asin sinda nasa edad na pinaghohona nin dakol na makakakua kan pinakahalangkaw na suweldo. Pero an pagkatapos kan saindang trabaho madalion asin dai linalaoman. “Sinabihan ninda akong linigan an sakong lamesa asin ikahon an sakong mga gamit,” sabi kan manedyer sa komunikasyon na nasambitan sa enotan. “Pinahale ako nin daing sabi-sabi. Lasik ako.”

Ano an Nangyari?

An kadaihan nin kasegurohan sa ekonomiya bakong bago. Sa dakol na nasyon, perming may mga panahon nin medyo prosperidad na sinusundan nin resesyon o pagluya kan ekonomiya. Asin an bago pa sanang pagluya nin ekonomiya sa bilog na kinaban, bago pa man an guerra sa Persian Gulf, nagpaheling kun gurano kagabok kan ekonomiya dawa pakalihis nin mga taon nin medyo prosperidad. An dakol, an iba sa primerong pangyayari, nakarealisar na dai ninda puwedeng basangbasangon an saindang mga trabaho asin nakukua.

Nakatataranta an epekto kan pagluya nin ekonomiya sa mga trabahador. An mga kompaniya napiritan na mag-ekonomiya sagkod sa mapupuwede, na sa parate nagbunga nin lakop na pagsisante. Sa mas mayaman, industriyalisadong mga estado na miembro kan Organization for Economic Cooperation and Development, mga 25 milyones gabos an durungan na nawaran nin trabaho.

“Haros aroaldaw inaapodan ako nin mga katood sa darakulang kompaniya na nasisante,” sabi nin sarong paradisenyo nin mga laog nin harong. “An dakol na kompaniya na pinagtrabawohan ko kabanga na sana kan transaksion kan nakaaging taon an ginigibo.”

An pagkasisante poon pa kaidto kabtang na kan buhay nin manual na mga trabahador. Sa bago pa sanang pagluya, nagdadakol na mga de opisina an nawaran man nin trabaho. “An mga ini iyo an pinakatinatangad na mga trabaho,” sabi ni Dan Lacey, editor kan sadit na peryodikong Workplace Trends, “an mga trabaho na nagtao sato kan abilidad na bumakal nin harong sa magayon na lugar asin magkaigwa nin duwang kotse.”

An dakol sa mga trabahong iyan nawara sa nakaaging pirang taon. Asin an nasisanteng mga trabahador nanompongan an saindang sadiri na, arog kan pagkasabi kan Newsweek, “nagagabatan sa mga sangra, saradit pang aki, darakulang utang asin paorog nang paorog na daing kasegurohan na ngapit.”

Ano an mga Epekto?

May dobleng epekto ini gabos: An nasisanteng mga trabahador naaapektaran kapwa sa pinansial asin emosyonal. Hayag an pinansial na problema. Huling mas kadikit an nakukua, kaipuhan na liwaton an grado nin pamumuhay. Asin an kadaihan nin trabaho igwa man nin emosyonal na epekto.

Halimbawa, naliliwat an punto-de-vista nin mga hobenes manongod sa seguridad sa trabaho. An paminsanminsan na pagtrabaho nagigin normal, akseptadong pamumuhay. Sinabi kan The Wall Street Journal na an paminsanminsan sanang pagtrabaho ginibo an dakol sa hobenes nin Britania na “permanenteng mga barobata.”

Mas hararom an emosyonal na epekto sa mga nasisante pakalihis nin dakol na taon na permanenteng trabaho. “Kun nasisisante,” sabi kan sikologo sa mga manedyer na si Neil P. Lewis, “iyan bako sanang pagkawara nin suweldo, kundi pagkawara man kan sarong kabtang kan saimong pagheling sa sadiri.”

Sa katunayan, sinabi nin mga sikologo na an kolog nin pagkasisante nakaaagid sa kolog na konektado sa pagkagadan nin sarong namomotan o sa diborsio. An pagkabigla sa primero nasasalidahan nin kaanggotan, na nagdadara man sa kamondoan dangan pag-ako. “An iba namamatean gabos iyan sa laog nin duwang aldaw,” sabi ni Lewis. “An iba man mga pirang semana asin bulan.”

An emosyonal na kapierdihan maheheling man sa bagay na an mga nasisante mas madaling maholog sa pag-inom asin pag-abuso sa droga. An pagkadesesperar puwede pa nganing magbunga nin kadahasan sa pamilya o pagkaburulag. “An mga saboot na iyan kaipuhan na may patamaan,” sabi ni Stephen Pilster-Pearson, direktor kan pagtabang sa empleyado sa Unibersidad nin Wisconsin, E.U.A., “asin an saro sa mga iyan, siyempre, iyo an harong.”

Mas makamomondo pang reaksion, an sarong graduwado sa unibersidad sa Hong Kong ginustong tapuson an saiyang buhay pakalihis nin limang taon na daing trabaho. Nagpaligis sia sa tren.

Kaya kun nawawara an mga trabaho, bako sanang pitaka an apektado. Kaya, kaipuhan na bako sanang an pinansial na kabtang kan problema an helingon. Napapalabot an makokosog na saboot, asin an mga pamilya kaipuhan na magtarabangan asin sararong maghingoa sa solusyon.

[Ritrato sa pahina 23]

An Katapusan nin Ekonomikong Paghiwas?

Kan nakaaging taon, an takot sa darakulang alon sa pinansial na dagat nabareta sa bilog na kinaban. Helinga an pirang halimbawa:

Pransia: “Madali nang maabot kan kinaban an katapusan kan pinakahaloy na ekonomikong paghiwas na naheling kaiyan. . . . Kun an mga nasyon sa Europa daing gayo nin dapat na ikahadit sa halipot na panahon, salamat sa pampakosog na itinao kan pagkakasaro kan Alemania, dai sinda makalalaom na biyong makasalbar. . . . Naheling na kan komersio na nagdadangadang an peligro.”—Le Monde, Paris.

Brazil: An resesyon sa Estados Unidos “siyempre makaaabot asin mamamatean sa ibang industriyalisadong nasyon asin, bilang resulta, magbubunga nin orog na restriksion sa pagtalubo nin eksportasyon hale sa mas nagtitios na mga nasyon.”—Fôlha de S. Paulo, São Paulo.

Britania: “An ekonomiya kan Britania, na may hararom an pagkagamot na implasyon, haralangkaw na interes, asin maluwayon na pagtalubo, dai man na gayo nakaaakit.”—Financial Times, Londres.

Canada: “Mas kadikit nanggad na among an naghahanap nin mas kadikit pang empleyado.”—The Toronto Star.

Alemania: “Naheheling na an mga kaagid kan pagkabigla sa presyo nin krudo kan 1973 . . . siring man an mga tanda nin resesyon.”—Neues Deutschland, Berlin.

Hapon: “An kantidad nin daga ngonyan garo madalion pumotok na bomba na namumugtak sa sentro kan ekonomiya kan kinaban. Kun pabayaan na pumotok an bomba asin bumaba an presyo nin daga, mabagsak an mga bangko sa Hapon mantang an [mga pautang] na an garantiya daga sa Hapon magigin haros mayo na nin halaga. Ini man poponan nin lakop sa kinaban na resesyon.”—Australian Financial Review, Sydney.

Minsan siring, an pagkatapos kan Guerra sa Golpo kan amay pa sa 1991 nagdara nin bago na naman na mga paglaom sa pagrahay kan ekonomikong aktibidad sa bilog na kinaban. Pero, hayag na an nasyonal na mga ekonomiya talagang gabok, nangorogna kun kokonsideraron an dakulaon na utang na dati nang magabat na pinapasan nin dakol na nasyon.