Ifishi fya Indian Ocean Fyaumfwe Mbila Nsuma

IFYATANTAMA mu ciputulwa ca cintengulusha ica kapinda ka ku kuso aka Madagascar no kutanunuka ukucila pa masikweya kilomita amamilioni 3.9 aya masamba ya Indian Ocean fyaba fishi fya Rodrigues, Mauritius, Réunion, Seychelles, Mayotte, na Comoros. Nangu cingati fyafimba impanga yapabuka iya musango uyo, ifi fishi fyafika fye ku bwingi bwa masikweya kilomita 7,300 mu bukulu bwa mpanga. Mu kuba no bwingi bwa bantu amamilioni 2.3, fyaba pa kati ka fishi fyabeshamo abantu mu calo.

Ubu bwingi bwa bantu busanshamo mupepi ne Nte sha kwa Yehova 2,900, ababomba mu mukoosha ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa ku bekashi ba mu fishi. Pa kuba ku cifulo caba ceka, ishi Inte ukucilisha balatesekesha ukutandala kuli bakangalila benda no kulongana kwa pa mwaka ukutantikwa ne ofesi lya musambo wa Watch Tower Society mu Vacoas, Mauritius. Utu tuli e tushita lintu bengacankilwa mu bupilibulo bwa mashiwi ya kwa Esaya 42:10 ayatila: “Imbeni kuli Yehova ulwimbo lupya, ulwa kumutasha ukutula pa mpela sha pano isonde, mwe batentemukila kuli bemba ne fyaisulamo, mwe naamba ne fishi na baikalamo.”

Mu nshita ya nomba line, abeminishi ukufuma kwi ofesi lya musambo baendele ukuya ku fishi ku kutandalila ifilonganino no kukwata ukukonkana kwa pa mwaka ukwa bushiku bumo ubwa kulongana kwaibela, uko kwakwete umutwe wa kuti “Beni aba Mushilo mu Myendele Yenu Yonse,” ukushimpwa pali 1 Petro 1:15. Pa kufimba impanga yapabuka iya bemba, ukwenda ukucilisha kwali kwa mu ndeke—inshita shimo mu ma jeti ya jumbo aya muno nshiku lelo ilingi line indeke inono iyenshiwa ne cibombelo cishunda mu mwela. Ingalaba shibutukisha na mato yanono na fyo fine fyalibomfiwe. Iseni pamo na ifwe, no kumona fintu ifishi mu Indian Ocean yabela ukutali fileumfwa imbila nsuma!

Ukwiminina kwa Kubalilapo—Rodrigues

Pa numa ya lwendo lwa mu ndeke ulwe awala limo na citika ukufuma ku Mauritius, twamona ilibwe lya korali. Lyalangilila apapelela umusapa ukalamba uwashinguluka impanga inono mu Indian Ocean. Uku e kwiminina kwesu ukwa kubalilapo, icishi ca Rodrigues.

Icibansa ca ndeke cakuulwa pa ncende yatanununwa na korali ukufuma ku mulundu, icitwa Point Coraille. Muli iyi ncende korali yalitikama nga nshi ica kuti kuti yaputulwa mu matafwali ku kubomfiwa mu kukuula ifikuulwa. Basi inono yatusenda ukupita mu musebo unono, uwa manshoko ukufuma ku cibansa ca ndeke ukuya kwi tauni likalamba ilya Port Mathurin. Pa cifulo cimo, kuti twamona mu kulungatana ukucilinganya icishi ku mabwe ya korali ayabela akatalamukila, umusapa wafitulukila, no lulamba lwa mumana uwabamo amabwe. Apantu inshita ya mfula e lintu ipwile fye, impanga sha mpili shafimbwa ne cani cakakabala, ica mutonshi kabili icabamo iŋombe ishilelye cani, impaanga, ne mbushi.

Iŋanda ya Bufumu iinono, iyapempenkana iyabela pa kati ka Port Mathurin e cifulo ca bushiku bumo ubwa kulongana kwesu ukwaibela. Umulimo mu Rodrigues mu kubalilapo waiswilwe mu 1964. Nomba, pa kati ka bwingi bwa bantu ubwa 37,000, kwabako bakasabankanya ba mbila nsuma 36. Mwandi buseko ukumona abantu 53 ukusangwako no mulumendo wa myaka ya bukulu 18 ukubatishiwa. Nyina, nangu cingati taishiba ukubelenga nelyo ukulemba, alipokelele icine mu 1969, kabili alitwalilila ukubombela Yehova te mulandu no kukaanya kwa lupwa. Nomba babili aba bana bakwe baliipeela kuli Yehova.

Pa numa ya kulongana, twapoosa umulungu umo ukushimikila mu cishi. Twalanda iciCreole cesu ica ku Mauritius, apo lwaba e lulimi lulandwa muno na mo mu Rodrigues. Ulwendo lwa basi no kwenda kwa pa makasa kwatutwala ku cifulo cesu ica kubombelamo—umukonko wa katapakatapa uwatanunuka ukufuma ku musebo wa milundu ukufika kuli bemba. Mwandi kumoneka kwa kwebekesha—umusapa wayemba, ilibwe lyabuuta ilya korali, na bemba wafitulukila uwashika mu kumoneka! Pa kuba abacincimushiwa no mwela usuma, uushakoweshiwa, tuli abaipekanya ukuya.

Twakonka utushila tunono ukupita mu mabala no kucilinganya umulonga wa nika pa kufika ku mayanda yanono ayengi mu mukonko. Twapokelelwa mu kukaba pa ŋanda imo imo kabili twaba na maka ya kulanda ku bene mayanda pa lwa mapaalo ya Bufumu ayali no kwisa mu kwangufyanya. Ukwabulo kushingashinga twatentemukila mu mukonko, kabili yaba ni nshita ya kuya ku ŋanda. Ici cilepilibula ukuninika ukwingi na maawala yafulilako aya kwenda, lelo icileela ca cikaya catwilulula—twasendwako muli jeep (motoka inono iiyenda mu mpanga yabipisha) ku numa.

Pa numa ya ulo lwendo lwa kunasha, tuli aba nsansa ukubwelela ku cifulo ca Ŋanda ya Bethel iyayemba mu Vacoas. Inshiku shibili isha kulongana kwaibela shatantikwa pa Municipal Hall. Ubushiku bwa kubalilapo, abantu 760 baisa. Bafuma kuli citika wa filonganino 12 mu cishi. Ubushiku bwakonkapo, twayakana programu imo ine na bantu 786 ukufuma ku filonganino fimbi mutanda. Pa mpela ya mulungu, abapya bane babatishiwa. Kwaba bapainiya baibela 30 na bapainiya ba nshita yonse 50 abakana mu kuleta imbila nsuma ku bekashi ba pa fishi.

Seychelles Yabela Ukutali

Mu kwangufyanya yaba ni nshita yesu iya kwenda mu ndeke na kabili, ukulungatana mu kapinda ka ku kuso ukupita pali bemba wapabuka uwa makilomita 1,600 ukuya ku cishi ca Mahé mu Seychelles, icitwa Zil Elwannyen Sesel mu ciCreole, icalola mu kuti “Ifishi fya Seychelles Ifyabelo Kutali.” Pa mulandu wa ntamfu, iofesi lya musambo kuti lyatantika fye ukutandala kubili pa mwaka. Ubushiku bwa kulongana kwaibela no kulongana kwa muputule ficitwa pa nshiku shakonkana shitatu muli shinde. Ibungano lya citungu lilacitwa pa numa mu mwaka. Nomba pa kati ka October, tuli kuno kwi bungano lya citungu, ukukonkwapo no kutandala kwa mulungu ukwa cilonganino. Pano kabili kuti twabomfya iciCreole cesu ica ku Mauritius.

Bamunyina ukufuma ku fishi fyabela lwa mupepi ifya Praslin na La Digue kale kale nabafika. Fintu cili ica kucincimusha ukukwata inko 12 ukwimininwako! Icifulo ca kulonganinapo ni Ŋanda ya Bufumu iya cikaya, garaji yayalulwa iikalamba ku numa ya ŋanda ya umo uwa Nte. Apantu ni bamunyina fye mutanda, ukusanshako abatandashi, e bali abafikapo ukukwata imbali muli programu, bamo bakwete ishuko lya kupeela amalyashi yafulilako mu kati ka nshiku shine. Bakasabankanya 81 bali abacincimuka ukumona 216 ukusangwako pa bushiku bwa kupelako ubwe bungano.

Pa numa ye bungano, twanina mu ngalaba iibutukisha ukuya ku Praslin, amakilomita 40 ku kapinda ka ku kuso aka kabanga ka Mahé. Ubwato bwa mamita 18 bwapangwa ukufuma ku cimuti ca tacamahac. Ubu bwato bwa kucebusha kuti bwasenda abayendo 50 kabili mupepi na matani 40 aya fipe. Ilyo twafuma pa cabu mu Mahé no kulungama ku ntunga yalola ku Praslin pa cifutu cabela ukutali, kuti twaumfwa ukupooma kwa injini ya diselo iyafwilishiwa ne nsalu shabuuta isha mwela ukufunguluka ukufuma ku milongoti ibili.

Amaawala yabili na citika pa numa, twashinguluka impanga ya mabwe ukwingila mu menshi yakutana mu Bay St. Anne yayemba. Lintu twafika ku mulundu wa mabwe uwalepa, twamona bamunyinefwe balepembelela. Kuliko bakasabankanya 13 pali ici cishi cinono, na batandashi cinekonsekonse baishile ukufuma ku fifulo fimbi. E co cili ni mu kuba no kucincimuka kukalamba twamona iŋanda inono naisulamo abantu 39 ku lyashi lyaibela. Mwandi kuli kwenekela kushaiwamina ukwa kulunduluka!

Ilintu tuli muno mu Praslin, tufwile ukutandalila Vallée de Mai yayemba. Iyi yaba ni ŋanda ya tuncindu twa Coco-de-mer, ututwala imbuto shakulisha mu calo, lumo lumo ukufina ukufika ku makilogramu 20. Mu cintelelwe ca mutengo icatalala ica katapakatapa, twamona utu tuncindu pa fipimo fyonse ifya kukula. Ifyalembwa fya mwi funde ifya batandashi fyalondolola ukuti icimuti calepesha cali amamita 31 ukusumbuka lintu capiminwe mu kulekeleshako mu 1968. Fimo ifya ifi fimuti fyalepesha fyatunganishiwa ukukokola imyaka 800. Cisendako imyaka 25 pa ntanshi icimuti tacilatendeka ukutwala ifisabo ne myaka 7 ku mukooli ukukosa. Te ca kupapa ukuti broshuwa icenjesha ukuti: “Kopeni fye ifikope, sheni fye ififwati fya makasa”!

Pa 7 koloko ulucelo lwakonkapo, twanina mu bwato ukuya ku cishi cinono ica La Digue. Amato ayengi ayanono nayalonganikwa ukushinguluka umulundu wa mabwe. Fyaba fya kucingilila ubumi pa kati ka bekashi 2,000 ne calo ca ku nse. Abaupana babili aba cikoloci batukumanya ukufuma ku Switzerland abaikala muli ifi fishi ukutula 1975. Mu cifulo ca kunina muli “takisi” ya cikocikala, twaenda ukukonka ululamba mu kuba na mabwe ya luko aya kucebusha ayakosa ayakashikila ayatelela kuli bemba ne mfula. Pa numa ya mwikulo kuli ico cifulo, twatendeka ulwendo lwesu ukupula mu mpanga inono, uko mutengu wafiita uushimonwamonwa afyalila, ku ŋanda ya bantu bamo abalesekelela. Abantu ikumi na batatu balongana ku kumfwa ilyashi ililepeelwa mu ciCreole. Twakumanya abekala pamo babili abacitile ukutantika konse ku kulembesha icupo cabo mwi funde pa kuti bengalunduluka lwa ku mupashi. Mu cine cine, Yehova aleleta ifisuma fya nko nangu fye ni muli ifi fishi fyabela ukutali.

Ukubwelela ku Réunion

Réunion yaba cishi icacilishapo ukutumpuluka apakalamba ico tutandalila pali ulu lwendo. Ilyo twapalamina ku mulundu, twamona umusebo wa bamotoka uwa mbali shine, nawisulamo bamotoka abalefuma ku musumba ukalamba, Saint-Denis. Ifikuulwa fyalepesha fyafimba incende pa kati ka bemba no lupili. Ici cishi caba ni ŋanda ya bantu 580,000 kabili cashininkisha ukuba ibala lya kusanduluka ku kucitilo bunte bwa Bufumu. (Mateo 9:37, 38) Kwabako nomba mupepi na bakasabankanya ba mbila nsuma abapimpa 2,000 mu filonganino 21.

Ubushiku bwa kulongana kwaibela bulabako mu cibansa cafimbwa icikalamba. Tuli aba nsansa ukumona abantu 3,332 ukusangwako, kabili fintu cili ica kucincimusha ukumona abapya 67 baleipeela abene ku kubatishiwa! Pa numa ya kuipakisha ukubishanya na bamishonari pa cishi, twatendeka ulwendo lwesu ukuya ku cifulo cesu icakonkapo.

Mayotte—Icishi ca Fyanunke Cisuma

Pa numa ya kwenda kwesu mu ndeke amaawala yabili, jeti yesu iikalamo abantu 40 yatendeka ukwikila pa cibansa ca ndeke ica Pamanzi, icabela pa kacishi kanono akalundanishiwa ku musebo watanununwa uwa makilomita 1.9 ukuya ku Dzaoudzi, umusumba ukalamba uwa Mayotte. Ulwelele lwafitulukila, amakumbi yabuuta, incende sha mpili ishasuluka ishabeshamo ifimenwa, na bemba washika uwafitulukila fyakumbinkana ku kupeela icikope ca paradise wa mu cifulo cakaba uwa mutende. Mu kulingisha, Mayotte yapeelwa ishina lya mipuulwe Icishi ca Fyanunke Cisuma pa mulandu wa cena canunkila ica cimuti ca ilang-ilang. Ififumishiwa mu maluba ya ciko filatumwa ku France nga intulo ya fyanunke cisuma ifyalumbuka mu calo.

Cili mupepi no lwendo lwa maminiti 15 mu combo ukuya ku cishi cikalamba. Pa numa ya ca kulya ca kupembesula pa ŋanda ya bamishonari, twalaalikwa kwi sambililo lya citabo amakilomita 19 ukutaluka ku lubali lumbi ulwa cishi. Iyo yali e mpela ya kwenekela kwesu ukwa kutandala ukwa kukokoloka! Twanina muli jeep iyabulo mutenge ku lwendo lwa kulengo mwenso mu misebo yafyenenkana. Camoneka ukuti tulepusa fye abantu, iŋombe, na bamotoka bambi kwempe, lelo namutekenya wesu umuFrench naishiba inshila. Mu kwangufyanya, twafika pa Chiconi, apo twakumanya ulupwa abo mu ŋanda yabo isambililo licitilwa.

Shibo, uwali kale umuShilamu, alondolola abana bakwe cinekonsekonse. Umwana mwaume umunono pali bonse, uwa myaka ya bukulu ine, atutambika ico twaishiba pa numa ukuba ukuposha kwa cishilano. Abika ulubali lwa ku numa ulwa cisansa cakwe mu cisansa cimbi no kwiminina ukututambika. Mu kubalilapo twaesha ukufunkana nankwe ifisansa, lyene umukashi wandi aesha ukubika ifisansa fya kwa kalume pa mutwe wakwe. Uyu kalume munono natulumuna amenso apembelela mu kutekanya, ukwabula ukutwishika ukupapa cintu tulecita. Mu kupelako twalungika—twabika ifisansa fyakwe pa mutwe wakwe umwine. Isambililo lyatendeka mu kuba na balipo 14. Ilyo tuli pa kati ke sambililo, umuntu wa kusekelela aingila no kufunkana iminwe na onse. Uyo na o mu kumonekesha ni umo uwa myata yabo.

Pa lwendo lwesu ulwa kubwelelamo ukupula mu ncende ya mu mushi iilefiita, twamona imilima ikalamba ileya ku fimuti ku kulya kwa iko ukwa nshita ya bushiku. Na kabili twanunsha icena cakosa ica jackfruit iyo iponene mu musebo wa manshoko no kununkila kwa myembe, amapapao, na mapeela. Ici e cifulo cikalamo umusango wa bacanga, inama shinono ishapala bakolwe mu kuba ne finso ifyapala ifya bamumbwe ne micila iitali, iyanyongana, iipomba. Ilintu twapita pa mulu wa lupili, twaisha icefu. Umweshi washula uwakashikila e lintu fye watula pa bay, ukupanga icinshingwa cabekesha ukubelebeshiwa mu menshi yaikalila. Nangu fye ni namutekenya wesu anashako ku kukumbwa wene. Ku lwendo lwashalako, twaufwailisha pa kupetuka ukuli konse ukwa musebo.

Ulucelo lwakonkapo twaya mu kushimikila na bamishonari. Mu kubalilapo, twatandalila umulumendo uuli ni kafundisha kabili uwaishibisha ukulanda iciFrench. Aikala pa nshi, na ifwe twaikala pa busanshi bwakwe. Isambililo lyakonkapo na lyo mulumendo, kabili atulaalika ukwikala pali mateleshi wakwe pa nshi ya muputule wakwe unono. Pa numa ya nshita imo twatendeka ukusukasuka, te mulandu no kwesha ukusuulako ukukalipwa kwa molu yesu ne libe lilekonkoloka mu numa. Mu kuba na radio pa bena mupalamano ukuleta iciunda ca nyimbo sha cipalakata ishipya, tacili icayanguka ukupeelako kusakamana kwi sambililo, ililetungululwa lubali mu ciFrench na lubali mu ciMahorian.

Ukutandala kwesu ukwa kulekelesha ni pa mulumendo uwafuma ku Comoros ya mu bwina mupalamano. Alomba ubwelelo pa kukanalanda iciFrench bwino, afumya broshuwa wakwe, kabili ali uwaipekanya ku kutampa. Lintu mishonari atwalilila ukulondolola icintu cimo kuli ine, acilima no kusoso kuti alabelenga amaparagrafu. Mu cikuuku aletweba ukuba tondolo. Bonse aba bantu baShilamu, lelo balatesekesha mu cine cine cintu balesambilila ukufuma muli Baibolo.

Tulepapa umulandu abalumendo bafulishe ifyo basambilila, nalyo line abanakashi abanono fye nelyo abakashana e basambilila. Ici, e fintu twaebwa, caba ca kufumamo ca fishilano fya kwangalila pamo ne fya lupwa. Apo impali mu butotelo na mu kwangalila pamo shalipokelelwa kabili umukashi umo umo ekala mu ŋanda yakwe ine, ukusonga bwa kwa wishi kunono; nyina e wakwata amaka. Na kabili twasambilila ukuti abana banakashi mu fishilano batwalilila ukuba mu mayanda ya banyina ukufikila icupo. Abana baume, pa lubali lumbi, balafuma pa ŋanda pa nshita ya kukula no kukuula banga yabo, nelyo umusakuta, nelyo ukwikala na bakalume bambi muli banga. Pe samba lya iyi mibele bakalume baliba abantungwa ukusambilila nga ca kuti balefwaya, lelo bakashana banono bakwata ubuntungwa bwa musango uyo.

Pa Mulungu buli no kuba bushiku bwa kulongana kwaibela. Imiceele yatendeka bwino, lelo ukufika akasuba pa kati amakumbi yatendeka ukulongana, kabili mu kwangufyanya amatoni ya mfula yatampa ukupona. Takuli nangu umo uwamoneka ukusakamikwa apakalamba, apo ico catalalika fye ifintu. Pano na kabili twasanga ifyuma fya ku mupashi ifyapaka ilyo bakasabankanya 36 na bapainiya basekelela ukumona 83 ukusangwako na bapya batatu ukubatishiwa.

Ukukakulwa kwa broshuwa ya Ipakishe Ubumi pe Sonde kuli Pe na Pe! mu lulimi lwabo caba ca kucitika cikalamba. Taili fye e lupapulo lwa Watch Tower fye lweka mu ciMahorian lelo na kabili ulupapulo lweka fye ulwa musango uuli onse muli lulya lulimi. Nalukwata skripiti ya ciArabic ukulembwa pe samba lya calembwa ca ciRoma. Abantu balasambilila skripiti ya ciArabic ku sukulu lelo te lulimi lwa ciArabic. Kuti basungila amapepo ku mutwe mu ciArabic no kubelenga Koran mu ciArabic; lelo tabomfwa cintu baleshimbula. Ilyo balebelenga skripiti wa ciArabic muli broshuwa, bapapushiwa ifyo kuti baumfwa cene. Cintu balebelenga mu cituntulu lulimi lwabo lwine ulwa ciMahorian ulwalembwa mu ciunda ca ciMahorian muli skripiti ya ciArabic. Cili buseko ukumona ifinso fyabo fyasansamuka ilyo bailuka cintu balebelenga.

Amabroshuwa mu kwanguka yalashalikwa ku bantu. Muli imo iya mishi yabela ukutali, umwaume atutununuka lintu tuleshimikila ku mwanakashi. Atendeka ukulanda mu kukosa kuli munyina wa ciMahorian. Camoneka kuli ifwe ukuti ali uukaanya. Uyu mwaume atwalilila ukulanda pa nshita imo, ukubomfyo mubili mu kukakuka. Munyina pa numa alondolola ukuti uyu mwaume acilailishanya ukuti: “Ni shani fintu mwingenekela ifwe ukwibukisha ifintu ifyo mutweba lintu mututandalila fye umuku umo pa mwaka? Ni shani fintu mwingenekela? Mulingile ukwisa ilingi ku kutweba pa lwa ifi fintu.”

Ayo mashiwi ya kulekeleshako yalondolola ukuyumfwa kwesu na ifwe. Yehova mu cine cine alelonganye ifisuma fya nko ukupitila mu mbila nsuma ya Bufumu. Nangu cingati balipaatulwako ne mpanga yapabuka iya bemba, abekashi ba mu fishi balelunda amashiwi yabo ku kupunda kwa maka ukwe lumbo ukuletambikwa kuli Kapanga wabo na Shibo wa mu mulu, Yehova Lesa.—Hagai 2:7.

[Mapu pe bula 21]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

SEYCHELLES

INDIAN OCEAN

COMOROS

MAYOTTE

MADAGASCAR

MAURITIUS

RÉUNION

RODRIGUES

[Icikope pe bula 23]

Impanga ya mabwe pali Praslin, Bay St. Anne

[Icikope pe bula 24]

“Takisi” ya cikocikala pa La Digue, Seychelles

[Icikope pe bula 25]

Ukushimikila mu kuba na broshuwa ipya mu Mayotte