Abena Kristu ba Cine Bonse Bafwile Ukuba Bakabila ba Mbila Nsuma
“Bombo mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma [nelyo, bumishonari].”—2 TIMOTE 4:5, utulembo twa pe samba, NW.
1. Ni mbila nsuma nshi iyo yashimikilwe na bakabila ba mbila nsuma mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?
CINSHI cipilibula ilelo ukuba kabila wa mbila nsuma? Bushe uli kabila wa mbila nsuma? Inumbwilo “kabila wa mbila nsuma” yafuma kwi shiwi lya ciGreek eu·ag·ge·li·stesʹ, ilipilibula “kashimikila wa mbila nsuma.” Ukufuma ku kwimikwa kwa cilonganino ca Bwina Kristu mu 33 C.E., imbila nsuma ya Bwina Kristu yaebekeshe inshila ya kwa Lesa iye pusukilo no kubilisha ukuti Yesu Kristu aali no kubwela pa nshita ya pa numa ku kutendeka ukuteka kwakwe ukwa Bufumu pa mutundu wa muntu.—Mateo 25:31, 32; 2 Timote 4:1; AbaHebere 10:12, 13.
2. (a) Ni shani fintu ifyabamo mu mbila nsuma fyanonshiwa mu kasuba kesu? (b) Kukakililwako nshi kwaba pa Bena Kristu ba cine bonse ilelo?
2 Ukutula mu 1914 ukuya ku ntanshi, ubushininkisho bwalitendeke ukufula ukuti icishibilo ico Yesu apeele ukulosha ku kubwela kwakwe no kubapo kwa kukanamoneka calefikilishiwa. (Mateo 24:3-13, 33) Na kabili, imbila nsuma yali no kusanshamo inumbwilo “ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi.” (Luka 21:7, 31; Marko 1:14, 15) Mu cine cine, inshita yalishile ku busesemo bwa kwa Yesu ubwalembwa pali Mateo 24:14 ukukwata ukufikilishiwa kukalamba: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” E ico, ukubila kwa mbila nsuma nomba kusanshamo ukubilisha mu kupimpa Ubufumu bwa kwa Lesa ubwaimikwa na mapaalo ayo mu kwangufyanya bukaleta ku mutundu wa muntu uwa cumfwila. Abena Kristu bonse balikambishiwa ukubomba uyu mulimo no ‘kupanga abasambi.’—Mateo 28:19, 20; Ukusokolola 22:17.
3. (a) Bupilibilo nshi ubwalundwako ubo inumbwilo “kabila wa mbila nsuma” yakwata? (Moneni Insight on the Scriptures, Volyumu 1, ibula 770, umukululo 2, paragrafu 2.) (b) Fipusho nshi fintu ici cimya?
3 Ukulunda ku kushimikila kwa mbila nsuma mu cinkumbawile, Baibolo ibomfya inumbwilo “kabila wa mbila nsuma” mwi tontonkanyo lyaibela ukulosha kuli abo abasha icifulo ca ku mwabo ica kubombelamo ku kushimikila imbila nsuma mu ncende shishabombwamo. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kwaliko bakabila ba mbila nsuma ba bumishonari abengi, pamo nga Filipi, Paulo, Barnaba, Sila, na Timote. (Imilimo 21:8; Abena Efese 4:11) Lelo ni shani pa lwa nshita yesu iyaibela ukutula mu 1914? Bushe abantu ba kwa Yehova ilelo baliilenga abene ukubomfiwa pamo nga bakabila ba mbila nsuma aba cikaya pamo pene na ba bumishonari?
Ukulunduluka Ukutula mu 1919
4, 5. Finshi fyali ifilolelo fya mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma pa numa fye ya 1914?
4 Lintu Inkondo ya Calo iya I yapalamine ku mpela mu 1918, ababomfi ba kwa Lesa bakumenye ukukaanya kwaingilishiwako ukufuma ku basangu na kuli bashibutotelo ba Kristendomu na mabumba yabo ayapuminkana aya bupolitiki. Na kuba, bukabila bwa mbila nsuma bwine bwine ubwa Bwina Kristu bwali mupepi no kushima mu June 1918 lintu abalashi baletungulula aba Watch Tower Society mu United States bapingwililwe ku kubikwa mu cifungo kwa myaka 20 ku kupeelwa imilandu ukwa bufi. Bushe abalwani ba kwa Lesa balitungulwike mu kuleta ku mpela ukushimikila kwa mbila nsuma?
5 Mu kukanaenekela, mu March 1919 abalashi ba Sosaite balikakwilwe kabili pa numa balifumishiwe mu kupeelwa imilandu kwa bufi uko kwabatwele mu cifungo. Mu kuba no buntungwa bwabo ubwasangilwe ubupya, aba Bena Kristu basubwa bamwensekeshe ukuti kucili kwaliko umulimo uwingi uwa kucita pa ntanshi tabalalonganikwa ku cilambu cabo ica mu mulu nge mpyani shalundanishiwa mu Bufumu bwa kwa Lesa.—Abena Roma 8:17; 2 Timote 2:12; 4:18.
6. Ni shani fintu umulimo wa bukabila bwa mbila nsuma walundulwike pa kati ka 1919 na 1939?
6 Ku numa mu 1919 kwaliko abacepako pali 4,000 abo bacitile lipoti ukwakanamo mu kwananya imbila nsuma. Mu kati ka makumi ya myaka yabili ayakonkelepo, abaume bafulilako baliipeele abene pamo nga bakabila ba mbila nsuma ba bumishonari, kabili bamo batuminwe ku fyalo fya Africa, Asia, na Europe. Ukufika mu 1939, pa numa ya myaka 20 iya kushimikila kwa Bufumu, Inte sha kwa Yehova balingilishiweko ukufika ukucila pali 73,000. Uku kwingilishiwako kwapulamo, ukwapwishishiwe te mulandu no kupakaswa kukalamba, kwali ukwapalako ku cacitike mu myaka ya mu kubangilila iya cilonganino ca Bwina Kristu.—Imilimo 6:7; 8:4, 14-17; 11:19-21.
7. Mu myaka 47 C.E. na 1939, mibele nshi yapalako yaliko ukulosha ku mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma uwa Bwina Kristu?
7 Nangu ni fyo, icinabwingi ca Nte sha kwa Yehova pali iyo nshita bayangilwe ifyalo fya ciProtestanti ifilanda iciNgeleshi. Na kuba, ukucila pali 75 peresenti uwa bakabilisha ba Bufumu 73,000 bafumine ku Australia, Britain, Canada, New Zealand, na United States. Nga fintu cali mupepi na 47 C.E., icintu cimo cali icakabilwa ku kwaafwa bakabila ba mbila nsuma ku kupeelako ukusakamana kukalamba ku fyalo fishibombelwamo nga nshi ifye sonde.
8. Ukufika mu 1992, cinshi cintu Isukulu lya Gileadi lyali nalipwishishisha?
8 Ukubinda kwa nshita ya nkondo no kupakaswa takwali na kulesha umupashi wa mushilo uwa maka uwa kwa Yehova ukufuma ku kukunta ababomfi bakwe ukupekanishisha ukutanunuka kwakulilako. Mu 1943, ilintu Inkondo ya Calo iya II yasumbene, ukuteyanya kwa kwa Lesa kwaimike Watchtower Bible School of Gilead mu cilolwa ca kwananya imbila nsuma mu kusaalala kwacilapo. Ukufika mu March 1992, ili sukulu lyali nalituma bamishonari 6,517 ku fyalo fyapusanapusana 171. Mu kulundapo, abaume balikanshiwe ukusakamana imisambo ya Watch Tower Society mu fyalo fya cilendo. Ukufuma mu 1992, pali bakampanya ba Makomiti ya Misambo 97, 75 bakanshiwe pa Gileadi.
9. Maprogramu nshi aya kukansha yabomba ulubali mu kulunduluka kwa mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma no wa kupanga abasambi?
9 Pa mbali ye Sukulu lya Gileadi, amaprogramu yambi aya kukansha yalipangasha abantu ba kwa Yehova ukutanununa no kuwamyako umulimo wabo uwa bukabila bwa mbila nsuma. Ku ca kumwenako, Isukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki lilabomba mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova ukupulinkana isonde. Uku kutantika, capamo no Kulongana kwa Mulimo ukwa cila mulungu, fyalikansha amamilioni ya bakabilisha ba Bufumu ukuba abafikapo mu butumikishi bwa cintubwingi. Kwalibako na kabili Isukulu lya Butumikishi bwa Bufumu, ilyo lipayanya ukukansha kwacindama kuli baeluda na babomfi batumikila pa kuti aba kuti basakamana mu kuwaminako ifilonganino filekula. Isukulu lya Mulimo wa Bupainiya lyalyafwa bakabila ba mbila nsuma abengi aba nshita yonse ukuba aba kufumamo cimo mu mibombele yabo iya kushimikila. Mu nshita ya nomba line nga nshi, Isukulu lya Kukansha Ilya Butumikishi lyalitungululwa mu fyalo fyapusanapusana ku kwaafwa baeluda na babomfi batumikila abashimbe ukuba baTimote ba muno nshiku.
10. Cinshi caba ica kufumamo ca kukansha konse ukwawamisha ukupayanishiwa ukupitila mu kuteyanya kwa kwa Lesa? (Sansheniko ifyebo mu mukululo.)
10 Cinshi caba ica kufumamo ca uku kukansha? Mu 1991, Inte sha kwa Yehova bafikile pa cipimo ca pa mulu ukucila pali bakabilisha ba Bufumu abacincila amamilioni yane mu fyalo 212. Nangu cibe fyo, ukupusanako ne mibele yaliko mu 1939, ukucila pali 70 peresenti uwa aba bafuma mu fyalo fya ciKatolika, iciOrthodox, ne fishili fya Bwina Kristu, nelyo ifyalo fimbi, uko iciNgeleshi cishaba e lulimi lukalamba.—Moneni umukululo “Ukutanunuka Ukutula mu 1939.”
Umulandu Batungulukila
11. Ni kuli ani umutumwa Paulo aloseshe ukutunguluka kwakwe pamo nga umutumikishi?
11 Inte sha kwa Yehova tabakwata ilumbo kuli uku kutanunuka. Mu cifulo ca ico, bamona umulimo wabo mu nshila intu umutumwa Paulo aumwenenemo, nga fintu alondolwele muli kalata yakwe ku bena Korinti. “Nga kanshi Apolo cinshi? Paulo na o cinshi? Ni bakapyunga muli abo e mo mwatetekelele; kabili umo umo bukapyunga bwakwe ni filya Shikulu amupeele. Ine nalilimbile, Apolo alitapilile, lelo ni Lesa e wameseshe. E ico nangu uulimba nangu uutapilila tali kantu; kano Lesa uumesha. Pantu ifwe tuli babomfi ba kwa Lesa abalebombela pamo; icilime ca kwa Lesa, ubukuule bwa kwa Lesa, ni mwe.”—1 Abena Korinti 3:5-7, 9.
12. (a) Lubali nshi Icebo ca kwa Lesa cibomba muli bukabila bwa mbila nsuma bwatunguluka ubwa Bwina Kristu? (b) Ni ani asontwa ukuba Umutwe wa cilonganino ca Bwina Kristu, kabili ni nshila nshi imo iyacindama iya kulangisha ukunakila kwesu kuli bumutwe bwakwe?
12 Takwaba kutwishika kwa kuti ukukula kukalamba uko Inte sha kwa Yehova bakumanya kwaba pa mulandu we paalo lya kwa Lesa. Waba mulimo wa kwa Lesa. Mu kumwensekesha ici cishinka, lyonse balaibomfya abene mu kusambilila Icebo ca kwa Lesa. Bashimpa icili conse ico basosa mu mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma pali Baibolo. (1 Abena Korinti 4:6; 2 Timote 3:16) Ulufungulo na lumbi kuli bukabila bwabo ubwa mbila nsuma ubwatunguluka lwaba kupokelela mu kukumanina Umo untu Lesa asonta pamo nga Umutwe wa cilonganino, Shikulu Yesu Kristu. (Abena Efese 5:23) Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balangile ici ukupitila mu kubombela pamo na abo Yesu asontele nga abatumwa. Aba baume, capamo na baeluda bambi aba cilonganino ca mu Yerusalemu, bapangile ibumba litungulula ilya Bwina Kristu ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Ukufuma mu mulu Shikulu Yesu Kristu abomfeshe ili bumba lya Bena Kristu bakosoka ukupwishishisha imilandu no kupeela ubutungulushi ku mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma. Ukubombela pamo kwa kwa Paulo no uku kutantika kwa bulesa kwafuminemo ukwingilishiwako mu filonganino ifyo atandalile. (Imilimo 16:4, 5; Abena Galatia 2:9) Mu kupalako ilelo, pa kwikatilila mu kushangila ku Cebo ca kwa Lesa na mu kubombela pamo mu kupimpa no butungulushi ubo bufuma kwi Bumba Litungulula, bakabila ba mbila nsuma aba Bwina Kristu balebekeshiwa ulwa kutunguluka mu butumikishi bwabo.—Tito 1:9; AbaHebere 13:17.
Ukulanguluka Bambi Ukuba Abacilapo
13, 14. (a) Kufunda nshi umutumwa Paulo apeele nga fintu kwalembwa pa Abena Filipi 2:1-4? (b) Mulandu nshi cabela icacindama ukwibukisha uku kufunda ilintu tuleakana mu mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma?
13 Umutumwa Paulo alangile ukutemwa kwine kwine kuli bakafwaya ba cine kabili talangile imibele ya kuba uwacilapo nelyo uwa lupato lwa mushobo. Muli ifyo, aali no kufunda abasumina banankwe ‘ukulanguluka ukuti bambi bali abacilapo.’—Abena Filipi 2:1-4.
14 Mu nshila yapalako, bakabila ba mbila nsuma aba cine aba Bwina Kristu ilelo tabakwata imibele ya kuba abacilapo lintu balebomba na bantu ba mushobo umbi ne fikulilo. Umo uwa Nte sha kwa Yehova ukufuma ku United States, uwapeelwa umulimo nga mishonari mu Africa asosa ukuti: “Naishiba fye ukuti tatwaba abacilapo. Nakalimo twalikwatisha indalama ne cingetwa amasomo ya cinkumbawile, lelo bena [abantu ba cikaya] balikwata imibele iyo yacila pa yesu.”
15. Ni shani fintu abo bapeelwa ukubomba mu fyalo fya cilendo bengalangisha umucinshi wine wine ku basambi baleenekelwa?
15 Mu kushininkisha, pa kulangisha umucinshi wine wine kuli abo twakana nabo imbila nsuma, tukacilenga ukuba icayanguka kuli bene ukupokelela ubukombe bwa Baibolo. Na kabili cilaafwa lintu kabila wa mbila nsuma uwa bumishonari alanga ukuti ali uwa nsansa ukwikala pa kati ka bantu abo apeelwa ukwaafwa. Mishonari umo watunguluka uwapoosa imyaka yafumako 38 mu Africa alondolola ukuti: “Ndayumfwa mu kushika nga nshi ukuti uyu e mushi wandi, kabili abali mu cilonganino cintu twapeelwako e bamunyinane ne nkashi. Lintu ndi ku mwesu ku Canada pa kutusha, nshiyumfwa uwakakuka mu cituntulu. Umulungu wa kulekelesha nelyo ukucilapo mu Canada, mfwaisha fye ukubwelelamo. Lyonse ndayumfwa muli iyo nshila. Njeba abasambi bandi aba Baibolo na bamunyina ne nkashi fintu mba uwa nsansa ukubwela na kabili, kabili balatesekesha ukuti mfwaya ukuba pamo nabo.”—1 Abena Tesalonika 2:8.
16, 17. (a) Kusonsomba nshi uko bamishonari abengi na bakabila ba mbila nsuma bapokelela pa kuti bengaba abafumamo cimo mu butumikishi bwabo? (b) Ca kukumanya nshi cintu mishonari umo akwete pa mulandu wa kulanda mu lulimi lwa cikaya?
16 Lintu basanga incende ikalamba iya lulimi lwa cilendo mu cifulo cabo ica kubombelamo ica cikaya, bamo balibombesha ukusambilila ululimi lwabo, ukulanga ukupitila muli ici ukuti balanguluka bambi ukuba abacilapo. “Mu kapinda ka ku kulyo aka Africa,” e filondolola mishonari umo, “inshita shimo kulaba ukuyumfwa kwa kukanacetekela pa kati ka bantu ba fikulilo fya Africa ne fya Europe. Lelo ukulanda mu lulimi lwa cikaya mu kwangufyanya kulafumyapo uku kuyumfwa.” Ukulanda ululimi lwa abo twakana nabo imbila nsuma caba ca kwaafwa cikalamba mu kufika pa mitima yabo. Cifwaya ukubombesha no mukoosha wabamo kuicefya. Mishonari umo mu calo ca Asia alondolola ukuti: “Ukutwalilila ukulufyanya ilintu lyonse ulesekwa pa filubo fyobe kuti caba bwesho. Kuti camoneka ukuba icayanguka ukuleka.” Nangu cibe fyo, ukutemwa kwa kuli Lesa no mwina mupalamano kwaafwile uyu mishonari ukutwalilila.—Marko 12:30, 31.
17 Mu kubamo kupelulula, abantu balaseshiwa lintu umbi umbi atukusha ukwakana nabo imbila nsuma mu lulimi lwabo. Inshita shimo cifumamo amapaalo yashenekelwa. Mishonari umo mu calo ca Africa ica Lesotho alelanda mu ciSesotho ku mwanakashi umbi, uwalebomba mwi tuuka lya nsalu shabikwapo ifikope. Minista wa kamfulumende ukufuma ku calo cimbi ica Africa aletandalila icifulo kabili aumfwile ukulanshanya. Alishile apo bali kabili mu kukaba alimutashishe, pa numa ya ico nkashi atendeke ukulanda kuli uyu minista wa kamfulumende mu lulimi lwakwe lwine. “Mulandu nshi te kuti wishile ku [calo candi] no kubomba pa kati ka bantu besu, apantu na iwe wine walishiba iciSwahili?” e fyo aipwishe. Mu kubamo kucenjela, mishonari ayaswike ukuti: “Ico kuti caba icisuma. Lelo ndi umo uwa Nte sha kwa Yehova, kabili pali ino nshita umulimo wesu walibindwa mu calo cenu.” “Napaapaata,” e fintu ayaswike, “wiyumfwa ukuti bonse ifwe tulakaanya umulimo wenu. Abengi aba ifwe twalitemwa Inte sha kwa Yehova. Nakalimo bushiku bumo mukaba na maka ya kusambilisha mu buntungwa pa kati ka bantu besu.” Inshita imo pa numa, uyu mishonari alicincimushiwe pa kwishiba ukuti Inte sha kwa Yehova balipeelwe ubuntungwa bwa kupepa muli cilya calo cimo cine.
Abaitemenwa Ukuipusula Insambu
18, 19. (a) Ni mu nshila nshi iyacindama Paulo atukwishe ukupashanya Cibinda wakwe, Yesu Kristu? (b) Shimika ica kukumanya (icili mu paragrafu nelyo icobe we mwine) ku kulanga ubucindami bwa kusengauka ica kulenga ukupunwisha abo twakana nabo imbila nsuma.
18 Lintu umutumwa Paulo alembele ukuti, “Mube abampashanya, ifyo na ine mpashanya Kristu,” e lyo apwile fye ukulanda pa kukabila kwa kusengauka ukupunwisha bambi, ukusosa ukuti: “E ico nga mulelya nalimo mulenwa, nalimo conse ico mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa. Mwiba abapunwisha ku baYuda, nangu ni ku bena Hela, nangu ni ku lukuta lwa kwa Lesa. Ifyo fine na ine ntemuna bonse muli fyonse, nshifwaya kumwenamo icisuma ne mwine, lelo icisuma ca ba cinabwingi, ukuti bapusuke.”—1 Abena Korinti 10:31-33; 11:1.
19 Bakabila ba mbila nsuma ukupala Paulo, ababa abaitemenwa ukuipusula ku busuma bwa abo bantu bashimikilako, balalobolola amapaalo. Ku ca kumwenako, mu calo cimo ica Africa, bamishonari baupana baile kwi hotela lya cikaya ku ca kulya cikalamba ica kasuba ku kusefya ubushiku bwa pa caka ubwa bwinga bwabo. Mu kubalilapo bafwaile ukushita umwangashi mu kuba ne ca kulya, apantu ukubomfya kwalinga ukwa fya kunwa fikola takwasenukwa muli Baibolo. (Ilumbo 104:15) Lelo aba baupana bapingwilepo ukukanacita ifyo epali capunwisha abantu ba cikaya. “Inshita imo pa numa,” e fibukisha umulume, “twakumenye umwaume uwali kepika mukalamba pali lilya ihotela, kabili twatendeke isambililo lya Baibolo na wene. Inshita yalepelako pa numa atwebele ukuti: ‘Bushe muleibukisha lintu mwaishile kwi hotela ku ca kulya cikalamba ica kasuba? Bonse twali ku numa ya ciibi ce kicini tulemutamba. Namwishiba, bamishonari be calici batwebele ukuti cali icalubana kuli ifwe ukunwa ubwalwa. Nalyo line, lintu besa kwi hotela, balashita umwangashi mu buntungwa. Muli ifyo twapingwilepo ukuti nga ca kuti mwashitile ifili fyonse ifya kunwa, nga tatwakutike kuli imwe lintu mwaishile ku kushimikila kuli ifwe.’” Ilelo, uyo kepika mukalamba na bambi ababombele mu hotela bali ni Nte shabatishiwa.
Kuciliko Ifingi Ifya Kucita
20. Mulandu cabela icakatama ukuti tushipikishe pamo nga bakabila ba mbila nsuma abapimpa, kabili lishuko nshi ilya buseko abengi balekwata?
20 Ilyo impela ya iyi micitile ya fintu ilepalamina lubilo lubilo, abengi bacili balefuluka ukumfwa imbila nsuma, kabili cili ice pamfya nga nshi ukucila kale lyonse ku Mwina Kristu onse ukushipikisha pamo nga kabila wa mbila nsuma uwa busumino. (Mateo 24:13) Bushe kuti wakushako ukwakanamo kobe muli uyu mulimo pa kuba kabila wa mbila nsuma mu mano yene yene ukupala Filipi, Paulo, Barnaba, Sila, na Timote? Abengi balecita icapalako pa kuilunda ku fipimo fya bupainiya no kuilenga abene ukubomfiwa ku kubomba mu fifulo umuli ukukabilwa kwakulilako.
21. Ni mu nshila nshi “umwinshi ukalamba kabili uwa kubombeshamo” waisukila ku bantu ba kwa Yehova?
21 Mu nshita ya nomba line nga nshi, amabala yakalamba aya bukabila bwa mbila nsuma yalisuka mu fyalo fya Africa, Asia, na Europe wa ku Kabanga, uko umulimo wa Nte sha kwa Yehova wabindilwe kale. Nga fintu cali ku mutumwa Paulo, “nakwisukilo mwinshi ukalamba kabili uwa kubombeshamo” ku bantu ba kwa Yehova. (1 Abena Korinti 16:9) Ku ca kumwenako, bakabila ba mbila nsuma ba bumishonari abengi abafikile nomba line mu calo ca Africa ica Mozambique te kuti bakumanishe ukusambilisha abantu bafulilako abalefwaya amasambililo ya Baibolo. Fintu twingaba aba nsansa ukuti umulimo wa Nte sha kwa Yehova walisuminishiwe mwi funde muli cilya calo ukufuma pa February 11, 1991!
22. Nampo nga icifulo cesu ica kubombelamo ica cikaya calibombwamo bwino nelyo iyo, cinshi ifwe bonse tufwile ukuba abapampamina ukucita?
22 Mu fyalo umo lyonse twakwata ubuntungwa bwa kupepa, bamunyinefwe nabo bene baleipakisha ukwingilishiwako kwatwalilila. Ee, ukuli konse uko twikala, kucili “ifingi ifya kucita mu mulimo wa kwa Shikulu.” (1 Abena Korinti 15:58, NW) Ico pa kuba e mulandu, shi natutwalilile ukubomfya bwino inshita isheleko ilyo umo umo uwa ifwe ‘tulebombo mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma, ukupwishishisha mu kukumanina ubutumikishi bwesu.’—2 Timote 4:5; Abena Efese 5:15, 16.
Bushe Kuti Walondolola?
◻ Kabila wa mbila nsuma cinshi?
◻ Ni shani fintu ifyabamo mu mbila nsuma fyanonshiwe pa numa ya 1914?
◻ Ni shani fintu umulimo wa bukabila bwa mbila nsuma walunduluka ukutula mu 1919?
◻ Ni mbali nshi shikalamba shasangwilako kuli uku kutunguluka kwa mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma?
[Akabokoshi pe bula 19]
Ukutanunuka Ukutula mu 1939
Languluka ifya kumwenako ukufuma ku fyalo fikalamba fitatu uko bamishonari bakanshiwa na Gileadi batuminwe. Ku numa mu 1939 kwaliko fye bakabilisha ba Bufumu 636 abacitile lipoti ukufuma ku West Africa. Ukufika mu 1991 iyi mpendwa yalingilishiweko ukucila 200,000 mu fyalo 12 ifya West Africa. Bamishonari nabo balisangwilako ku kwingilishiwako kukalamba mu fyalo fya South America. Cimo ni Brazil, icaingilisheko ukufuma pali bakabilisha ba Bufumu 114 mu 1939 ukufika ku cipimo ca pa mulu ica 335,039 mu April 1992. Ukukula kwapalako kwalikonkele pa kufika kwa bamishonari mu fyalo fya Asia. Mu kati ka Nkondo ya Calo iya II, impendwa inono iya Nte sha kwa Yehova mu Japan balipakeswe icabipisha, kabili umulimo wabo waliminine. Lyene, mu 1949, bamishonari 13 balifikile ku kwaafwa ukuteyanya cipya cipya umulimo. Ulya mwaka wa mulimo, bakasabankanya ba cikaya abacepako pe kumi bacitile lipoti umulimo wa mwi bala uwa Japan yonse, ilintu mu April 1992 ubwingi bonse pamo ubwa bakasabankanya bwafikile kuli 167,370.
[Akabokoshi pe bula 21]
Kristendomu ne Mpika ya Lulimi
Bamishonari bamo aba Kristendomu balibombeshe ukusambilila ululimi lwa cilendo, lelo abengi baenekele abantu ba cikaya ukulanda ululimi lwabo ulwa ku Europe. Nga fintu Geoffrey Moorhouse alondolola mu citabo cakwe The Missionaries ukuti:
“Ubwafya bwali bwa kuti ukukwata ululimi lwa cikaya ilingi line nga nshi kwamwenwe apakalamba nga inshila ya fye iya kupilibwilamo Amalembo. Mu kulinganishiwako kwaliko fye ukubombesha kunono, atemwa ku bantu umo umo nelyo ku masosaite ayabengishe incito, mu kushininkisha ukuti mishonari aali no kulanda ku mwikashi mu lulimi lwakwe mu kuba no kulongoloka uko kweka fye kwingalenga ukumfwikisha kwashika pa kati ka bantunse babili. Mishonari onse aali no kukwata fye ukwishiba kwapelela ukwa butala bwa mashiwi aya cikaya . . . Ukucila pali ico, ukumfwana mu cinkumbawile kwalecitwa mu ciunda cabipa kabili ica kupulumpunta ica citwa iciNgeleshi catumbinkanishiwa ne ndimi shimbi, mu kuba no kutunga kwa ciko ukwaumfwika ukwa kuti umwikashi wa cina Africa afwile ukuinashisha umwine ku fishinte fya mutandashi wa ciNgeleshi. Mu kubipisha kwa ciko, ici naco caali kumonekesha na kumbi ukwa kuyumfwa ukuba uwacilapo mu mushobo.”
Mu 1922 School of Oriental and African Studies (Isukulu lya Masambililo ya ku Kabanga na ya cina Africa) mu London lyasabankenye lipoti pa mpika ya lulimi. “Ukulingana ne mimwene yesu,” e fyasosele lipoti, “icipimo ca pa kati ica kufikapo icakwete bamishonari mu lulimi lwa cikaya . . . cili ica kuyumfwilapo bulanda kabili nangu fye icabotelela mu kubamo busanso.”
Bamishonari ba Watch Tower Society lyonse bamona ukusambilila ululimi lwa cikaya nga icifwile ukucitwa, icafwa ukulondolola ukutunguluka kwe bala lya bumishonari.