Ukutwalilila Ukutonta Amenso no Mutima pa Cilambu
NGA FINTU CASHIMIKWA NA EDITH MICHAEL
Mu kubangilila kwa ba 1930, twaleikala ku nse ya St. Louis, Missouri, U.S.A., lintu umo uwa Nte sha kwa Yehova atutandalile. Pali ako kene kashita intambo ya kwanikapo ifya kufwala yaliputwike, ne fya kufwala fyabuuta ifyo Mayo acapile fyaponene pa matipa. Alipokelele ifitabo fyatambikwe, pa kuti fye uyu mwanakashi aleya, kabili afibikile pa shelufu, no kulabako.
ILYA yali myaka ya kubongoloka kwa fya bunonshi, kabili Tata alifumishiwe ncito. Ubushiku bumo aipwishe nga ca kuti mu ŋanda mwalipo ica kubelenga icili conse. Mayo alimwebeleko pa lwa filya fitabo. Alitendeke ukufibelenga, kabili ilyo papitile akashita abilikishe ati: “Banyina, ici e cine!”
“Awi, te mipepele fye na imbi iilefwaya ukupanga indalama ificita bonse bambi,” e fyo mayo ayaswike. Nangu cibe fyo, Tata amucincishe ukwikalako no kubelenga amalembo capamo. Lintu bacitile fyo, mayo na o alishininwe. Pa numa ya ico batendeke ukufwayafwaya Inte no kusango kuti shalelonganina mu cikuulwa ca kusonkela mupepi na pa kati ka St. Louis, icikuulwa icalebomfiwa ku kucindilamo ne fintu fimbi.
Mayo na Tata balinsendele—nali napamo ne myaka itatu—kabili twalilondweke, lelo mu cikuulwa mwali iciila ca kucinda. Tata alifwailishe no kusanga inshita sha kulongana, kabili twalibweleleko. Na kabili twatendeke ukusangwa kwi sambililo lya Baibolo ilya cila mulungu mupepi na ku mwesu. Lyalebela mu ŋanda ya mwanakashi uyo uwatutandalile pa kubala. “Mulandu nshi mushishila na bakalume na bo?” e fintu aipwishe. Mayo aleumfwe nsoni ukwasuka ati tabakwate nsapato. Lintu asukile alanda, baNte balishitile insapato, kabili bandume yandi balitendeke ukusangwa ku kulongana na ifwe.
Mayo alipeelwe icifulo ca kushimikilamo lwa mupepi na ku mwesu, kabili alitendeke ubutumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda. Nalimukonkele, ndebelama ku numa yakwe. Ilyo talaishiba ukwensha, twaleenda ukucila pali kilomita umo ukuyanina basi ukuya ku kulongana ku St. Louis. Nelyo lintu kwaleba amenshi makasa ne mfula yabuuta, tatwalepuswa ku kulongana.
Mu 1934, Mayo na Tata balibatishiwe. Na ine wine nalefwaya ukubatishiwa, kabili napampaminepo fye ukufikila Mayo aipwishe Nte umukoloci ukulanda na ine pa lwa ico. Anjipwishe ifipusho ifingi mu nshila ya kuti ningomfwikisha. Lyene aebele abafyashi bandi ifyo nshilingile ukucilikilwa ukubatishiwa; kuti cangonaula lwa ku mupashi. Ulusuba lwakonkelepo nalibatishiwe, lintu nali ncili ne myaka 6.
Nalitemenwe akatabo Home and Happiness, ako nalesenda konse uko ndi, no kukabika fye pe samba lya musao pa kusendama. Libili libili nalepaapaata Mayo ukumbelengelako, ukufikila nakasungile ku mutwe konse. Ku numa kwali icikope ca mukashana munono mu Paradise ali ne nkalamo. Nalesosa nati uyu mukashana nine. Cilya cikope calinjafwa ukusungilila amenso ayatontwa pa cilambu ca bumi mu calo cipya ica kwa Lesa.
Nali uwa nsoni sana, lelo nangu ca kuti naletutuma lyonse naleyasuka ifipusho ku cilonganino pe Isambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda.
Ku ca bulanda, Tata alifumine mu cine pa mulandu wa kutiina ukuti incito kuti yapwa nga alebishanya ne Nte. Bandume yandi na bo balifuminemo.
Ubutumikishi bwa Nshita Yonse
Mayo alekele bapainiya, nelyo abatumikishi ba nshita yonse, ukuti baleimika icikuliko ca kuli motoka wabo ku lukungu ku mwesu, kabili nga nafuma ku sukulu naleya na bo mu butumikishi. Mu kwangufyanya fye nalefwaya ukuba painiya, lelo Tata talefwaye ci, alefwaya ukuti nkafike apatali na masomo. Mayo alisukile amushinina ukuti ansuminishe ukubomba bupainiya. E co mu June 1943, lintu nali ne myaka 14, nalitendeke ubutumikishi bwa nshita yonse. Pa kuti ndesangwilako ku kulipila ifipooswa pa ŋanda, nalebomba incito ya nshita lubali, kabili inshita shimo nalebomba inshita yonse. Nalyo line nalefisha icipimo ca pa mweshi ica maawala 150 mu mulimo wa kushimikila.
Mu kupita kwa nshita nasangile uwa kubomba nankwe bupainiya, Dorothy Craden, uwatendeke bupainiya mu January 1943, lintu ali ne myaka 17. Ali ni Katolika waipeelesha, lelo pa numa ya myeshi 6 iya kusambilila Baibolo, alibatishiwe. Pa myaka iingi twalekoseleshanya no kupeelana ubukose. Twali ifibusa fyapalamisha ukucila na pa bana nkashi.
Ukutendeka mu 1945, twabombele bupainiya capamo mu matauni yanono mu Missouri umushali filonganino. Mwi tauni lya Bowling Green twaliwemye cifulo ca kulonganinapo; Mayo alishiletwafwako. Lyene twalitandalile amayanda yonse mwi tauni cila mulungu no kulaalika abantu ukwisasangwa ku lyashi lya cintubwingi ilyo twatantike ukuti bamunyina ukufuma ku St. Louis bakesepeela. Cila mulungu impendwa yalefika pa kati ka 40 na 50. E fyo twacitile pa numa mu Louisiana, umo twasonkele itempele lya baMason. Pa kusangako indalama isha kusonkelela, twalebika utubokoshi twa misangulo, kabili cila mulungu twalekumanisha ukusonkela.
Mu kukonkapo twaile ku musumba wa Mexico, Missouri, uko twasonkele umuputule wa mwi tuuka. Twaliuwemye pa kuti icilonganino cinono cilelonganinamo. Ici cikuulwa calikwete imiputule yalundwako umo twaleikala. Mu Mexico na mo twalyafwileko ukutantika amalyashi ya cintubwingi. Lyene twaile ku musumba ukalamba uwa ici citungu, Jefferson City, umo cila lucelo mu mulungu twaleya ku kushimikila ku balashi ba cintubwingi mu maofesi yabo. Twaleikala mu muputule wa pa muulu wa Ŋanda ya Bufumu na Stella Willie, uwali kwati e nyinefwe.
Ukufuma kulya ifwe bonse batatu twaile kwi tauni lya Festus ne lya Crystal City, ayapalamene. Twaleikala mu citele ca nkonko icasangwilwe umwa kwikala ku numa ya ŋanda ya lupwa lwalesekelela. Apantu takwali abaume babatishiwa, twaletungulula ukulongana konse. Incito ya nshita lubali twakwete, ya kushitisha ifya kusubasuba. Tatwakwete ifikwatwa fya ku mubili ifingi. Na kuba, twalefilwa fye no kuyabilisha insapato shatulike ku nyantilo, e co cila lucelo twalebika icipepala icakosa mu nsapato e lyo twanyantapo, kabili ubushiku e lyo twalecapa cila muntu ilaya lyakwe limo.
Mu kubangilila kwa 1948, lintu nali ne myaka 19, ine na Dorothy twalilaalikwe ukusangwa kwi kalasi lyalenga 12 ilya Watchtower Bible School of Gilead ilya bumishonari. Pa numa ya kosi wa myeshi isano, abasambi 100 balipwishishe isukulu pa February 6, 1949. Yali ni nshita ya nsansa nga nshi. Abafyashi bandi bali nabakuukila ku California, kabili Mayo alishile ukufuma konse kulya ukwisasangwako.
Ukuya uko Twapeelwe Umulimo
Pa bapwishishe sukulu, 28 batuminwe ku Italy—6, ukusanshako ine na Dorothy, ku musumba wa Milan. Pa March 4, 1949, twalifumine ku New York mu ngalaba ya bena Italy Vulcania. Ulwendo lwali lwa nshiku 11, kabili bemba walulunkana alengele fwe bengi ukulwala. Munyina Benanti aishile ku cabu ca Genoa ku kutukumanya no kututwala ku Milan mwi shitima.
Lintu twafikile ku ŋanda ya bamishonari mu Milan, twasangile amaluba ayo umukashana wacaice umwina Italy abikile mu miputule yesu. Imyaka yafulilako pa numa, uyu mukashana Maria Merafina, aliile ku Gileadi, no kubwelela ku Italy, kabili nabombele capamo nankwe mu ŋanda ya bamishonari!
Ulucelo lwakonkelepo pa numa ya kufika mu Milan, twalengeele pe windo lya mu muputule wa kusambilamo. Ku numa ya ŋanda kwali icikuulwa cikalamba icaponenepo ibomba. Indeke ya mabomba iya bena America yalipusumwine ibomba ilyaishileponena pali iyi ŋanda no kwipaya indupwa 80 ishaleikalamo. Inshita na imbi, amabomba yapooselwe pa fakitare yalipushile no kwisaponena pe sukulu no kwipaya abana 500. E co abantu balipatile abena America.
Abantu balitendelwe ku nkondo. Abengi balesoso kuti inkondo nga yabalamuka, tabali na kubutukila ku cifulo ukwa kuuba lelo bali no kwikala fye mu ŋanda no kwiswilamo umwela wa busungu pa kuti bafwe. Twalebebekesha atuti tatwaile kulya ku kwimininako United States nelyo ubuteko bwa muntu ubuli bonse, lelo Ubufumu bwa kwa Lesa, ubuli no kupwisha inkondo shonse no kucululuka shileta.
Mu musumba ukalamba uwa Milan, icilonganino cimo fye ica bantu mupepi na 20 calelonganina mu ŋanda ya bamishonari. Ififulo fya kushimikilamo fyali tafilatantikwa, e co twatendeke ukushimikila mu fikuulwa fikalamba. Pa mwinshi wa kubalilapo, twakumenye baGiandinotti, abalefwaya abakashi ukufuma ku calici balepepa, e co balipokelele ulupapulo lumo. Abakashi ba baGiandinotti bali banakashi bafumaluka, abali ne fipusho ifingi. Balesosa abati, “Nkatemwa nga mwasambilila iciItalian, pa kuti mukansambilishe Baibolo.”
Umutenge wa mu ŋanda yabo wali uwasumbuka nga nshi muli fyo ulubuuto lwali ulwashibantukila, e co balebuula umupando no kuuninika pe tebulo ubushiku pa kuti bapalamine ku lubuuto nga bengabelenga Baibolo. Baipwishe ati, “Nga ndesambilila Baibolo na imwe, bushe kuti natwalilila ukuya kwi calici uko mpepa?” Twabebele ukuti ico cili kuli imwe. Baleya ku calici balepepa pa Mulungu lucelo no kwisa ku kulongana mu cungulo kasuba. Lyene ubushiku bumo batile, “Nshaleya kulya ku calici kabili.”
Twaipwishe atuti, “Cinshi?”
“Pantu tabasambilisha Baibolo, kabili ninsange cine ukupitila mu kusambilila Baibolo na imwe.” Balibatishiwe kabili basambilile na banakashi abengi abaleya lyonse ku calici. Ilyo papitile nshita batwebele ati atubakaanya ukuya ku calici, nga balilekele ukusambilila kabili napamo nga tabasambilile cine.
Imilimo Ipya
Mu kupita kwa nshita ine na Dorothy, capamo na bamishonari bambi bane, twatuminwe ku musumba wa mu Italy uwa Trieste, pali yo nshita uwalelamwa ne fita fya cina America ne fya cina Britain. Kwali fye Inte nalimo 10, lelo iyi mpendwa yalikulile. Twashimikile mu Trieste pa myaka itatu, kabili lintu twafumineko, bakasabankanya ba Bufumu bali 40, pali aba 10 bali bapainiya.
Uko twatuminwe mu kukonkapo kwali ku musumba wa Verona, ukushali cilonganino. Lelo lintu icalici lyatitikishe abalashi, twalitamfiwe. Ine na Dorothy twatuminwe ku Rome. Kulya twasonkele iŋanda umwaba imipando na fyonse, kabili twabombele mu cifulo capalamina na Vatican. Ni lintu twali kulya e lyo Dorothy aile ku kuupwa kuli John Chimiklis ku Lebanon. Twali nankwe mupepi na pa myaka 12, kabili nalemufuluke cine cine.
Mu 1955 iŋanda ya bamishonari ipya yaliswilwe ku lubali lumbi ulwa Rome mu musebo witwa New Appian Way. Pali bane muli yi ŋanda pali na Maria Merafina, ulya mukashana uwabikile amaluba mu miputule yesu bulya bushiku twafikile ku Milan. Icilonganino cipya calipangilwe muli yi ncende ya musumba. Ilyo ibungano lya pa kati ka nko lyapitile mu Rome lulya lusuba, nalikwete shuko lya kuyasangwa kwi bungano mu Nuremberg, Germany. Fintu cali ca kucincimusha ukukumanya balya bashipikishe nga nshi mu mitekele ya kwa Hitler!
Ukubwelela ku United States
Mu 1956, pa mulandu wa kulwala, nalibwelele ku United States ku kutuusha. Lelo natwalilile ukutonta pa cilambu ca kubombela Yehova nomba na ku ciyayaya mu calo cipya. Nakwete amapange ya kubwelelamo ku Italy. Nangu cibe fyo, nakumenye Orville Michael, uwabombeele pa maofeshi yakalamba aya calo conse aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn, New York. Twalyupene pa numa ye bungano lya pa kati ka nko ilya mu 1958 mu New York City.
Papitile fye nshita inono kabili twakuukiile ku Front Royal, Virginia, uko twaipakishe ukubomba ne cilonganino cinono. Twaleikala mu kayanda kanono ku numa ya Ŋanda ya Bufumu. Mu 1960, casukile cakabilwa ukuti tubwelele mu Brooklyn ku kufwayako incito pa kuti twingalailipilila ifintu. Ubushiku twalebomba ukupyanga mu mabanki yapusanapusana pa kuti twingatwalilila mu mulimo wa nshita yonse.
Ilintu twali ku Brooklyn, tata alifwile, e lyo mayofyala alikwete ulupumo lunono. E co twapingwilepo ukukuukila ku Oregon ku kupalamina na banyinefwe. Bonse babili twalisangile incito sha nshita lubali no kutwalilila ubutumikishi bwa bupainiya kulya. Mu mibundo ya 1964, twaile na banyinefwe ukucilinganya America ku kuyasangwa ku kukumana kwa Watch Tower Bible and Tract Society mu Pittsburgh, Pennsylvania.
Ilyo twaletandalila icishi ca Rhode, twalikoseleshiwe kuli kangalila wa muputule, Arlen Meier, no mukashi wakwe ukuti tukuukile ku musumba ukalamba uwa ici citungu, Providence, ukwali ukukabila kwakulilako ukwa bakasabankanya ba Bufumu. Banyinefwe batucincishe ukupokelela uyu mulimo upya, e co twatile tushibwelela fye ku Oregon, twashitishe ifipe fyesu no kukuuka.
Kwi Sukulu lya Gileadi na Kabili
Pe bungano lya mu lusuba mu 1965, twasangilwe kwi bungano ku cibansa ca Yankee Stadium. Kulya twalilembele amakalata ya kwipusha ukusangwa kwi Sukulu lya Gileadi capamo. Mupepi no mweshi umo pa numa, twalisungwike ukupokelela amaformu ya kwipushishapo, ayali no kutumwa mu nshiku 30. Nalisakamikwe ukuti epali natumwa ku calo ca kutali apantu Mayo alelwalilila. Lelo ankoseleshe ati: “Lemba ayo maformu. Walishibe fyo lyonse ulingile ukupokelela ishuko lya kubomba ilyo Yehova atambika!”
E caputwile umulandu. Twalilembele amaformu no kuyatuma. Fintu twasungwike ukulaalikwa kwi kalasi lyalenga 42, ilyatendeke pa April 25, 1966! Isukulu lya Gileadi pali ilya nshita lyabelele mu Brooklyn, New York. Pa numa ya myeshi mupepi na isano, ifwe bonse 106 twalipwishishe isukulu pa September 11, 1966.
Twatumwa ku Argentina
Ilyo papitile nshiku shibili pa numa ya kupwishe sukulu, twali pa bulendo ukuya ku Argentina mu ndeke ya ku Peru. Lintu twafikile mu Buenos Aires, kangalila wa musambo, Charles Eisenhower, alitupokelele pa cibansa ca ndeke. Alitwafwile ukupita pa bapikita amapasu e lyo atutwele ku musambo. Twakwete fye ubushiku bumo ubwa kulongolole fipe no kuiteyanya; lyene twali no kutendeka ukusambilila iciSpanish. Mu mweshi wa kubalilapo twalesambilila iciSpanish pa maawala 11 cila bushiku. Umweshi wa bubili, twalesambilila pa maawala yane cila bushiku no kutendeka ukubombako ubutumikishi bwa mwi bala.
Twali mu Buenos Aires pa myeshi isano kabili lyene twatuminwe ku Rosario, umusumba ukalamba ku kapinda ka kuso apa kwenda amaawala yane ne shitima. Ilyo twabombele kulya pa myeshi 15, twatuminwe na kabili ukuya ku kapinda ka kuso ku Santiago del Estero, umusumba uwa mu citungu ca ciswebebe icakaba. Ilintu twali kulya, mu January, 1973, mayo alifwile. Nshamumwenepo pa myaka ine. Icantungilile mu bulanda bwandi cali lisubilo lyashininkishiwa ilya kubuuka capamo no kwishiba ukuti nalebombela uko Mayo alefwaya ukuti ndebombela.—Yohane 5:28, 29; Imilimo 24:15.
Abena Santiago del Estero bali ba bucibusa, kabili amasambililo ya Baibolo yali ayayanguka ukutampa. Lintu twafikile mu 1968, abalesangwa ku kulongana baleba napamo 20 nelyo 30, lelo ilyo papitile imyaka 8 mu cilonganino cesu mwali abantu ukucila pali 100. Ukulunda kuli co, kwali ifilonganino fipya fibili ifyakwete bakasabankanya pa kati ka 25 na 50 mu matauni ya mu bwina mupalamano.
Ukubwelela ku United States Kabili
Pa mulandu wa kulwala, mu 1976, twatuminwe ukubwelela ku United States ukuyaba bapainiya baibela—ku Fayetteville, Carolina wa ku kapinda ka kuso. Kwali abengi abalelanda iciSpanish abafumine ku America wa pa kati na nkati no wa ku kapinda ka kulyo, Dominican Republic, Puerto Rico, na bafumine fye ku Spain. Twalikwete amasambililo ya Baibolo ayengi, kabili mu kupita kwa nshita icilonganino ca ciSpanish calitendeke. Twapoosele mupepi ne myaka 8 uku twatuminwe.
Nangu cibe fyo, twalekabila ukupalamina kuli mamafyala, uwali umukoloci kabili uwalemana. Aleikala mu Portland, Oregon, e co twatuminwe nomba ku cilonganino ca ciSpanish mu Vancouver, Washington, lwa mupepi fye na Portland. Icilonganino cali cinono lintu twafikile mu December 1983, lelo nomba kuliko abapya abengi.
Mu June 1996, e lyo nakumenye imyaka 53 mu mulimo wa nshita yonse, umulume wandi akumenye imyaka 55 pa January 1, 1996. Muli yi myaka yonse iingi, nalikwate shuko lya kwaafwa imyanda ukwishiba icine ca Cebo ca kwa Lesa no kupeela ubumi bwabo kuli Yehova. Abengi aba bene nomba ni baeluda bambi batumikishi ba nshita yonse.
Inshita shimo shimo ndepushiwa nga ndalangulushiwa pa kukanakwata abana. Icishinka ni ci, Yehova alimpaala no kumpeela abana ba ku mupashi abengi na beshikulu. Ee, ubumi bwandi bwaliba ubwafumba kabili ubwa kulambula mu mulimo wa kwa Yehova. Kuti naipashanya ku mwana mwanakashi wa kwa Yefta, uwapoosele ubumi bwakwe mu mulimo wa pe tempele kabili tatalile akwata abana pa mulandu we shuko lyakwe ilikalamba ilya mulimo.—Abapingushi 11:38-40.
Ncili ndebukisha ilyo naipeele kuli Yehova lintu nali fye akakashana. Icikope cilya ica Paradise cicili icabembela mu muntontonkanya wandi nga fintu cali lilya. Amenso yandi no mutima ficili fyatontwa pa cilambu ca bumi bwabule mpela mu calo cipya ica kwa Lesa. Ee, ukufwaisha kwandi kwa kubombela Yehova, te pa myaka fye 50, lelo kuli pe na pe—mu Kuteka kwa Bufumu bwakwe.
[Icikope pe bula 23]
Dorothy Craden, nankumbata, na bapainiya banensu mu 1943
[Icikope pe bula 23]
Mu Rome, Italy, na bamishonari banandi mu 1953
[Icikope pe bula 25]
No mulume wandi