Bushe “Icipingo ca Kale” Cilabomba na Ino Nshita?
MU 1786 dokota uwa ku France alembele icitabo icitila Traité d’anatomie et de physiologie (Ifyo Umubili wa Muntu ne Nama Fyaba). Batila ilya nshita, ici citabo e calelondolola bwino sana ifyo bongobongo aba, ifyo umongololo waba, ne fyo imishipa yaba. Ici citabo tacimonaika sana ino nshita kabili nomba line fye umutengo wa ici citabo walicilile amadola 27,000! (e kutila mupepi na 108 milioni kwacha) Na lyo line abalwele abengi muno nshiku teti bacetekele dokota uulebabombela nga ca kuti alekonka ifyalembwa mu citabo ca kale sana. Icitabo icalembelwe kale sana te kuti cafwe umulwele ino nshita nangu ca kutila calilumbwike kabili calilembelwe bwino sana.
E fyo abantu abengi batontonkanya pa co beta ukuti Icipingo ca Kale. Balitemwa ilyashi ilyalembwamo ilya bena Israele kabili balitemwa ilyashi lya nshintu ilisuma ilyabamo. Na lyo line, bamona ukutila te ca mano ukukonka ifyebo ifyalembelwe imyaka ukucila pali 2,400 iyapita. Ifyo abantu baishiba sayansi, amakwebo, e lyo ne mikalile ya mu lupwa tafyaba nge fyo fyali ilyo Baibolo yalelembwa, fyalyaluka sana ino nshita. Philip Yancey, uwali kale kalemba wa lupapulo lwa Christianity Today, alembele mu citabo cakwe icitila The Bible Jesus Read (Baibolo iyo Yesu Alebelenga), ukuti: “Ifyaba mu Cipingo ca Kale fyalyafya ukumfwa, kabili fimo fimo ifyumfwika nga bafibelenga, filakalifya abantu muno nshiku. Pali uyu mulandu ne milandu imbi, abantu abengi tababelenga Icipingo ca Kale icaba e ciputulwa cikalamba sana ica Baibolo.” E fyo na bantu ba kale bamo baletontonkanya.
Ilyo ne myaka 50 yali tailakumana ukutula apo umutumwa Yohane afwilile nalimo mu 100 C.E., umulumendo umo umukankaala uwe shina lya Marcion, alesambilisha fye apabuuta ukuti Abena Kristu bafwile ukukaana Icipingo ca Kale. Uwasambilila ilyashi lya kale umo uwa ku England Robin Lane Fox atile, Marcion alelanda pali Lesa ukuti “‘Lesa’ uwaba mu Cipingo ca Kale aali ‘mukatu icine cine’ alesenamina bampulamafunde e lyo ne fipondo pamo nga Davidi Imfumu ya bena Israele. Lelo Kristu, asokolwele Lesa umupya uwali uwapusana sana na Lesa wa mu Cipingo ca Kale.” Fox atwalilila ukulemba ati “ifi fine Marcion alelanda e fyo abantu basumine kabili baishileba abengi ukwisafika na mu myaka ya ba300. Abasumine sana ici cisambilisho bantu balelanda iciSyriac ku Kabanga ka Syria.” Na nomba, abantu bamo bacili balisumina ifi fine. Philip Yancey alondolwele ukutila icacitika ca kuti, pa numa ya myaka ukucila 1,600, “ukwishiba ifyaba mu Cipingo ca Kale kwaliya kulacepa sana ku Bena Kristu kabili kuti twatila fye abantu abengi muno nshiku tabaishiba nangu fimo ifyaba mu Cipingo ca Kale.”
Bushe Icipingo Cipya e capyana pa Cipingo ca Kale? Bushe kuti twaishiba shani ukuti “Yehova wa milalo” uwaba mu Cipingo ca Kale e “Lesa wa kutemwa kabili uwa mutende” uwaba mu Cipingo Cipya? (Esaya 13:13; 2 Abena Korinti 13:11) Bushe muno nshiku kuti mwamwenamo mu Cipingo ca Kale?