Bandalismo—Taano?

“MAYO akong masabi.” An mga tataramon na ini isinurat sa darakulang letra sa sarong bago pa sanang pintahan na lanob sa sarong magayon na komunidad sa São Paulo. Sarong akto nin bandalismo, an tibaad isipon nindo. Asin an surat-surat sa lanob saro sanang klase nin bandalismo.

Imahinara na rinaot nin iresponsableng mga naggigibo nin bandalismo an saindong bagong kotse. O tibaad mariparo nindo na an propiedad na pampubliko—na dakol an nakikinabang—rinaot o dinestroso nin mga naggigibo nin bandalismo. Taano? Iyo, taano? Naisip na lamang daw nindo kun taano ta kadakol kan mga akto nin bandalismo? Sa dakol na lugar, an mga naggigibo nin bandalismo garo baga naoogmang pakanoson o rapakon an mga kurukuarto nin pampublikong telepono. An pampublikong mga sasakyan, arog baga nin tren o auto, parateng iyo an punteriya. An mga naggigibo nin bandalismo garo baga daing malasakit sa ano man na bagay. Alagad ano an nasa likod kan dakol na bandalismong naheheling ta o nakakaapektar na marhay sa sato?

Si Marco,a sarong hoben na taga Rio de Janeiro, nadesganar pakatapos na madaog sa putbol an saiyang grupo—desganadong marhay kaya ginapo nia an sarong auto na pano nin mga tagahanga kan nangganang grupo. O helinga si Claus. Kan hababa an grado nia sa eskuelahan, naanggot siang marhay kaya nandaklag sia nin gapo asin nakapasa nin mga bintana. Minsan siring, dai na idto “nakaaaling” kan pabayadon sa danyos an saiyang ama. An saro pang hoben, si Erwin, nag-eeskuela asin nagtatrabaho. Sia asin an saiyang kairiba minimirar bilang toltol na mga hoben. Pero, an saindang aling-alingan iyo an paggibo nin bandalismo sa komunidad. Daing aram manongod dian an mga magurang ni Erwin. Si Valter sarong ilo na dai nang magigibo kundi duman na mag-istar sa mga tinampo sa São Paulo. An saiyang pinakadayupot na mga katood sarong gang nin mga naggigibo nin bandalismo, asin nakiayon sia sa sainda patin nag-adal man nin abilidad sa pagdepensa sa sadiri. An siring na mga halimbawa nagpapaheling na may mga tawo na nasa likod kan bandalismo, asin laen-laen an pinoponan nin, o emosyon na kalabot sa, bandalismo.

“An bandalismo puedeng akto nin pagbalos o paagi nin pagpahayag nin politikal na opinyon. Kapwa mga hoben asin adulto kun beses ginigibo an krimen na iyan tangani sanang ‘maaling’ sinda,” sabi kan The World Book Encyclopedia. Minsan siring, imbes na kaalingan sana nin pagkahoben, an bandalismo puedeng magin mapanlaglag na marhay, nakagagadan pa ngani. An sarong grupo nin mga hoben gustong “mag-aling-aling,” asin kan makaheling sinda nin sarong lalaki na nagtotorog, siniwagan sia ninda nin madaling maglaad na likido asin sinolo sia. An biktima, sarong Indian, kan huri nagadan sa ospital. Segun sa sarong bareta, “an mga hoben na lalaki soboot nagsabi na dai ninda inisip na may magmamakolog huli ta nagkapirang alabado na an sinolo sa tinampo, asin daing aksion na ginibo.” Baga man garo baga daing biktima o igwa an bandalismo, an danyos, sa pinansial asin emosyonal, dakulaon. Kaya, ano an makakokontrol o makapopondo sa bandalismo?

Siisay an Makapopondo?

Kaya daw na prebentaran kan mga pulis asin eskuelahan an bandalismo? An sarong problema iyo na an mga autoridad tibaad okupado sa mas seryosong mga krimen, arog baga nin negosyo sa droga o mga kaso nin paggadan, imbes na sa mga kasalan na “daing biktima.” Segun sa sarong pulis, kun magkaproblema an sarong hoben, an mga magurang parateng “binabasol an mga aking kairibaiba nia, o an eskuelahan, o an mga pulis sa pagdakop sa saiya.” An bandalismo tibaad mainaan kan edukasyon asin mga nagpapaotob nin ley; pero, ano kun dai magliwat an ugale nin mga magurang? An sarong opisyal sa probasyon-juvenil nagsasabi: “Dahelan iyan sa pagkalangkag asin oportunidad. [An mga aki] namamatangaan sa luwas, asin mayo sindang ginigibo. Asin posible na sinda dai sinusubaybayan—ta kun iyo mayo kutana sinda sa luwas.”

Maski ngani seryosong problema an bandalismo sa dakol na lugar, estudyare kun paano puedeng baliktadon an situwasyon. Nagbago an hoben na mga naggigibo nin bandalismo na nasambitan sa enotan; ngonyan biyo na nindang linilikayan an gawe-gawe na antisosyal. Ano an nagpangyari sa dating mga delingkuenteng ini na bagohon an saindang estilo nin pamumuhay? Siring man, mabibigla daw kamo kun an bandalismo bako sanang iinaan kundi hahaleon? Inaagda mi kamo na basahon an sunod na artikulo.

[Nota sa Ibaba]