Amenshi Cintu Cacindama ku Bumi

YESU alandile pa kamfukumfuku ka menshi yapeela umweo wa muyayaya ku mwanakashi umwina Samaria uwaletapa amenshi pa cishima. (Yohane 4:14) Nangu line amenshi alandilepo yali ya mampalanya, amenshi ya cine cine yalakabilwa ku bumi, kabili e yalenga bubili ukucindama ukukonka pa mwela wa oxygen. Umuntu kuti aikala imilungu iingi ukwabula ukulya lelo kuti aikala fye inshiku shisano ukwabula amenshi!

Ulubali ulukalamba ulwa mubili wesu menshi. Ku ca kumwenako, bongobongo apangwa na mapesenti ya menshi 75 ukufika kuli 85, ne mishipa yapangwa na mapesenti 70 aya menshi. Cimbi ico amenshi yacita, yalatwafwa ukusungulula ifya kulya pa kuti fingile mu mubili, no kufitwala ku nsandesande. Yalafumya sumu no busali mu mubili, yalanasha imfyumfyu no bula, kabili yalatalalika umubili. Lelo bushe mwalishiba no kuti ukunwa amenshi ayengi kuti kwaonshako umubili?

Akunweni Amenshi pa Kuti Mondeko

Ica kubalilapo, mu menshi tamwaba amaka yalya yabako mu fya kulya, tamwaba mafuta nelyo ama cholesterol, kabili mu menshi mwaba fye sodium iinono. Ica bubili, amenshi yalacefyako insuna ya fya kulya. Ica butatu, amenshi yalafwilisha ukusungulula amafuta mu mubili. Yasungulula shani? Nga ca kuti mu mfyo tamuli amenshi ayengi, te kuti shibombe bwino. Ilibu litendeka ukubombako imilimo ya mfyo imo imo, lelo ukucite fyo kucilikila amaka ya liko aya kusungulula amafuta bwino bwino. E co amafuta yashala fye mu mubili, kabili ici e cilenga ukwina. Uyu e mulandu dokota Donald Robertson uwa mu kabungwe ka Southwest Bariatric Nutrition Center mu Scottsdale, Arizona, ku United States of America, alandile ati, “calicindama ukunwa amenshi yalinga pa kuti umuntu ondeko. Nga ca kuti abalefwaya ukonda tabalenwa amenshi ayengi, umubili te kuti usungulule amafuta ukufikapo.”

Ca cine ukuti, amenshi nga yafulisha mu mubili yalalenga umuntu ukwina. E ico, abengi abo imibili yabo isunga amenshi batontonkanya ukuti bafwile ukunashako ukunwa menshi. Lelo, te fyo caba. Nga ca kuti amenshi yacepa mu mubili, umubili ulasunga yonse amenshi yalimo, ukuyasungila mu filundwa pamo nga amakasa, amaboko, na molu. Uyu e mulandu abasambilila ifya miliile batukoselesesha ukupeela umubili wesu ifyo ukabila, e kutila amenshi ayengi. Kabili muleibukisha ukuti abalya sana umucele, bakabila ukunwa amenshi ayengi aya kusungulula umucele.

Peeleni Umubili Wenu Amenshi

Cila bushiku, ilingi line, amenshi yafumina mu nkanda, bapwapwa, amatumbo, ne mfyo. Amenshi yafuma mu mubili cila bushiku ukupitila mu kupeema yafika ku malita 0.5. Nga ca kuti aya menshi tayapyanikishiwepo, umubili ulabulwa amenshi. Ifya kwishibilako ukuti amenshi yapwa mu mubili kukalipa kwa mutwe, ukunaka, imishipa ukufimba, imisu ukufitulukila, ukuumfwa ukukaba sana, amate ukukama mu kanwa na menso ukuuma.

E co bushe bwingi bwa musango nshi ubwa menshi tufwile ukunwa? Dokota Howard Flaks, uwaishibisha ifilenga abantu ukwiina, atile: “Umuntu wa bumi busuma alingile ukunwa amenshi amalita 0.25 no kucilapo cila bushiku. Mulekabila ukunwa amenshi ayengi nga mulatukusha sana umubili nelyo nga mwikala ukwakaba. Kabili abaina sana balingile ukunwa kapu wa menshi na umbi pa kufina na kumbi ukwa makilogramu 10 ukucila pa kufina kwabo.” Lelo, bamo batila pa kunwa amenshi kano uli ne cilaka, nangu ca kuti umuntu nga ali ne cilaka sana ninshi amenshi mu mubili nayacepa kale.

Bushe ifya kunwa fimbi kuti fyapyanikwa pa menshi? Nangu line ukubika amenshi ku fya kunwa fipangwa ku fisabo ne misalu kusuma, ifi fintu fyalikwata ama calorie. Kabili, ifya kunwa babikamo shuka no mukaka filalenga umubili ukukabila amenshi, pantu amenshi yalakabilwa ku kufisungulula. Kabili ifya kunwa babikako ubwalwa na caffeine pamo nga kofi na tii filenga umuntu ukusunda sana, no kulenga umuntu ukunwa amenshi ayengi aya kupyanikisha pa menshi yafumine mu mubili. Takuli icacindama ukucila amenshi, icingapyanikwa pa menshi. E ico mulandu nshi teti munweneko amenshi nomba?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 31]

Ifya Kucita pa Kunwa Sana Amenshi

● Sendeni ibotolo lya menshi.

● Nweni amenshi lyonse ilyo mwalya ifya kulya.

● Nweni amenshi ilyo mushilatendeka kutukusha umubili, ilyo muletukusha umubili, na pa numa.

● Pa kutuusha nweni amenshi ukucila kofi

● Pa kuti amenshi ya ku pompi yomfwike bwino, bikeniko indimu nelyo bomfyeni akasushilo.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 30]

Photo: www.comstock.com