Guerra—An Pagkasusto Asin an Kakologan nin Boot

“HALE kami sa pagpatrolya na mayo man nin nangyari. An samuyang opisyal, sarong mahoyo, maboot na lalaki, bakong propesyonal na soldados, an nangengenot sa samuya pabalik sa samuyang sadiring linya. Sarong guwardiya an nagpapondo samuya asin naghapot kun siisay kami. Bago makasimbag an samong opisyal, sarong nerbiyosong soldados sa laog kan samong linya an nagpaputok, na tinamaan an opisyal sa lalauogon. Nagadan an pobreng lalaki, na napapadokan sa saiyang sadiring dugo.” Para ki Edward B , sarong Britanong soldados, iyan an sumaryo kan kakologan nin boot na bunga kan Guerra Mundial II.

Pinagmaigotan na itago kan nagkapira an tunay na ladawan kan guerra. An Guerra Mundial I, bilang halimbawa, ilinadawan nin nagkapirang propagandista bilang “medyo Armagedon—an pangultimong guerra kan Marahay tumang sa Karatan . . . asin medyo paorumbasan kan Edad Media, na may kaibang kadikit na karawat nin bola.” (The Faces of Power) Idto pareho bakong siring. Mas marahay an pagkaladawan kan kabaretaan asin autor na si Ernest Hemingway kan isurat nia na idto “an dakulaon nanggad, nakagagadan, sala an pagpalakaw na daing herak na panggadan na nangyari sa daga”—sagkod kan Guerra Mundial II.

An siring na daing herak na panggadan an nagtanda kan gabos na guerra sa siglong ini asin bago kaini. “An lambang guerra sa kasaysayan,” isinurat ni Malcolm Browne, “ano man an dahelan o pagpakangmatanos kaini, nagin maramog, nagpasakit na gayo asin makasosopog sa gabos na kalabot.” Sa Vietnam, naheling nia mismo an kadaklan sa dokumentadong marhay na ebidensia kan daing herak na panggadan asin grabeng kasakitan kan guerra, alagad an paghona nia sagkod ngonyan “an gabos na klase nin makuring takot na nangyari sa Viet Nam dai nagrerepresentar nin ano man na bago sa eksperyensia nin tawo.”—The New Face of War.

An kaagid na makuring takot siertong naeksperyensiahan durante kan Guerra Mundial II. An Alemania asin an Hapon nagin grabeng kagabaan asin sinasabi na minilyon an saindang gadan sa guerra na militar asin sibilyan. An Estados Unidos nawaran nin mga 400,000, an Britania 450,000, asin an Pransia nin labi sa kabangang milyon. An Unyon Sobyet nawaran nin kinakarkulong 20 milyones. Sa paglista kan inaapod kaini bilang “ining pierdida sa pagsakit nin tawo,” an librong World War II nagsaysay: “An kabilogan kan mga nagadan sa guerra, kairiba an mga sibilyan, may bilang na kisuerra 50 milyones.”

An nagadan na mga sibilyan kabtang kan ilinadawan ni Gerald Priestland sa saiyang librong Priestland—Right and Wrong bilang an “biyong guerra: guerra para sa mga lalaki, babae asin kaakian, minsan pa kun yaon saen sinda o kun ano an saindang ginigibo, gurano man kagurang o dai nin magigibo sinda.” Ilinadawan ini, an sabi nia, kan “tomtomon kan mga alyado an Hamburg asin an Dresden, asin rinaot kan mga Aleman an Liverpool asin an Coventry.”

An pagpoho sa manampulong milyon sa guerra nagin makababalde. Alagad ano an manongod kaidtong mga nakaligtas sa “maramog, nagpasakit na gayo asin makasosopog” na makolog na pangyayari kan guerra? Paano sinda naapektaran? Asin paano ninda puwedeng atubangon an mga epekto? An minasunod na mga artikulo an magsisiyasat sa mga hapot na ini.