Pagpaogma sa Saindong Buhay Pampamilya
Kapitulo 7: An Pagkaigwa nin mga Aki—Paninimbagan Asin Balos
1-4. (a) Ano an pira sa makangangalas na mga bagay dapit sa pagdakula nin omboy sa matris? (b) Paano an pakaaram sa mga bagay na ini nakatatabang saindo na masabotan an Salmo 127:3?
1 An pangangaki sarong posibilidad na nakaoogma asin nakapapepensar man. Totoo na iyan nangyayari aroaldaw sa tahaw nin katawohan. Pero an kada pagkamundag bunga nin komplikadong mga proseso na makangangalas nanggad. Kun may pakasabot kita kaini mas masasabotan niato kun taano an pinasabngan na salmista ta nakapagsabi: “Uya! An mga aki mana hale ki Jehova; an bunga kan tulak sarong balos.” (Salmo 127:3) Helinga kun ano an nangyayari.
2 An sarong semilya hale sa lalaki minasaro sa sarong semilya hale sa babae. An duwang selula nagigin saro, asin an saro nagpopoon na mabanga. Iyan nagigin duwa, an duwa nagigin apat, an apat nagigin walo, sagkod na sa katapustapusi an sarong selulang ini nagigin mga 60,000,000,000,000 na selula sa sarong tawong nasa edad na! Sa primero parepareho gabos an bagong mga selula, dangan nagpopoon iyan na magliwat sa laen-laen na klase—mga selula nin tolang, mga selula nin laman, mga selula nin nerbios, mga selula nin katoy, mga selula nin mata, mga selula nin kublit, asin iba pa.
3 An iba sa mga misteryo nin pagpoon nin buhay asin pagkalaenlaen nadiskobre na, alagad an dakol misteryo pa man giraray. Ano an nagpapangyari sa orihinal na selula na magpoon na mabanga? Mantang nagpapadagos an pagkabanga, ano an nagpapangyari sa mga selula na magpoon na magliwat sa pagigin dakol na laen-laen na klase? Ano an nagpapangyari sa laen-laen na klaseng ini na mag-iriba sa espesyal na mga korte, kadakulaan asin trabaho, tanganing magin katoy, dongo, sadit na moro sa bitis? An mga pagkaliwat na ini nagpopoon na mangyari sa mga panahon na dati nang nakatalaan. Ano an nagkokontrol sa iskedyul? Saro pa, an nagdadakulang embrion na ini sa matris kan ina sarong hawak na an henetikong pagkahaman iba man sa hawak kan ina. Sa normal an hawak kan ina isinisikwal an ibang mga tisyu, arog halimbawa kan ibinalyong kublit o organo hale sa ibang tawo. Taano ta dai kaiyan isinisikwal an embrion na ini na iba sa henetikong paagi, imbes na pakakanon iyan sa laog nin mga 280 aldaw?
4 Nangyayari sa tamang panahon an gabos na makangangalas na aktibidad na ini huli ta iyan ibinugtak ni Jehova Dios sa laog kan sarong selula na nabilog kan semilya hale sa lalaki asin sa babae. Ipinarisa ini kan salmista sa pagsabi sa Kaglalang: “Naheling kan saimong mga mata an embrion sa sako, asin nasusurat sa saimong libro an gabos na kabtang kaiyan, mapadapit sa mga aldaw na iyan nahaman kaidtong mayo pa ni saro sa mga iyan.”—Salmo 139:16.
Pagdakula Asin Pagkamundag
5-8. Sa pag-oltanan kan ikaapat na semana nin pagbabados asin kan pagkamundag nin omboy, ano an pira sa mga bagay na nangyayari sa matris?
5 An similya marikas na nagdadakula. Sa ikaapat na semana igwa na iyan nin hotok, sistema nin nerbios, asin sistema nin sirkulasyon na may pusong nagbobomba nin dugo sa namumugtak nang mga ugat. An dugo ginigibo kan yolk sac sa laog nin anom na semana; dangan an trabahong ini kinukua kan katoy, na sa katapustapusi ginigibo kan hotok sa tolang. Sa ikalimang semana nagpopoon na maporma an mga takyag asin tabay; pakaagi pa nin tolong semana igwa na nin mga moro sa kamot asin bitis. Sa ikapitong semana naporma na an mayor na mga kalamnan, saka an mga mata, talinga, dongo asin ngoso.
6 “An sakong mga tolang,” sabi pa kan salmista, sa pakikipag-olay ki Jehova Dios, “dai natago sa saimo kan gibohon ako sa hilom.” (Salmo 139:15) Sa ikasiyam na semana an cartilage nagigin nang tolang mantang napoporma an kalabera, asin an nagdadakulang omboy inaapod na ngonyan na feto imbes na embrion. “Ika an naghaman sa sakong mga bato.” (Salmo 139:13) An mga proseso nin Dios na nagkokontrol kaini nangyayari sa ikaapat na bulan asin ngonyan sinasara na kan mga bato an dugo.
7 Sa panahon na ini an nagdadakulang omboy naghihiro asin naglilisodlisod na, binibiko an mga moro sa kamot o bitis kaiyan kun nagigirokan an palad kaiyan o an dapan kaiyan. Nakapagkakapot na iyan paagi sa moro asin pamagang, asin sinusupsop an pamagang kaiyan asin sa siring ineehersisyo an mga kalamnan na sa huri gagamiton sa pagsuso sa saiyang ina. Nagsisinok iyan, asin namamatean kan ina an paglukso kaiyan. Sa ikaanom na bulan haros kompleto na an dakol na organo. Bukas na an mga labot kan dongo, igwa na nin mga kiray, dai mahaloy mabuklat na an mga mata, asin mapoon na man na magtrabaho an mga talinga kaya minsan sa laog nin matris an omboy puede nang makubhanan sa makokosog na ribok.
8 Sa ika-40 semana, nagpopoon an pakamate nin pangangaki. Nahihigotan an kalamnan kan matris kan ina asin an omboy paluwas na sa kinaban. Sa panahon na iyan parateng naiiba an korte kan payo, alagad, mantang dai pa man nagkakasurumpay an mga tolang kaiyan sa payo, an payo minabuelta sa normal na korte kaiyan pagkamundag. Sagkod sa panahon na ini ginigibo kan ina an gabos para sa omboy: itinatao an oksiheno, kakanon, proteksion, init patin an pagpaluwas nin mga ati. Ngonyan an omboy kaipuhan na magtrabaho na para sa saiyang sadiri, na daing pag-atraso, ta kun dai iyan magagadan.
9. Tanganing mabuhay an omboy sa luwas kan matris, anong mga pagkaliwat an kaipuhan na mangyari tolos?
9 Iyan dapat na magpoon nang maghangos tanganing an mga pulmon makatao nin oksiheno sa dugo. Alagad tanganing magibo ini may saro pang biglang pagkaliwat na dapat na mangyari tolos: kaipuhan na maliwat an inaagihan kan nagsisirkular na dugo! Kan an feto nasa matris pa, may labot an lanob kan puso kaiyan. An lanob na iyan nagseseparar kan mga sa-too asin sa-walang parte asin inoolang an kadaklan sa dugo kan omboy sa pagduman sa mga pulmon. Kun dapit sa dugong nakaduman, an kadaklan kaiyan dai nakaaagi sa mga pulmon huli sa sarong dakulang ugat. Sa laog kan matris, mga 10 porsiento sana kan dugo an nakalalaog sa mga pulmon; pagkamundag an gabos kaipuhan na makalaog dian, asin tolos-tolos! Tanganing magibo ini, sa laog nin mga segundo pagkamundag an dakulang ugat na iyo an inaagihan kan dugo imbes na maglaog sa pulmon minasadit asin an dugo na minaagi dian minaduman na sa mga pulmon. Mientras tanto an labot sa lanob kan puso minapinto, asin an gabos na dugo na binobomba hale sa kamping too kan puso minaduman na sa mga pulmon tanganing mabugtakan nin oksiheno. Minahangos an omboy, nabubugtakan nin oksiheno an dugo, nangyari an dramatikong mga pagkaliwat asin buhay na an omboy! Arog kan magayonon na pagkasabi kaiyan gabos kan pinasabngan na salmista: “Itinago mo ako sa tulak kan sakuyang ina. Ika oomawon ko huli ta sa makangingirhat na paagi ako makangangalas na ginibo.”—Salmo 139:13, 14.
10. Huli sa makangangalas na pagdakula nin omboy sa matris, ano an maninigong magin saboot nin mga magurang dapit sa saindang mga aki?
10 Maninigo nanggad na pasalamatan nin mga mag-agom an regalong ini hale ki Jehova! An kapangyarihan na gumibo nin sarong tawong linalang, sarong aki na kabtang nindang duwa alagad laen man sa sainda! Totoo, “mana hale ki Jehova”!