Ifipusho Ukufuma ku Babelenga
Bushe abaPelishiti abalumbulwa mu Baibolo baali ni bani?
Baibolo ilingi line ilosha ku bantu abaishibikwa nga baPelishiti, abaleikala mu Kanaani lintu abantu ba pa kale aba kwa Lesa bapyene Icalo Calaiwe. Pa nshita yalepa, aba baPelishiti ba pa kale balelwisha abantu ba kwa Lesa, nga fintu calangililwa mu bulondoloshi bwa bulwi bwa kwa Davidi ne mpalume icipokapoka ca baPelishiti ice shina lya Galyati.—1 Samwele 17:1-3, 23-53.
Baibolo ilangilila ukuti abaPelishiti ba pa kale bakuukile ukufuma ku Kaftore ku lulamba lwabela pa kati ka masamba na kapinda ka ku kulyo aka Kanaani. (Yeremia 47:4) Ni kwi kwali Kaftore? The International Standard Bible Encyclopedia (1979) ilandapo ukuti: “Nangu ca kuti takwaba ubushininkisho bwakumanina ku kupeela icasuko cine cine, mu kusoma muno nshiku icishi ca Krete (nelyo Krete ukusanshako ifishi fya Aegean, ifyo ukulingana no lutambi fyaba cimo cine) catunganishiwa ukuti e pantu [Kaftore] yabelele.”—Volyumu 1, ibula 610.
Mu kumfwana ne ci, muli New World Translation of the Holy Scriptures Amose 9:7 abelengwo kuti: “‘Bushe imwe tamwaba kuli ine nga bana baume ba bena Kushi, Mwe bana ba kwa Israele?’ cisemo ca kwa Yehova. ‘Bushe nshafumishe Israele mu calo ca Egupti, na bena Pelishiti ukufuma ku Krete, na bena Aramu ukufuma ku Kiri?’”
Tacaishibikwa ni lilali lintu aba abena cimana bakuukile ukufuma ku Krete ukwisa ku ciputulwa ca Kanaani ico caishileitwa ubuPelishiti, ululamba lwa pa kati ka masamba na kapinda ka ku kulyo pa kati ka Yopa na Gasa. Cilemoneka ukuti kale kale baali muli ici citungu ica mu nika mu nshiku sha kwa Abrahamu na Isaki.—Ukutendeka 20:1, 2; 21:32-34; 26:1-18.
AbaPelishiti batwalilile ukuba ukusonga kwa maka muli ilya ncende pa nshita yalepa pa numa abena Israele babe nabengila mu calo ico Lesa abalaile. (Ukufuma 13:17; Yoshua 13:2; Abapingushi 1:18, 19; 3:3, 4; 15:9, 10; 1 Samwele 4:1-11; 7:7-14; 13:19-23; 1 Ishamfumu 16:15) Ukufika fye na ku kuteka kwa mfumu ya Yudea Usia, abaPelishiti batwalilile ukwikala mu misumba yabo Gati, Yabne, na Ashdode. (2 Imilandu 26:6) Imisumba yabo imbi iyalumbuka mu bulondoloshi bwalembwa mu Baibolo ni Ekrone, Ashikelone, na Gasa.
Alekesandere Mukalamba acimfishe umusumba wa baPelishiti uwa Gasa, lelo mu kupita kwa nshita, mu kupalishako abaPelishiti tabali abantu bapaatukako. Profesa Lawrence E. Stager alembele muli Biblical Archaeology Review (May/June 1991) ati: “AbaPelishiti na bo bene balyulwilwe bunkole ukuya ku Babiloni. . . . Nangu cibe fyo, takwaba icalembwa icili conse icabako ukukuma ku cacitike ku baPelishiti baulwilwe. Nga kwaliko abashele mu Ashikelone pa numa ya kusansa kwa kwa Nebukadnesari mu kumonekesha balilubile umushobo wabo. E fyo patalala no kutalala.”
Ishina lya nomba ilya Palestine lyafuma ku mashiwi ya ciLatin ne ciGreek, ilyo nga lyalonshiwa libwelela kwi shiwi lya ciHebere “Philistia” (Pelishiti). AmaBaibolo yamo mu lulimi lwa ciArabic yabomfya ishiwi libomfiwa kuli “Philistines” (abaPelishiti) ilyo lifulunganishiwa ne shiwi lya Balungwana ba ku Palestine ba muno nshiku. Nangu cibe fyo, Today’s Arabic Version ibomfya ishiwi lya ciArabic ilyapusanako, muli ifyo ukulekanya pa kati ka baPelishiti ba pa kale na Balungwana ba ku Palestine.
[Icikope pe bula 31]
Ifitantaala pa Ashikelone
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.