Mga Hapot Hale sa mga Parabasa
Sairisay an mga Filisteo na nasambitan sa Biblia?
An Biblia parateng nasasambitan an sarong banwaan na midbid bilang mga Filisteo, na nag-eerok sa Canaan kan sadirihon kan suanoy na banwaan nin Dios an Dagang Panuga. Sa halawig na panahon, an suanoy na mga Filisteong ini tinumang an banwaan nin Dios, siring kan itinatampok sa kasaysayan kan pakipaghampangan ni David sa parapakilaban na higanteng Filisteo na an ngaran Goliat.—1 Samuel 17:1-3, 23-53.
Ipinaheheling kan Biblia na an suanoy na mga Filisteo naghale sa Caftor pasiring sa timog-solnopan na baybayon nin Canaan. (Jeremias 47:4) Yaon saen an Caftor? An The International Standard Bible Encyclopedia (1979) nagsasabi: “Minsan ngani an ebidensia dai nakatatao nin depinidong simbag, an mga pag-adal ngonyan itinotokdo an isla nin Creta (o posibleng an Creta saka an mga Isla nin Aegean, na magkapareho an kultura) bilang talagang pinakaposibleng lugar.”—Tomo 1, pahina 610.
Kaoyon kaini, an New World Translation of the Holy Scriptures nagsasabi sa Amos 9:7: “‘Bako daw na kamo arog kan mga aki kan mga Cusita para sa sakuya, O mga aki ni Israel?’ sabi ni Jehova. ‘Bako daw na kinua ko an Israel mismo hale sa daga nin Egipto, asin an mga Filisteo hale sa Creta, asin an Siria hale sa Kir?’”
Dai aram kun kasuarin an suanoy na paradagat na mga tawong ini naghale sa Creta pasiring sa lugar nin Canaan na inapod na Filistea, an timog-solnopan na baybayon sa pag-oltanan nin Jope asin Gaza. Garo baga yaon na sinda sa rehiyon na ini na may harababang planodong baybayon kan kaaldawan ni Abraham asin Isaac.—Genesis 20:1, 2; 21:32-34; 26:1-18.
An mga Filisteo padagos na nagin mapuwersang impluwensia sa lugar haloy pa pakatapos na lumaog an Israel sa dagang ipinanuga sa sainda nin Dios. (Exodo 13:17; Josue 13:2; Hokom 1:18, 19; 3:3, 4; 15:9, 10; 1 Samuel 4:1-11; 7:7-14; 13:19-23; 1 Hade 16:15) Sagkod kan paghade kan hade nin Juda na si Uzias, an mga Filisteo nagdanay sa saindang mga siudad na Gat, Jabne, asin Asdod. (2 Cronica 26:6) An iba pa sa saindang mga siudad na parateng nasasambitan sa mga kasaysayan sa Biblia iyo an Ecron, Ascalon, asin Gaza.
Sinakop ni Alejandrong Dakula an Filisteong siudad nin Gaza, pero pag-abot nin panahon, an mga Filisteo malinaw na nawara na bilang suhay na banwaan. Si Propesor Lawrence E. Stager nagsurat sa Biblical Archaeology Review (Mayo/Hunyo 1991): “An mga Filisteo nadistiyero man sa Babilonya. . . . Alagad, mayong rekord kun ano an nangyari sa desterradong mga Filisteo. An mga tibaad nagdanay sa Ascalon pakatapos kan pananakop ni Nabucodonosor malinaw na nawara na bilang grupong etniko. Nawara na sana sinda sa kasaysayan.”
An modernong ngaran na Palestina hale sa Latin asin Griegong mga tataramon, na orog pang masususog sa Hebreong tataramon para sa “Filistea.” An ibang traduksion nin Biblia sa lenguaheng Arabe naggagamit nin sarong tataramon para sa “mga Filisteo” na madaling ikinamamalo sa tataramon para sa modernong mga Palestiniano. Alagad, an Today’s Arabic Version naggagamit nin laen na tataramon sa Arabe, na sa siring ipinaheheling an pagkakalaen kan suanoy na mga Filisteo asin modernong mga Palestiniano.
[Retrato sa pahina 31]
Nagkapirang kagabaan sa Ascalon
[Pasasalamat para sa pinagkuanan]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.