Pagpaogma sa Saindong Buhay Pampamilya
Kasumpay kan Kapitulo 11: Pagpapadanay na Bukas sa mga Linya nin Komunikasyon
An Halaga nin Pagdisiplina sa Pagkamoot
8. Paano madadagka nin mga magurang an saindang mga aki na dumolok sa sainda para sa paggiya?
8 Boot nindo na an saindong mga aki mapahiro na humagad kan saindong paggiya kun sinda may mga problema. Madadagka nindo sindang gibohon iyan paagi sa pagpaheling na kamo naghahagad man nin paggiya sa buhay asin igwa nin pinasasakopan. Sa pagkomento kun paano nia ineestablisar an marahay na pakikomunikar sa saiyang mga aki mantang sinda sadit pa, an sarong ama nagsabi kaini:
“Haros barobanggi namimibi ako sa kaibanan kan mga aki bago sinda matorog. Sa kadaklan nasa katre na sinda, asin minaluhod ako sa kataed kaiyan asin kinukugos ko sinda. Namimibi ako asin parate na namimibi man sinda pagkatapos. Bakong pambihira na ako hinahadokan asin sinasabihan ninda, ‘Tatay, namomotan taka,’ dangan ipinahahayag an nasa saindang puso. Sa init kan saindang katre asin sa seguridad na namamatean ninda sa pagkugos kan saindang ama tibaad isabi ninda an sarong personal na problema na ihinahagad ninda nin tabang o tibaad magpahayag sana sinda nin pagpadangat.”
Sa mga panahon nin pagkakan asin sa iba pang okasyon, kun an saindong mga pamibi—bakong parepareho na sana—kundi nagpapahayag kan nasa boot nindo, odok sa puso asin nagpaparisa nin tunay na personal na relasyon sa saindong langitnon na Kaglalang asin Ama, ini may dakulang ikatatabang sa marahay na relasyon nindo sa saindong aki.—1 Juan 3:21; 4:17, 18.
An mga Taon nin Pagliliwat
9. Ano an masasabi dapit sa mga problema asin pangangaipo nin mga barobata kun ikokomparar sa mga problema nin mas ngohod na mga aki?
9 An pagkabarobata panahon nin pagliliwat, panahon na an saindong aking lalaki o babae bako nang aki alagad bako pa man na nasa edad na. An hawak nin mga tin-edyer nagkakaigwa nin mga pagkaliwat, asin ini nakaaapektar sa mga emosyon. An mga problema asin pangangaipo nin mga tin-edyer laen sa kaidtong sinda bako pang tin-edyer. Kaya an pag-asikaso kan mga magurang sa mga problema asin pangangaipong iyan kaipuhan na magliwat, ta an epektibo para sa bako pang tin-edyer dai perming magigin epektibo para sa barobata. Kaipuhan an orog na pagtao nin mga rason, asin ini naghahagad nin orog, bakong mas kadikit, na komunikasyon.
10. (a) Taano an simpleng mga paliwanag dapit sa sekso ta bakong igo para sa mga barobata? (b) Paano puedeng ponan nin mga magurang an pakipag-olay sa saindang aki dapit sa sekso?
10 Halimbawa, an simpleng mga paliwanag na itinao nindo sa saindong aki dapit sa sekso dai magpapanigo sa mga pangangaipo nin mga barobata. Nakamamate sinda nin seksuwal na mga pagmawot, alagad huli sa pagkasopog dai sinda naghahapot sa saindang ama o ina. An mga magurang kaipuhan na iyo na mismo an mag-enot, asin dai ini magigin pasil kun dai ninda inestablisar asin pinapagdanay an marahay na mga linya nin komunikasyon, orog na paagi sa pagigin mainit na mga kaibaiba kan saindang mga aki, sa trabaho asin sa pagkawat. An pagpoon nin mga pagbolos kan kago para sa solterito o pagregla para sa daragita daing gayo katatakotan kun iyan patienot na ipinaliwanag. (Levitico 15:16, 17; 18:19) An ama, tibaad mantang namamasyar kaiba kan saiyang aking lalaki, puedeng buksan an tema dapit sa masturbasyon, na sinasabing an kadaklan na solterito may problema dian, asin ihapot, ‘Kumusta ka sa bagay na iyan?’ o ‘Ano nagigin problema mo iyan?’ Minsan an pag-orolay-olay kan pamilya puedeng mapadapit sa konektadong mga problema nin pagkabarobata, na an ama asin ina pareho nagtatao nin hatol sa impormal alagad prangkang paagi.
Pagsabot sa mga Pangangaipo nin mga Tin-edyer
11. Sa anong mga paagi napapalaen an mga barobata sa mga nasa edad na?
11 “Magkua ka nin kadonongan; asin sa kaibanan kan gabos mong nakua, magkua ka nin pakasabot.” (Talinhaga 4:7) Bilang mga magurang, magin kamong madonong sa mga gawe-gawe kan mga barobata; magpaheling nin pakarorop sa saindang mga saboot. Dai nindo paglingawan kan kamo man barobata pa. Girumdomon man nindo na mantang an lambang gurang nag-agi na sa pagkabarobata asin aram na kun ano iyan, mayo nin barobata na nakanamit nang magin gurang. An barobata habo nang trataron na garo aki, alagad sia bako pang nasa edad na asin mayo pa nin dakol na interes nin mga nasa edad na. Gusto pa niang magkawat asin nangangaipo sia nin panahon para kaiyan.
12. Paano gusto nin mga tin-edyer na sinda trataron kan saindang mga magurang?
12 May mga bagay na espesyalmenteng hinahagad nin mga barobata sa mga magurang sa panahon na ini nin buhay. Boot nindang masabotan; orog kisa kasuarin pa man, boot nindang trataron bilang mga indibiduwal; boot nindang tawan nin mga susundan asin paggiya na bakong pabarobago asin kinokonsiderar an saindang pagdangadang sa pagkanasa edad na; gustong-gusto nindang mamatean na sinda kaipuhan asin inaapresyar.
13. Ano an puedeng magin reaksion nin mga aking tin-edyer sa mga restriksion nin magurang, asin taano?
13 An mga magurang dai maninigong magngalas na may minalataw nang pagtumang sa mga restriksion sa panahon nin pagkabarobata. Ini huli sa pagdangadang kan barobata sa independensia sa huri asin sa normal na pagmawot nin orog na libertad sa paghiro asin pagpili. An mga omboy na dai pang maginibo nangangaipo nin daing ontok na pag-asikaso kan magurang, an mga aking sadit nangangaipo nin maingat na pagprotehir, alagad mantang sinda nagdadakula minahiwas an langtad nin aktibidad, asin an relasyon sa mga nasa luwas kan pamilya nadudugangan asin minakosog. An mga paghihingoang magin independiente puedeng magin dahelan na an aking lalaki o babae medyo masakit nang pakiibanan. Dai ikatotogot nin mga magurang na an saindang autoridad dai na pag-intindihon o madaog na—para sa ikararahay mismo kan saindang mga aki. Alagad maaatubang ninda iyan sa madonong na paagi asin mapagdadanay an komunikasyon kun gigirumdomon ninda an nagmomotibar sa tibaad nakahahadit na gaweng ini.
14. Paano mapangganang maaatubang nin mga magurang an pagmawot nin aki nin orog na independensia?
14 Kun napaaatubang sa pagmawot kan saindang aking lalaki o babae nin orog na independensia, ano an gigibohon nin mga magurang? An pagmawot na iyan garo iniipit na muelye sa kamot. Kun iyan bigla nindong bubutasan iyan malupad na daing direksion. Kun haloyon man nindo iyan na kakapotan mapapagal kamo asin maluya man iyan. Alagad kun iyan luway-luway nindong butasan sa kontroladong paagi iyan matindog sa tamang lugar.
15. Ano an nagpapaheling na an pagdakula ni Jesus pasiring sa pagkanasa edad na giniyahan nin mga magurang?
15 Makaheheling kita nin halimbawa nin siring na kontroladong pagtalubo pasiring sa independensia sa kaso ni Jesus bilang hoben na barobata. Dapit sa saiyang mga taon bago magtin-edyer, an kasaysayan sa Lucas 2:40 nagsasabi na “an aki nagpadagos sa pagdakula asin pagkosog, na napapano nin kadonongan, asin an pag-oyon nin Dios padagos na nasa saiya.” Daing duwa-duwa na dakula an ikinatabang kan saiyang mga magurang sa saiyang pagtalubo, ta, minsan ngani sia sangkap, an saiyang kadonongan bako man na automatiko. Dayaday nindang itinao an espirituwal na kamugtakan para sa pagsasanay sa saiya, arog kan padagos na sinasabi kan kasaysayan. Sa edad na 12, mantang an pamilya yaon sa Jerusalem na nag-aatender sa kapiestahan nin Paskua, si Jesus nagduman sa templo asin nakipag-olay sa mga paratokdo nin relihion duman. Malinaw na an saiyang mga magurang nagtao sa 12 anyos nindang aki kan libertad na ini sa paghiro. Naghale sinda sa Jerusalem na dai aram na sia nawalat, na seguro iniisip na sia kaiba nin ibang papuling katood o paryentes. Pakalihis nin tolong aldaw sia nakua ninda sa templo, na dai man naghihingoang tokdoan an mga gurang sa saiya kundi “naghihinanyog sa sainda asin naghahapot sa sainda.” Isinabi kan saiyang ina an kahaditan na namatean ninda asin si Jesus, sa magalang na paagi, garo baga nagsimbag na paghona nia aram ninda kun saen sia hahanapon kun sinda mahale na. Minsan ngani may kadikit siang libertad sa paghiro, an kasaysayan nagsasabi na pakalihis kaidto si Jesus “nagpadagos na nagpapasakop sa sainda,” na nakikibagay sa itinao nindang mga susundan asin restriksion mantang sia nagtitin-edyer, asin sia “nagpadagos na umoswag sa kadonongan asin kosog patin sa pakapaoyon sa Dios asin sa mga tawo.”—Lucas 2:41-52.
16. Kun an mga magurang nagkakaproblema sa barobata, ano an maninigo nindang girumdomon?
16 Sa kaagid na paagi, an mga tin-edyer na aking lalaki o babae maninigong tawan nin mga magurang nin kadikit na independensia, na luway-luway na dinudugangan iyan mantang sinda nagrarani sa pagkanasa edad na, na tinotogotan sindang orog na gumibo nin personal na mga pagdedesisyon, sa irarom kan paggiya asin superbisyon nin mga magurang. Kun minalataw an mga problema, an pagsabot sa dahelan makatatabang sa mga magurang na malikayan an pagpadakula sa saradit na bagay. Sa kadaklan an tin-edyer dai man tuyong nagrerebelde tumang sa saiyang mga magurang, kundi gusto niang magkaigwa nin kadikit na independensia pero dai nia aram kun paano. Kaya, an mga magurang puedeng masala, na tibaad ginigibong isyu an mga bagay na dai man dapat. Kun an bagay bako man na gayong seryoso, palihison na sana iyan. Alagad kun iyan seryoso, magin marigon. Dai kamo ‘magsara nin noknok’ ni ‘maghalon nin kamelyo.’—Mateo 23:24.
17. Anong mga bagay an maninigong konsideraron nin mga magurang kun nagbubugtak nin mga restriksion sa mga aking barobata?
17 Matatabangan nin mga magurang an pagpapadagos kan marahay na relasyon sa saindang mga aking solterito asin daragita paagi sa pagpaheling nin marahay na pagkatimbang sa mga restriksion na ibinubugtak ninda sa sainda. Girumdoma na minsan ngani an “kadonongan hale sa itaas enot sa gabos malinig,” iyan “makatanosan” man asin “pano nin pagkaherak,” “bakong parasaginsagin.” (Santiago 3:17) May mga bagay na ipinaheheling kan Biblia na biyong dai maaako, kaiba an paghabon, pakikisaro, idolatriya asin kaagid na magagabat na kasalan. (1 Corinto 6:9, 10) Sa dakol pang ibang bagay, an pagigin tama o sala puedeng depende sa kun gurano kaparate o kadakol kan paggibo sa sarong bagay. An kakanon marahay, alagad kun sobra an satong pagkakan nagigin kitang mga onason. Arog man kaiyan an pirang porma nin pag-aling-aling, arog baga kan pagbayle, pagkawat, pagparti, o kaagid na mga aktibidad. Sa kadaklan an diperensia bakong sa kun ano an ginigibo, kundi sa kun paano iyan ginigibo asin kun siisay an kaiba sa paggibo kaiyan. Kaya, kun paanong dai niato kokondenaron an pagkakan kun an talagang boot niatong sabihon pagkaonason, dai bobooton nin mga magurang na lubos nang kondenaron an sarong aktibidad nin mga barobata kun an talagang hinahaboan ninda iyo an pagpalabilabi dian nin nagkapira, o an maraot na mga kamugtakan na puedeng mangyari.—Ikomparar an Colosas 2:23.
18. Paano mapagmamaan nin mga magurang an saindang mga aki dapit sa mga kaibaiba?
18 An gabos na barobata nakamamate kan pangangaipo na magkaigwa nin mga amigo. Pipira sana an masasabing “marahayon,” pero, bako daw na igwa man nin mga kaluyahan an saindong mga aki? Tibaad booton nindong pagbawalan sindang makiiba sa pirang barobata ta ibinibilang nindo an mga ini na makadadanyar. (Talinhaga 13:20; 2 Tesalonica 3:13, 14; 2 Timoteo 2:20, 21) Sa iba, tibaad may maheling kamong gusto nindo asin may dai man kamo magustohan. Imbes na biyo nang ipagbawal an saro huli sa sarong kakulangan, tibaad booton nindong isabi sa saindong mga aki an pag-apresyar sa marahay na mga kualidad kan saindang amigo mantang sinasabihan man sindang magmaan sa mas maluyang mga parte, na sinasadol an saindong aking lalaki o babae na magin marahay na impluwensia sa mga parteng iyan, sa daing sagkod na kapakinabangan kan amigo.
19. Kaoyon sa prinsipyo na sinasabi sa Lucas 12:48, paano matatabangan an mga aki na magkaigwa kan tamang pagmansay sa libertad?
19 An sarong paagi na matabangan an saindong tin-edyer na aking lalaki o babae na makapatalubo nin tamang pagmansay sa orog na libertad iyo na tabangan siang makasabot na an orog na paninimbagan kaiba nin orog na libertad. “An kada saro na tinawan nin dakol, dakol man an hahagadon sa saiya.” (Lucas 12:48) Mientras na ipinaheheling nin mga aki na sinda mas responsable, mas mapagtitiwalaan man sinda kan mga magurang.—Galacia 5:13; 1 Pedro 2:16.
Pagkomunikar nin Hatol Asin Pagtatanos
20. Ano pa an kaipuhan apuera sa kapangyarihan o autoridad sa mga aki tanganing maolang an pagkalaglag nin komunikasyon?
20 Kun kamo hinahatolan nin saro alagad dai nia nasasabotan an saindong kamugtakan, iniisip nindo na bakong realistiko an saiyang hatol. Kun may kapangyarihan siang piriton kamong kuyogon an saiyang mga kahagadan, puedeng ikaanggot nindo ini bilang bakong makatanosan. Maninigong girumdomon nin mga magurang na “an pusong may pagsabot iyo an saro na naghahanap nin kaaraman,” asin “an tawong may kaaraman nagpapakosog sa kapangyarihan.” (Talinhaga 15:14; 24:5) Tibaad may kapangyarihan kamo sa saindong mga aki, alagad, kun iyan pinakosog nin kaaraman asin pagsabot, magigin kamong mas epektibo sa pagkomunikar sa sainda. An dai pakapaheling nin pagsabot kun nagtatanos sa mga hoben puedeng magbunga nin “siwang sa henerasyon” asin pagkalaglag nin komunikasyon.
21. Ano an maninigong gibohon nin mga magurang sa mga aki na napapalabot sa magabat na pagkakasala?
21 Ano an gigibohon nindo kun an aki nindo talagang mapalabot sa ribok, masala nin magabat o makaginibo nin kasalan na nakapakubhan sa saindo? Dai nindo noarin man maninigong pagkonsintehon an sala. (Isaias 5:20; Malaquias 2:17) Alagad midbidon nindo na orog kisa kasuarin pa man kaipuhan ngonyan kan saindong aking lalaki o babae an mapagsabot na tabang asin ekspertong paggiya. Arog ni Jehova Dios, puedeng garo baga sabihon nindo, ‘Madia asin itanos niato an mga bagay; an kamugtakan seryoso, alagad bako man na dai nang remedyo.’ (Isaias 1:18) An anggot na mga tataramon o maringis na mga pagkondenar tibaad makaolang sa komunikasyon. Dakol na barobatang nakaginibo nin sala an nagsabi: ‘Dai ko puedeng kaolayon an sakong mga magurang—seguradong maaanggot sinda sako.’ An Efeso 4:26 nagsasabi: “Kun kamo naaanggot, dai nindo itogot na an kaanggotan gumiya sa saindo pasiring sa kasalan.” (New English Bible) Pogolan an saindong emosyon mantang dinadangog nindo an sasabihon kan saindong aking lalaki o babae. Dangan huli sa pagigin makatanosan nindo sa paghinanyog magigin mas pasil na akoon an saindong pagtatanos.
22. Taano ta dai noarin man maninigong iparisa nin mga magurang na nawaran na sinda nin paglaom sa saindang mga aki?
22 Tibaad iyan bako sanang sarong beses na nangyari kundi sarong peryodo nin kadepisilan, sunod-sunod na pagpaheling nin sarong maraot na ugale. Minsan ngani kaipuhan an disiplina, noarin man dai dapat iparisa nin mga magurang sa tataramon o gawe na sinda nawaran na nin paglaom sa aki. An saindong pakatios magigin pansokol sa rarom kan saindong pagkamoot. (1 Corinto 13:4) Dai nindo pagtumangon an maraot nin maraot, kundi daogon iyan nin karahayan. (Roma 12:21) Danyos sana an ibubunga kun an barobata sinosopog sa atubangan nin iba paagi sa mga tataramon na sia “hugakon,” “masumbikal,” “daing kamanungdanan,” o “dai na magbabakle.” An pagkamoot dai minaontok sa paglaom. (1 Corinto 13:7) An barobata puedeng sumagkod sa pagigin delingkuente asin lumayas sa harong. Minsan ngani sa ano man na paagi dai nagpapahayag nin pag-oyon, puedeng papagdanayon nin mga magurang na bukas an dalan para sa saiyang pagbabalik. Paano? Paagi sa pagpaheling na an isinisikwal ninda, bakong sia, kundi an saiyang gawe. Puedeng ipagpadagos ninda an pagpahayag sa saiya kan saindang pagtubod na igwa sia nin marahay na mga kualidad asin kan saindang paglaom na an mga ini man giraray an manggagana. Kun iyan an mangyari, sia, kapareho kan aking gastador sa ilustrasyon ni Jesus, makapupuling may kasiertohan na an saiyang mapagsolsol na pagpuli dai sasabaton nin kaisogan o dai pag-intindi.—Lucas 15:11-32.
Pakamate nin Indibiduwal na Halaga
23. Taano ta mahalaga na mamatean nin mga barobata na sinda mahalagang mga miembro kan pamilya?
23 An gabos na tawo nangangaipo nin pagmidbid, nin pag-ako asin pag-oyon nin iba, nin pakamate na sinda kabilang. Siempre, tanganing kamtan an kinakaipuhan na pag-ako asin pag-oyon, an saro dai puedeng magin sobra kaindependiente. Kaipuhan na sia magdanay sa laog kan mga linderos nin paggawe na inooyonan kan grupo na saiyang kinabibilangan. An mga tin-edyer nakamamate kan pangangaipong iyan na makabilang sa pamilya. Ipamate sa sainda na sinda mahalagang mga miembro kan pamilya, na nakatatabang sa kapakanan kaiyan, na tinotogotan pa nganing makikabtang sa pirang pagpaplano asin pagdedesisyon kan pamilya.
24. Ano an maninigong likayan na gibohon nin mga magurang tanganing an sarong aki dai mauri sa ibang aki?
24 “Dai kita magin mapalangkaw,” sabi kan apostol, “na nagpupukaw nin pagdaraogan, na nagpapauroriurihan.” (Galacia 5:26) An pag-omaw nin magurang kun may nagigibong marahay an aking lalaki o babae makatatabang na malikayan an paglataw nin siring na espiritu; alagad an bakong paborableng pagkokomparar nin sarong barobata sa iba na parateng inoomaw na mas marahay mapatalubo sa pagkauri o paghinanakit. An apostol nagsabi na maninigong “patunayan nin lambang saro an saiyang gibo, dangan may dahelan na siang mag-ogma dapit sa saiya sana, asin bakong sa pagkomparar sa ibang tawo.” (Galacia 6:4) An barobata gustong akoon basado sa kun ano sia asin kun siisay sia patin kun ano an nagigibo nia, na namomotan kan saiyang mga magurang huli sa mga bagay na ini.
25. Paano matatabangan nin mga magurang an saindang mga aki na makapatalubo sa pakamate nin halaga?
25 Matatabangan nin mga magurang an saindang aking lalaki o babae na makapatalubo sa pakamate nin halaga paagi sa pagsasanay sa saiya na magsaabaga nin mga paninimbagan sa buhay sa gabos na bagay. Sinasanay ninda an saindang mga aki poon sa pagkaomboy, dapit sa pagkasadiosan, pagsasabi kan totoo asin tamang pagtratar sa iba; dinudugangan ninda an naenot na pundasyon na ini paagi sa pagtotokdo kun paano an mga kualidad na ini minaaplikar sa sosyedad nin tawo. Kaiba digdi an pagsaabaga kan paninimbagan sa sarong trabaho asin pagkamasasarigan dian. Si Jesus, sa saiyang “pag-oswag sa kadonongan” bilang tin-edyer, malinaw na nakanood nin trabaho sa kataed kan saiyang ama-amahan na si Jose, ta minsan kan sia mag-edad na nin 30 asin magpoon na sa saiyang pampublikong gibohon sa Kahadean, inaapod sia kan mga tawo na “panday.” (Marcos 6:3) Sa pagkatin-edyer, an mga lalaki orog na maninigong makanood kun ano an boot sabihon nin pagtrabaho asin pagpanigo sa among o parokyano, minsan pa an trabaho arog sana kasimple sa pagkuyog sa mga sugo. Ikatotokdo sa sainda na sa pagigin mahigos, seryoso asin masasarigan na mga trabahador sinda nagkakaigwa nin paggalang sa sadiri saka kan paggalang asin pag-apresyar nin iba; na sinda bako sanang nagigin kaomawan sa saindang mga magurang asin pamilya kundi nasasamnohan man ninda “an katokdoan kan satong Paraligtas, an Dios, sa gabos na bagay.”—Tito 2:6-10.
26. Anong suanoy na kaugalean an nagmidbid na an aking babae mahalagang miembro kan pamilya?
26 An mga aking babae puede man na makanood nin paglinig asin pag-asikaso sa harong asin magkamit nin apresasyon asin pag-omaw kapwa hale sa laog asin luwas kan pamilya. An halaga sa pamilya nin sarong aking babae iiniilustrar kan kaugalean kaidtong mga panahon kan Biblia na paghagad nin dote o bayad para sa nobya kun an aking babae ipinaaagom. Daing duwa-duwa na ini ibinibilang na bayad sa pagkawara kan saiyang mga paglilingkod sa pamilya.—Genesis 34:11, 12; Exodo 22:16.
27. Taano an mga oportunidad sa edukasyon ta maninigong gamiton sa ikararahay?
27 An mga oportunidad sa edukasyon maninigong gamiton sa ikararahay tanganing masangkapan an mga barobata sa pag-atubang sa mga angat sa buhay sa presenteng palakaw nin mga bagay. Kaiba an mga barobatang iyan sa pagdagka kan apostol na “pag-adalan man kan satong mga tawo na papagdanayon an marahay na mga gibo [sadiosan na trabaho, New English Bible] tanganing mapanigoan an saindang dakulang mga pangangaipo, tanganing sinda dai magin daing bunga.”—Tito 3:14.
An Proteksion kan Moral na Pamantayan kan Biblia
28, 29. (a) Anong hatol an itinatao kan Biblia dapit sa pag-iriba? (b) Paano matatabangan nin mga magurang an saindang mga aki na kuyogon an hatol na ini?
28 Tama sanang mahadit an mga magurang kun an mga kamugtakan, tibaad an saindang pagtaraed o an eskuelahan kan saindang mga aki, nag-oobligar sa mga ini na makiasosyar sa mga barobata na delingkuente asin mapanlaglag sa sadiri. Tibaad aram kan mga magurang an katotoohan kan sinasabi sa Biblia na “an maraot na pag-iriba nakararaot sa marahay na mga ugale.” Kaya habo nindang akoon an pangangatanosan kan aking nakikimaherak: ‘Nagigibo iyan kan gabos; taano ta ako dai puede?’ Posible na bako man na gabos, alagad maski pa, iyan bakong igong dahelan na an saindong aki gumibo kaiyan kun iyan sala o bakong madonong. “Dai ka mauri sa maraot na mga tawo [o aki], asin dai mo ipaheling na ika nagmamawot na gayong makiiba sa sainda. Huli ta pananamsam an pinaghohorophorop kan saindang puso, asin karatan an itinataram kan saindang mga ngabil. Nin huli sa kadonongan an harong napatitindog, asin nin huli sa pakamansay iyan magigin masarig.”—1 Corinto 15:33; Talinhaga 24:1-3.
29 Dai nindo puedeng pagsunodsunodon an saindong mga aki sa eskuelahan o sa bilog nindang buhay. Minsan siring, paagi sa pagparigon sa saindong pamilya sa kadonongan puede nindo sindang paibanan nin marahay na pamantayan sa moral asin tamang mga prinsipyo bilang giya. “An mga tataramon kan mga madonong garo mga panudok.” (Eclesiastes 12:11) Kan suanoy na mga panahon an mga panudok na ini haralabang badas na matarom an poro. Ginagamit iyan sa paggiya sa mga hayop na lumakaw sa tamang direksion. An madonong na mga tataramon nin Dios magiya sato na lumakaw sa tamang dalan, asin, kun kita malagalag, pahihiroon kaiyan an satong konsensia na tudokon kita tanganing kita magbakle. Para sa daing sagkod na kapakanan kan saindong mga aki, paibanan sinda nin siring na kadonongan. Ikomunikar iyan sa sainda paagi sa tataramon asin halimbawa. Itanom an tamang mga prinsipyo sa buhay, asin iyan an hahanapon kan saindong mga aki sa iba na pipilion ninda bilang kaibaiba.—Salmo 119:9, 63.
30. Paano matatawan nin mga magurang an saindang mga aki nin moral na pamantayan na itinao nin Dios?
30 Sa gabos na ini, girumdoma na mas posibleng ikatanom an moral na mga pamantayan kun an mga prinsipyong iyan iginagalang asin kinukuyog sa harong. Magkaigwa kamo kan mga kaisipan na boot nindong magin kaisipan man kan saindong mga aki. Sa saindo mismong harong, sa laog kan pamilya, siertohon na an saindong mga aki nakanonompong nin pagsabot, pagkamoot, pagpapatawad kan mga nasa edad na, tamang sokol nin libertad asin independensia na may kaibang hustisya asin pagkamakatanosan, asin kan pakamate nin pagigin inaako asin kabilang na kaipuhan ninda. Sa mga paaging ini ikomunikar sa sainda an pamantayan sa moral na itinao nin Dios na dadarahon ninda sa luwas kan pamilya. Mayo na kamo nin ibang ikapamamana na mas marahay pa kaini.—Talinhaga 20:7.