Ludia—Kapepa wa kwa Lesa Uusekelela Abeni

UKUFUMA ku nshita sha ku kale, ababomfi ba kwa Lesa wa cine baishibikilwa ku kusekelela abeni. (Ukutendeka 18:1-8; 19:1-3) Calondololwa ukuti “kutemwa [abeni], ukufwaisha [abeni], nelyo icikuuku ku beni,” icileela icituntuka mu mutima wafumaluka na lelo line caba cishibilo ca buKristu bwa cine. Na kuba, cintu icifwaikwa kuli bonse abali no kupepa Lesa mu kupokelelwa.—AbaHebere 13:2; 1 Petro 4:9.

Umo uwalangishe icileela mu nshila twingapashanyako ni Ludia. ‘Alipatikishe’ bamishonari ba Bwina Kristu abaletandalila Filipi ukuyaikala ku mwakwe. (Imilimo 16:15) Nangu ca kuti Ludia alumbulwa fye imiku inono mu Malembo, ifintu finono fye ifyalandwa pali wene kuti fyatukoselesha. Mu nshila nshi? Bushe Ludia ali nani? Finshi twaishibapo pali wene?

“Kashisha wa Shakashika”

Ludia aikele mu Filipi, umusumba ukalamba uwa Makedonia. Nangu cibe fyo, afumine ku Tuatira, umusumba wa mu citungu ca Ludia, ku masamba ya Asia Minor. Pali uyu mulandu bamo batubulula ukuti napamo “Ludia” lishina fye ainikwe mu Filipi. Mu mashiwi yambi, aali “mwina Ludia,” kwati fye fintu umwanakashi ulya Yesu Kristu acitileko ubunte engetwa “umwanakashi umwina Samaria.” (Yohane 4:9) Ludia aleshisha “ishakashika” nelyo ifipe ifyakwata ili langi. (Imilimo 16:12, 14) Ukuti mu Tuatira na mu Filipi mwali bakapanga be langi cashininkishiwa ku filembo fyashulwa na basambilila ifya cishawasha. Napamo Ludia ni ncito yakwe e yamulengele ukuti akuukileko, atemwa ukuyaibombela umwine nelyo akampani ke langi aka ku Tuatira e kamutumineko.

Ilangi lyakashikila lyalefuma ku fintu fyalekanalekana. Ilyaumisho mutengo lyalefuma ku misango imo imo iya lwili. Ukulingana na kalemba wa nshintu umwina Roma uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo Martial, icikwembe ca shakashikila ishawamisha isha ku Turi (icifulo na cimbi uko ili langi lyalepangwa) kuti cafika ku mutengo wa ma sesterce 10,000, nelyo amadinari 2,500, ukulingana na malipilo ayo cibombebombe engabombela pa nshiku 2,500. Cili icamonekesha ukuti, ifya kufwala fya musango yo fyali fya busambashi ifyo banono fye bengakumanisha ukushita. E co Ludia napamo ali umusambashi. Kwena, ali na maka ya kutambulwila icileela ku mutumwa Paulo na banankwe—Luka, Sila, Timote, napamo ukusanshako na bambi.

Ukushimikila kwa kwa Paulo mu Filipi

Mupepi no mwaka wa 50 C.E., e lintu Paulo aile ku Bulaya pa muku wa kubalilapo no kutendeka ukushimikila mu Filipi.a Lintu afika mu musumba umuku wa kubalilapo, umwata wa kwa Paulo wali wa kuya kwi sunagoge ku kushimikila intanshi ku baYuda ne nsangu abalongeneko. (Linganyeniko Imilimo 13:4, 5, 13, 14; 14:1.) Nangu cibe fyo, ukulingana na bamo, ifunde lya ciRoma lyalibindile abaYuda ukupepela mu “mansa shashila” isha Filipi. Muli fyo, pa numa ya kupishako “inshiku shimo,” pa bushiku bwe Sabata bamishonari balisangile icifulo cimo ku lulamba lwa mumana ku nse ya musumba uko ‘batile kuli apa kupepela.’ (Imilimo 16:12, 13) Cilemoneka kwati uyu wali mumana wa Gangites. Kulya bamishonari basangileko fye abanakashi, umo pali aba ali ni Ludia.

“Uwa Kushinshimuna Lesa”

Ludia aali “uwa kushinshimuna Lesa,” lelo napamo ayalwililwe fye ku buYuda ilyo alefwaya imipepele ya cine. Nangu ca kuti alebomba incito ya ndalama, Ludia tatemenwe ifya ku mubili. Ukucila, alepusushako inshita ya fintu fya ku mupashi. “Shikulu aiswile umutima [wa kwa Ludia] ku kwangwe fyalelanda Paulo,” kabili Ludia alipokelele icine. Na kuba, “abatishiwe, na ba mu ŋanda yakwe.”—Imilimo 16:14, 15.

Baibolo tailanda mu kulungatika abali ba mu ŋanda ya kwa Ludia. Apantu umulume wakwe talumbulwamo, napamo ali mushimbe nelyo uwafwilwa. Limbi “aba mu ŋanda yakwe” baali bantu bakwe, lelo iyi numbwilo na kabili kuti yapilibula abasha nelyo ababomfi. Nangu cibe fyo, Ludia mu kupimpa alyebeleko abo aleikala na bo ifintu asambilile. Kabili mwandi buseko afwile akwete lintu batetekele no kupokelela icitetekelo ca cine!

“Alitupatikishe”

Napamo bamishonari balikushiwe na kuntu balesendama uko baleilipilila abene ilyo bashilakumanya Ludia. Lelo aliitemenwe ukubapeelako umwa kwikala. Apantu alipampaminepo, nangu ni fyo, cilepilibulo kuti Paulo na banankwe bafwile balikeeneko. Mulandu nshi? Paulo alefwaya ‘ukucite imbila nsuma iya bupe, te kufika ukwapeleela amaka ayo apeelwa mu mbila nsuma’ no kukanacusha uuli onse. (1 Abena Korinti 9:18; 2 Abena Korinti 12:14) Lelo Luka alundako ukuti: “Awe ilyo abatishiwe, na ba mu ŋanda yakwe, alitupaapaatile, ati, Nga mwaningo kubo wa cishinka kuli Shikulu, iseni mu ŋanda yandi, e mo mwikale. Kabili alitupatikishe.” (Imilimo 16:15) Ludia ayangilwe sana ku kuba uwa busumino kuli Yehova, kabili cilemoneka kwati ukulangisha icileela cali bushininkisho bwa busumino bwakwe. (Linganyeniko 1 Petro 4:9.) We ca kumwenapo ulawama! Bushe na ifwe tulabomfya ifikwatwa fyesu ku kulundulula amabuseko ya mbila nsuma?

Aba Bwananyina ba mu Filipi

Lintu Paulo na Sila bafumine mu cifungo pa numa ya cilya ca kucitika no mukashana wa fiwa, balibwelele ku ŋanda ya kwa Ludia, uko basangile aba bwananyina. (Imilimo 16:40) Napamo abasumina mu cilonganino capangilwe icipya ica mu Filipi ilingi line balelonganina mu ŋanda ya kwa Ludia. Cili ica mano ukutontonkanya ukuti iŋanda yakwe yatwalilile ukuba icifulo ca mibombele ya teokrasi mu musumba.

Icileela ca cikabilila ica pa kubala icalangile Ludia caishileba e mibele ya cilonganino conse. Te mulandu no bupiina bwabo, pa tushita utwingi abena Filipi batumineko umutumwa Paulo ifintu alekabila, kabili umutumwa alitashishe nga nshi.—2 Abena Korinti 8:1, 2; 11:9; Abena Filipi 4:10, 15, 16.

Ludia talumbulwamo muli kalata uo Paulo atumine ku bena Filipi mupepi na 60-61 C.E. Amalembo tayalanda icacitike kuli wene pa numa ya fyashimikwa mu Imilimo icipandwa 16. Nangu ni fyo, ukulumbulwa ukwipi ukwa uyu mwanakashi wa lupikwe kutulenga ukufwaya ukutwalilila “ukusekelela abeni.” (Abena Roma 12:13) Fintu twaba aba kutasha ku Bena Kristu baba nga Ludia pa kati kesu! Umupashi balangisha ulaafwa sana ku kulenga ifilonganino ukuba ifya cikabilila ne fya bucibusa, pa kuti ubukata buletwe kuli Yehova Lesa.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 28]

Imikalile ya baYuda mu Filipi

Imikalile ya mu Filipi ifwile tayayangukile abaYuda na basangulwa ku buYuda. Kulingile kwaliko ubulwani ku baYuda, pantu mu kwipipa ilyo Paulo talatandalilako, Kateka Klaudi alitamfishe abaYuda ukufuma mu Roma.—Linganyeniko Imilimo 18:2.

E mulandu wine Paulo na Sila bakulilwe kuli bakapingula pa numa baundepe umukashana uwakwete umupashi wa kalubi. Pa kumona ukuti bapokololwa umwa kupangila indalama, bashikulu wakwe babomfeshe impatila ya bana calo banabo ukupitila mu kubilisha ati: “Aba bantu baYuda, nabafundaula muno mushi wesu, no kubilishe ntambi isho tushasuminishiwa kupokelela nangu kucita, fwe bena Roma.” Pali co, Paulo na Sila balyuminwe ku nkonto no kupooswa mu cifungo. (Imilimo 16:16-24) Mu mibele ya musango yo, ukupepa Yehova, Lesa wa baYuda pa lwalaala, kwakabile ubukose. Lelo mu kushininkisha Ludia talesakamana ukupusanako.

[Ifikope pe bula 27]

Ifitantaala pa Filipi