Bushe AIDS Ikacincintilwa? Nga Ni Fyo, Ikacincintilwa Shani?

PA MYAKA iingi nomba ifyalo fya mu Afrika ifingi filakaana ulwa cikuko ca AIDS. Cintu ico abantu bamo bashifwaya ukulandapo. Lelo, mu myaka ya nomba line, kwaliba ukweshaesha ukusambilisha, maka maka imisepela no kubakoselesha ukulalandapo ukwabula ukufisa. Uku kweshaesha takwabomba sana. Imibele ya bantu ne ntambi fyalishikama muli bene, kabili calyafya icine cine ukubaalula.

Ubuyantanshi mu fya Miti

Ukukuma ku fya miti, basayantisti balisambilila ifingi pali HIV kabili balipanga imiti iyatantalishako imyeo ya bengi. Ukukumbinkanya imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka napamo itatu, iiloshiwako nge miti icilikila sana akashishi ka HIV ukusanduluka, yalibomfiwa kabili yalibomba bwino.

Nangula iyi miti tayundapa, yalibomba bwino ku kucefyako imfwa pa kati ka bakwata HIV, maka maka mu fyalo ifikankaala. Abengi balilandapo ukuti cintu cacindama sana ukupeelako ifyalo fipiina iyi miti. Lelo, iyi miti yalyumo mutengo, kabili abengi muli fi fyalo teti bakumemo ukushita.

Ici calileta umulandu wakakala: Bushe indalama shalicindama ukucila ubumi bwa muntu? Umukalamba wa programu wa HIV/AIDS mu Brazil, Dokota Paulo Teixeira alisumine ulwa uyu mulandu ati: “Teti tulekeleshe abantu abengi nga nshi ukulaimwena pa mulandu wa kuti tabakwete imiti ya kupusukilamo, pa kuti fye tupange indalama ishacila na pa sho tupanga ilingi.” Asosele no kuti: “Ninsakamikwa sana pantu balecindikisha indalama ukucila ubuntu ne fikumine abantunse.”

Ifyalo fimo fimo fyalisuula ku nsambu shakwata utwampani tukalamba utupanga imiti ya kulesha bambi ukupangako umuti umo wine nelyo ukushita imiti yapalako pa mutengo uwanakako.a Ulupapulo lwa South African Medical Journal lushimika ukuti ukulingana no kufwailisha kumo, “[iyi miti bambi bakopako no kupanga] yali iyanaka sana umutengo nga kulinganya ku mutengo wasuminishiwa ku United States.”

Amafya mu fya Kundapa

Mu kuya kwa nshita, utwampani tukalamba utwa miti twatendeke ukushitisha imiti ya kucincintila AIDS pa mutengo wanaka sana ku fyalo fipiina ifileukabila. Calesubilwa ukuti muli yi nshila abengi kuti babomfyako iyi miti. Lelo kwaba amafya yakalamba aya kulwishanya na yo pa kuti iyo miti isangwe mu fyalo fipiina. Ubwafya bumo bwaba mutengo. Nelyo fye umutengo baubwesha shani, ucili ulaba uwaluma ku bengi abalekabila iyi miti.

Ubwafya bumbi bwakuma ku minwene ya iyi ine miti. Amapilushi ayengi ya kunwa cila bushiku, pa nshita shatantikwa. Nga umo alufyanya nelyo apumfyanya iminwene ya muti, kuti calenga kwaba utushishi twa HIV utushumfwa muti. Ukulingana ne mibele yaba mu Afrika, e kutila ukwaba ifya kulya finono, uko amenshi ya busaka yashisangwasangwa, e lyo ne fya cipatala fyacepa, calyafya ukushininkisha ukuti abalwele balekonka amakambisho ya kunwenamo iyo miti.

Kabinge, abalenwa iyo miti bafwile ukulabebetwa. Nga ca kuti umuti watendeka ukufilwa ukubomba, ukutumbinkanya kwa iko kufwile ukwalulwa. Ababelesha ifya miti balakabilwa pa kucite fyo, kabili ukupimwa kwalilumo mutengo. Kabili iyi miti ilaleta na fimbi, kabili akashishi kalalundulula na tumbi utushishi utushumfwa muti.

Mu June 2001 pa kukumana kwa cisaka cikalamba ica United Nations iciitwa General Assembly, batubulwile ukuti kube icipao ca mwi sonde lyonse ica kwafwilishako ifyalo ifipiina mu fya bumi. Catunganishiwe ukuti indalama shalefwaikwa madola pa kati ka mabilioni 7 na 10. Indalama shonse abantu balaile ukusangwilako, ukufika pali ino nshita tashapalamanako ku shilefwaikwa.

Basayantisti balasubila sana ukuti bali no kusanga umuti wa kucingilila abantu kuli aka kashishi, kabili baleeshaesha iyi miti mu fyalo fyapusanapusana. Nangu ca kuti uku kweshaesha kwabomba, pakapita imyaka iingi pa kuti kukasangwe umuti wa kucingilila, uwaeshiwa, kabili uo bengatila uli fye bwino ukubomfya ku cintubwingi.

Ifyalo fimo ifyapala Brazil, Thailand, na Uganda, fyalitunguluka mu kucincintila ubu bulwele. Icalo ca Brazil calicefyako ukufika kuli hafu impendwa ya bafwa ku bulwele bwa AIDS ukupitila mu kubomfya imiti ya kucincintila iyo baipangila mu calo cabo. Icalo cinono ica Botswana, icakwata indalama, cilebombesha ku kupayanya imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka kuli bonse abaleikabila mu calo kabili cileeshaesha ukupekanya ififulo fya kundapilapo.

Ukucimfya AIDS

Kwaba icintu cimo icikalamba icalenga AIDS ukupusana ne fikuko fimbi: Kuti yacilikilwa. Nga ca kuti abantu nabaipekanya ukukakatila ku fishinte fyayanguka ifya mu Baibolo, ilingi line, napamo lyonse te kuti bambule.

Ifipimo fya mibele ifya mu Baibolo fyaliba ifyaololoka. Abashaupa nelyo ukuupwa bafwile ukutaluka ku bulalelale. (1 Abena Korinti 6:18) Abaupana balingile ukwishiba fye umwina myabo no kutaluka ku kucito bulalelale. (AbaHebere 13:4) Ukumfwila ukukonkomesha kwa mu Baibolo ukwa kutaluka ku mulopa na ko kuti kwacingilila umuntu.—Imilimo 15:28, 29.

Abo abayambula kale kuti basekelela no kusansamuka pa kwishiba pa lwa calo umwabula amalwele ico Lesa alaya icileisa nomba line fye e lyo no kupitila mu kumfwila ifyo Lesa afwaya.

Baibolo itulaya ukuti mu kuya kwa nshita ubulanda bonse ubwa bantunse, ukusanshako amalwele, fili no kupwa. Ubu bulayo bwaba mwi buuku lya Ukusokolola kabili butila: “E lyo naumfwile ishiwi likalamba ukufuma ku cipuna ca bufumu lileti: “Moneni! Ihema lya kwa Lesa lili pamo na bantunse, kabili akekala pamo na bo, kabili bakaba abantu bakwe. Na Lesa umwine akaba pamo na bo. Kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa tafyakabeko kabili iyo. Ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:3, 4.

Ubo bulayo te bwa abo fye abengakumamo ukushita imiti ya mutengo. Ubulayo bwa mu kusesema kwa mu Ukusokolola icipandwa 21 bwalishininkishiwa pali Esaya 33:24 apatila: “E lyo umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala” Lyene bonse abakekala pe sonde bakomfwila amafunde ya kwa Lesa kabili bakaba no bumi butuntulu. E fyo ukwanana kwa bulwele bwipaya ubwa AIDS—no kwa malwele yambi—kukacincintilwa umuyayaya.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 9, 10]

UKU E KUNDAPA KWINE KWINE NALEFWAYA

Njikala mu calo cabela ku kapinda ka ku kulyo aka Afrika, kabili ndi ne myaka 23. Ndeibukisha ubushiku nasangile ukuti nalikwata akashishi ka HIV.

Nali na bamayo mu muputule wa kulanshanishishamo na dokota ilyo dokota anjebele iyo mbila. E mbila ya bulanda nga nshi iyo naumfwapo apo nafyalilwa. Nalifulungana. Naleti bufi. Naleti napamo balilufyanya uko baile mu kupima. Nshaishibe ifya kusosa nelyo ifya kucita. Nalefwaya ukulila, lelo mu menso mwalyumine. Dokota atampile ukulanda na bamayo pa lwa miti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka ne fintu fimbi, lelo nalitulumushiwe ica kuti nshaumfwilepo nangu kamo.

Naishilekutuluka ukuti nalimo uwanyambukishe mulumendo umo pa yuniversiti nalesambilila. Nalefwaya ukulanda fye no uli onse uwingomfwikisha imibele nalimo, lelo tapali uo naletontonkanyapo. Natampile ukuyumfwa uwa cabe cabe kabili cifilwafilwa. Nangula ulupwa lwandi lwalenjafwa, nayumfwile uwapelelwa kabili uwa mwenso. Nalikwete amabuyo ayengi filya fine fiba fye uwacaice uuli onse. Kwashele fye imyaka ibili ukuti mpwishe amasambililo yandi aya digiri muli sayansi, lelo ilyo subilo lyalipasangene.

Natendeke ukunwa imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka iyo banjebele kabili naile ku mpanda mano shibomba na balwala AIDS, na lyo line nali uwapopomenwa. Nalipepele kuli Lesa ukuti akanange ubuKristu bwine bwine ilyo nshilafwa. Nali muli limo ilya macalici ya ciPentecostal, lelo takwali nangu umo uwa ku calici uwaishile ku kumpempulako. Nalefwaya ukwishiba bwino uko nali no kuya nga nafwa.

Ulucelo lumo mu kutendeka kwa August 1999, Inte sha kwa Yehova shibili shakonkonseshe pa mwinshi pa mwandi. Nalilwele nga nshi ubo bushiku, lelo nalikweteko utumaka twa kwikala mu muputule wa kutuushishamo mu n’ganda. Aba bakashana babili baliilondolwele no kusosa ati baleafwa abantu ukusambilila Baibolo. Fintu naumfwile bwino ukuti ipepo lyandi lyalisuka lyayasukwa. Lelo pali yo nshita, nali uwanakuka nga nshi ica kuti nalefilwa ukubelenga nelyo ukukutika pa nshita ntali.

Nangu ni fyo, nabebele ukuti nalefwaya ukusambilila Baibolo, kabili twalipangene ilyo bali no kubwela. Ku ca bulanda, ilyo bashilabwela, nalitwelwe ku cipatala ca balwala amatontonkanyo pa mulandu wa kupopomenwa. Nafumine ilyo papitile imilungu itatu kabili umutima walikeele ilyo nasangile ukuti shilya Nte tashandabileko. Ndeibukisha ukuti umo uwa bene alitwalilile ukulaisa ku kumpempula. Nalyumfwileko eyefilya, kabili natampile ukusambilila Baibolo ku mpela ya ulya mwaka. Lelo tacayangwike, pantu inshita shimo nalelwalisha, shimbi naumfwako eyefilya. Lelo ulya walensambilisha aali uulangulukilako kabili uwatekanya.

Nalitemenwe sana ilyo nasambilile pali Yehova ne mibele yakwe mu Baibolo, pamo na fintu cipilibula ukumwishiba no kupembelela umweo wa muyayaya. E lyo naumfwikishe pa muku wa kubalilapo umulandu abantunse baculila. Nalisekelele apakalamba ukwishiba pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa, ubuli no kupyana pa mabuteko ya bantunse yonse nomba line. Ico canengele ukwalula imikalile yandi umupwilapo.

Uku e kundapa kwine kwine nalefwaya. Ifyo cansansamwishe ukwishiba ukuti Yehova acili alintemwa kabili alansakamana! Kale, naleti Lesa alimpata kabili e mulandu wine nayambwilile ubu bulwele. Lelo nasambilile ukuti Yehova mu kutemwa alipekenye inshila ya kulekelelwa kwa membu shesu pa cishinte ce lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu. E lyo naishibe ukuti Lesa alasakamana, nga fintu ilembo lya kwa 1 Petro 5:7 lisosa ati: “Mulepoosa amasakamika yenu yonse pali wene, pantu asakamana imwe.”

Ukupitila mu kusambilila Baibolo cila bushiku no kusangwa ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu, ndeesha nga nshi ukupalama kuli Yehova ukufika apo ningapesha. Nangula tacayanguka lyonse, ndapongolwela Yehova amasakamika yandi yonse ukupitila mwi pepo no kulomba ukuti ampeko ubukose bwakwe ne cisansamushi. Aba mu cilonganino balantungilila na bo bene, e ico naliba uwa nsansa.

Ndabombako umulimo wa kushimikila imbila nsuma libili libili capamo ne cilonganino nabamo. Ndefwaya ukwafwa bambi lwa ku mupashi, maka maka ababa na malwele nga ine. Nabatishiwe mu December 2001.

[Icikope]

Nalisansamwike sana ukusambilila pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa

[Icikope pe bula 8]

Ibumba lilanshanya na ba AIDS mu Botswana

[Icikope pe bula 10]

Muli Paradise wa pe sonde, bonse bakaba no bumi bwapwililika