Nalibaka Icilayo Nalaile Ica Kubombela Lesa

Nga Fintu Cashimikwa Na Franz Gudlikies

Mwi bumba lya bashilika umo twali ukucila pali 100, twapuswikepo fye bane. Ninshi imfwa nainunka na pa mubili, nalifukeme no kulaya Lesa ukuti, ‘Mwe Lesa nga napusuka muli ino nkondo, nkalamubombela umuyayaya.’

NAPAPITA ne myaka 54 apo nalaile ico cilayo, mu April 1945, ilyo nali umushilika mu mulalo wa bena Germany. E lintu Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile fye, kabili abashilika ba ku Russia balelwisha na maka ukuti bengacandila umusumba wa Berlin. Abashilika ba ku Germany bacitile inkambi mupepi ne tauni lya Seelow, lwa pa mumana wa Oder, amakilomita ayashingafika na 65 ukufuma ku Berlin. Lintu twali palya, twaikele fye mu congo ca minshinga yalelila akasuba no bushiku, kabili mu mpuka ya bashilika umo nali, abashilika balefwa icibi.

Apo nafyalilwa, ulya wine wali e muku wa kubalilapo napepele kuli Lesa ninshi ndelukusha ne filamba. Naibukiishe ilembo lya mu Baibolo ilyo bamayo abaletiina Lesa balenjebapo imiku ne miku, ilitila: “Lilila kuli ine mu bushiku bwa kumanama; e lyo nkakupokolola, nobe ukancindika.” (Amalumbo 50:15) Ilyo nali kulya, ninshi natubelama mu filindi kabili ninshi ndi no mwenso wa kuti nalafwa, e lyo napepele filya nandile pa kutendeka. Bushe nacita shani pa kufisha cilya cilayo? Kabili cali shani pa kuti nyingile ubushilika mu mulalo wa bena Germany?

Icikulilo Candi mu Lithuania

Mu 1918, ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, abali mu musumba wa Lithuania balefwaya ukuiteka kabili baipangiile ubuteko bwa maisosele. Nafyelwe mu 1925 mu citungu ca Memel (Klaipėda) lwa mupepi na bemba wa Baltic Sea. Umwaka umo libe nshilafyalwa, e lyo balundile cilya citungu ku musumba wa Lithuania.

Ine ne nkashi shandi shisano twaleikala fye ne nsansa ku bwaice. Batata bali ni bacibusa besu, lyonse fye fwe bana twalecitila ifintu capamo na bo. Abafyashi besu balepepa ku Evangelical Church, lelo balilekele ukuyako pantu bamayo tabatemenwe ubumbimunda bwa kwa shimapepo. Nalyo line, bamayo balitemenwe Lesa ne Cebo cakwe, icili ni Baibolo, kabili balepoosako amano ukuibelenga.

Mu 1939, abena Germany balicandile incende ya ku Lithuania uko twaleikala. Lyene, ku kutendeka fye kwa 1943, bankuutile ku bushilika mu mulalo wa bena Germany. Inshita imo nalicenenwe pa kushokana kumo mu bulwi, lelo ilyo napolele, nalibwekelemo na kabili ku bulwi twalelwila ku Kabanga. Lilya abalwani ninshi nabatwalukila, fwe bena Germany twatendeke ukufulumuka abena Russia. E lilya napuswike kwempe, filya nacishimika pa kutendeka.

Nalibakilila Icilayo Nalaile

Pa nshita ya nkondo, abafyashi bakuukiile ku Oschatz, ku Germany, icifulo cali lwa pa kati ka kapinda ka ku kulyo na Kabanga ke tauni lya Leipzig. Ilyo inkondo yapwile, naliculile pa kubalondola. Mwandi nalitemenwe nga nshi lintu nabalondwele! Tapakokwele, mu April 1947, nakonkele bamayo ukuyaumfwako ilyashi lya ku cintubwingi ilyalandilwe na Max Schubert, Inte ya kwa Yehova. Bamayo basumine ukuti nabasanga ukupepa kwa cine, na ine e fyo nasumine pa numa ya kusangwa ku kulongana pa miku iinono.

Tapapitile ne nshita, bamayo baliponene pa mutanto no kucenwa, kabili papitile fye imyeshi ya kupenda bafwa no kufwa. Ilyo balelwala mu cipatala, balinkoseleshe nga nshi abati: “Lyonse nalepepa ukuti nangu fye umo pa bana bandi akatendeke ukupepa Lesa. Nomba nimona Lesa nayasuka amapepo yandi, te mulandu kuti nayatuusha.” Mwandi ndafwaisha nga nshi ukumonana na bamayo ilyo bakabuuka, bakasange filya balepepela fyalicitika!—Yohane 5:28.

Ilyo papitile fye imyeshi ine ukufuma apo naumfwilile ilyashi lyalandile Munyina Schubert, pa August 8, 1947, nalangishe ku cintubwingi ukuti naliipeela ilyo nabatishiwe pa kulongana kukalamba ku Leipzig. Nasukile natendeka ukubombelapo ku kufikilisha icilayo nalaile kuli Lesa. Bwangu bwangu nabele painiya, ishina lya Nte sha kwa Yehova abatumikishi ba nshita yonse. Lilya kwali bapainiya napamo 400 mu calo ico inshita imbi icaishilesanguka German Democratic Republic, nelyo East Germany.

Ifyo Icitetekelo Caeshiwe Ninshi ndi fye Umupya

Umwina mupalamano ku Oschatz alyesesheko ukung’ongola ku kusambilila ifya bupolitishani, ifyo baletila Marxism. Atile nga nasumina ukulembwa mu kabungwe ka Socialist Unity Party of Germany (SED), ubuteko bukandipilila amasomo ya ku yuniversiti. Nalikeene, nga filya na Yesu akeene ifyo Satana amutambike.—Mateo 4:8-10.

Kasuba kamo mu April 1949, bakapokola babili baishile ku ncito no kumpatikisha ukuti bansende. Bantwele kwi ofeshi lya bakapokola no kuyambepesha ati naleafwilisha aba mu fyalo fyali ifilwani fyesu. Batile pa kuti bakashininkishe ukuti ndi wa kaele, nkatwalilile ukushimikila ku ng’anda ne ng’anda, lelo cikulu ndeseba bonse abalesaalula ubuteko bwa Soviet Union na kabungwe ka SED, na bonse abakalasangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Ilyo nakeene, bampoosele mu kalokoni. Inshita imbi, bantwele uko calemoneka kwati ni ku cilye bapingwila abashilika. Bampingwile ukuti nkayakakilwa ku Siberia imyaka 15 no kubombe ncito iya cibe!

Abashilika balisungwike pa kumona naikala fye tondolo. Batile ico bapingwile cena nabapingula, balandeka ndeyendela, nomba mfwile ukulaya mu kuilanga umuku umo cila mulungu, ukufikila nkasumine filya banjebele. Apo nalefwaya ukwipushako Inte shakosoka, kanshi naile ku Magdeburg, ukwali amaofeshi ya Sosaite. Ukuya kulya bwali bwafya, pantu lyonse baalensopa. Ernst Wauer uwalebombela ku Dipartimenti wa Cilye mu Magdeburg, atile: “Kosa fye e lyo ukacimfya. Nga wanakilako bakakucimfya. E cintu cimo twaishileishiba mu nkambi sha kucushiwilwamo.”a Uko kupanda amano kwalingafwile ukubaka icilayo nalaile ica kubombela Lesa.

Ukubindwa no Kwikatwa na Kabili

Mu July 1950, nalisontelwe ukuba kangalila uwenda. Lelo, pa August 30, bakapokola basanshile amaofeshi yesu mu Magdeburg, kabili balitubindile ukushimikila. Natendeke ukubomba umulimo umbi. Twaile na Munyina Paul Hirschberger mu kubombela ifilonganino 50, pa cilonganino cimo twaleikalapo inshiku shibili nelyo shitatu, ukuteyanya bamunyina ifyo bengatwalilila ukushimikila ilyo twabindilwe. Mu myeshi yakonkelepo, napuswike kwempe ku kwikatwa kuli bakapokola imiku 6!

Mu cilonganino cimo mwasokelele umo uwatusebele kuli ba Stasi, icipani ca bakapokola ba buteko. E mulandu wine mu July 1951, ilyo nali na Paul mu musebo, bakapokola batusontele imfuti no kutwikata. Ilyo twibukisha ifyacitike, tulamona ukuti tatwalekonka bwino sana ifyo ukuteyanya kwa kwa Yehova kwaletupanda amano. Bamunyina abakalamba baletucenjesha ukuti twilaenda babili. Ukucishamo ukuicetekela kwalengele batwikata! Ukulundapo, tatwalanshenyepo kabela ifya kwasuka bakapokola nga batwikata.

Ilyo nali neka mu kalokoni, napepele kuli Yehova ninshi ndelukushe filamba ukumupaapaata ukuti anjafwe nisokolola bamunyina no kuti ntwalilile no busumino bwandi. Ilyo naponene mu tulo, mu kupumikisha ishiwi lya munandi Paul e lyanshibwishe. Pa ntunti yaali pa muulu wandi, e pali akalokoni kambi umwali Paul kabili naumfwile baStasi balemwipusha. Apo takwali icongo ne ciibi ninshi nacisuka, naleumfwila mu kantepentepe fyonse ifyo balelanda. Inshita imbi, lintu na ine banjipwishe balisungwike pantu nabaswike filya fine Paul aabaswike. Lyonse naleibukisha ilembo bamayo batemenwe sana, kabili lyalenkoselesha nga nshi, litila: “Lilila kuli ine mu bushiku bwa kumanama; e lyo nkakupokolola.”—Amalumbo 50:15.

Ilyo bapwile ukutwipusha, ine na Paul batubikile mu cifungo ca Stasi mu Halle umo twaikele imyeshi 5 ukulindila ukupingulwa, kabili pa numa baishiletubika mu cifungo ca mu Magdeburg. Ilyo twali mu Magdeburg, ilingi line nalelolesha amaofeshi yesu, ninshi apo yalisalwa. Naletontonkanya ati kanshi nga e mo nalebombela ukucila fino ndi mu cifungo! Mu February 1952, balitupingwile ukuti: “Tuli no kuba mu cifungo imyaka 10, no kupokwa insambu sha mu bwikashi pa myaka na imbi 20.”

Natwalilile uwa Busumino mu Cifungo

Inte sha kwa Yehova abakakilwe ukufika pa myaka 10 nelyo ukucilapo, balefwala ifya kwishibikilwako fyaibela ifyalelangilila inshita bapoosa mu cifungo. Balebila akasalu kakashika ku kuulu kumo ukwe toloshi, e lyo na ku kuboko kumo ukwe jaketi. Kabili akalilebulo aka cipepala catikama icakashika kalekambatikwa pa ciibi ca kalokoni twalimo ku kusoka bakalinda ba cifungo ukuti fwe balimo tuli fipondo fyakalipisha.

Aba mu buteko baletila ni fwe twabipishepo pa fipondo fyonse. Balitubindile ukukwata Baibolo, pantu nga fintu kalinda uwa cifungo umo alandile, ati: “Inte ya kwa Yehova na Baibolo mu minwe, cimo cine na kapondo akali ne mfuti mu minwe.” Pa kuti twingabelengako tumo tumo utwa mu Baibolo, twalesoma ifitabo fya kwa kalemba Leo Tolstoy, umwina Russia, pantu mu fitabo fyakwe ilingi line alelembamo amalembo ya mu Baibolo. Twaleyasungila fye ku mutwe.

Intanshi tabalanjikata mu 1951, nalikobekele Elsa Riemer. Alentandalila ilingi line ku cifungo, kabili alentuminako ifya kulya umuku umo cila mweshi. Mu cipe ca filyo alefisamo ne ca kulya ca ku mupashi. Inshita imo, afishile ifipande fimo ifya Ulupungu lwa kwa Kalinda mu kati ka soseji. Ilingi line bakalinda wa cifungo baleputaula soseji ukumona nga nabafisamo fimo mu kati, lelo bulya bushiku akape kandi kafikile ninshi nomba balainuka, kanshi tabakapikitemo.

Ilya nshita, ine na Munyina Karl Heinz Kleber twali mu kalokoni kamo kene akanono capamo na bafungwa bambi batatu abashili Inte. Twali no kubelenga shani Ulupungu lwa kwa Kalinda ukwabula bena ukwishiba? Twalicenjele, twalecita kwati tulebelenga icitabo cimbi, kanshi mulya mwine e mo tufishile ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda. Na bamunyina abo twali na bo mu cifungo twalebakanyako ica kulya ca ku mupashi.

Mulya mwine mu cifungo, twaleshimikilako na bambi ifya Bufumu bwa kwa Lesa. Nalicincimushiwe nga nshi ilyo umufungwa umo uo twali nankwe asangwike Inte pa mulandu wa kumushimikilako.—Mateo 24:14.

Na Kabili Natendeka Umulimo wa Nshita Yonse

Nafumine pa April 1, 1957, ninshi nalibombela icifungo mupepi ne myaka 6. Tapapitile ne milungu ibili, nalyupile Elsa. Ilyo baStasi baumfwile ukuti nalifuma, balefwaya ukupanga aka mulandu ka kumbwesesha mu cifungo na kabili. Pa kuti benjikata, Ine na Elsa twakuukile ku calo cimbi, no kuyaikala ku musumba wa West Berlin.

Ilyo twafikile kulya, Sosaite yalefwaya ukwishiba ifyo twalepanga ukwikala. Twatile umo akaba painiya e lyo umbi akalabomba.

Batwipwishe ati: “Bushe teti mutemwe bonse babili nga mwaba bapainiya?”

Twayaswike ati: “Nga kuti twakumanisha ifya mu mikalile, cili fye bwino kuti twatendeka lelo line.”

Kanshi batendeke ukutupako aka ndalama pa mweshi aka kutwafwilishako, kabili twabele bapainiya baibela mu 1958. Mwandi twaletemwa nga nshi ukumona abo twalesambilila na bo Baibolo ifyo balealuka mu mikalile yabo no kuba ababomfi ba kwa Yehova! Imyaka 10 twabombele bupainiya bwaibela yalitusambilisha ukubombela pamo bwino nga abaupana. Elsa alengafwa lyonse, alengafwako no kulungisha motoka. Kabili twalebelengela capamo, ukusambilila capamo no kupepela capamo.

Mu 1969 batutumine mu mulimo wa kwenda, ukulatandalila ifilonganino cila mulungu ku kukoselesha bamunyinefwe. Munyina Josef Barth uwabeleshe umulimo wa kwenda, ampandile amano ukuti: “Nga ulefwaya ukubomba uyu mulimo, ufwile watemwana na bamunonko.” Nalyesesheko ukukonka uko kupanda amano. Icafumineko ca kuti twalitemwene icine cine na babwananyina, kabili ico calengele ukuti cileng’angukila ukufunda bambi nga bakabila ukubafunda.

Mu 1972, Elsa bamusangile na kansa kabili aile ku opareshoni. Inshita imbi alwele ubulwele bwa kukalipwa imfyufyu ne mishipa ubwa rheumatism. Te mulandu no kukalipwa alekalipwa, twaleba nankwe cila mulungu, ukubombela ifilonganino, kabili alebomba na bankashi mu butumikishi ukufika apapelele amaka yakwe.

Ukuteulula Ukukabila Kwesu

Mu 1984, bawishi na banyina Elsa batendeke ukulwalilila, kabili balekabila aba kubasunga, lyene twalilekele umulimo wa kwenda no kuya mu kubasunga mpaka na lintu bafwile imyaka ine pa numa. (1 Timote 5:8) Mu 1989, Elsa alwele ubwa kufwa. Icawemeko fye ca kuti alipoleleko eyefilya, nangu cibe fyo, ukufuma fye lilya line, nine momba imilimo yonse iya pa ng’anda. Ncili ndesambilila ifya kusunga umulwele wa mutatakuya. Nalyo line, te mulandu na malangulushi no kucushiwa kwa nkuntu, twalibakilila ukutemwa ifya ku mupashi.

Tuli aba nsansa pantu na nomba ni fwe bapainiya. Lelo ico twaumfwikisha ino nshita ca kuti icifulo tulebombelapo tacaba na mulandu, ukupenda imilimo tulebomba na ko kwine te cacindamisha, icacindamisha kutwalilila aba busumino. Tulefwaya ukubombela Lesa wesu, Yehova, umuyayaya. Imilimo twabombako yalitukansha bwino sana ifyo tukabomba ku ntanshi. Yehova na o alitukosha ukulamulumbanya nangu ni lintu tuleponenwa na mafya ayaafya nga nshi.—Abena Filipi 4:13.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 23]

Bankakiile mu cifungo cali kuno ku Magdeburg

[Abatusuminishe]

Gedenkstätte Moritzplatz Magdeburg für die Opfer politischer Gewalt; Foto: Fredi Fröschki, Magdeburg

[Icikope pe bula 23]

Ilyo twaupene mu 1957

[Icikope pe bula 23]

Ine na Elsa ilelo