Bushe Abena Kristu Bafwile Ukulasunga Isabata?
Icasuko ca mu Baibo
Abena Kristu tabalingile ukulasunga Isabata cila mulungu. Abena Kristu bakonka “ifunde lya kwa Kristu,” kabili muli ili ifunde tamwaba ifunde lya kulasunga Isabata. (Abena Galatia 6:2; Abena Kolose 2:16, 17) Cinshi cingalenga twashininkisha ifi twalandapo? Natubalilepo ukulanda pa calengele Lesa abikeko Isabata.
Bushe Isabata ni Cinshi?
Ishiwi lya kuti “isabata” balipilibula kwi shiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “ukutuusha; ukuleka ukubomba.” Ili ishiwi babalilepo ukulibomfya mu Baibo ilyo Lesa apeele abena Israele amafunde. (Ukufuma 16:23) Ku ca kumwenako, ifunde lyalenga 4 pa Mafunde 10 ayo Lesa apeele abena Israele litila: “Muleibukisha ubushiku bwe Sabata kabili mulebumona ukuti bwa mushilo. Mulebomba imilimo yenu yonse mu nshiku 6, lelo ubushiku ubwalenga 7 lisabata lya kwa Yehova Lesa wenu. Mwilabombamo umulimo nangu umo.” (Ukufuma 20:8-10) Isabata lyaletendeka pali Cisano cilya akasuba kawa, kabili lyalepwa pa Cibelushi cilya akasuba kawa. Pe Sabata, abena Israele tabalingile ukufuma pa mayanda yabo, ukukosha umulilo, ukuteeba inkuni, nelyo ukusenda ifipe. (Ukufuma 16:29; 35:3; Impendwa 15:32-36; Yeremia 17:21) Ukukanakonka amafunde yalelanda pe Sabata wali mulandu uukalamba.—Ukufuma 31:15.
Inshiku shimbi muli kalenda ya baYuda, ukubikako fye no mwaka walenga 7 no walenga 50, nasho baleshita ukuti amasabata. Mu myaka ye Sabata, abena Israele tabalingile ukulima amabala kabili tabalebapatikisha ukulipila inkongole.—Ubwina Lebi 16:29-31; 23:6, 7, 32; 25:4, 11-14; Amalango 15:1-3.
Ilyo Yesu afwile, ifunde lya kusunga Isabata lyalilekele ukubomba
Cinshi Abena Kristu bashikonkela ifunde lilanda pa kusunga Isabata?
Abalingile ukulasunga Isabata bena Israele fye abo Lesa apeele amafunde ukupitila muli Mose. (Amalango 5:2, 3; Esekiele 20:10-12) Lesa taebelepo abantu bambi ukuti balesunga isabata. Na kabili ilyo Yesu Kristu apeele icilubula, na baYuda bene ‘balilubwike ku Mafunde,’ ukubikako fye na Mafunde 10. (Abena Roma 7:6, 7; 10:4; Abena Galatia 3:24, 25; Abena Efese 2:15) Mu cifulo ca kulakonka Amafunde ya kwa Mose, Abena Kristu bakonka ifunde lya kutemwa ilyacila pa mafunde Lesa apeele abena Israele.—Abena Roma 13:9, 10; AbaHebere 8:13.
Ifyo abantu baishiba pe Sabata ifishili fya cine
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Lesa abikileko ubushiku bwe Sabata ilyo atuushishe pa bushiku bwalenga 7.
Icishinka: Baibo ilanda ukuti: “Lesa apaalile ubushiku bwa cine lubali (7), no kubushisha; pantu muli ubo [bushiku] emo atushishe ku milimo ya kwe yonse iyo Lesa alengele ku kuicita.” (Ukutendeka 2:3, Baibele wa Mushilo) Amashiwi yaba pali ili ilembo te funde ilyo Lesa apeele abantu, lelo yalanda fye pa fyo Lesa acitile pa bushiku bwalenga 7 ilyo alebumba ifintu. Baibo tayalandapo ukuti kwali abantu abalesunga isabata ilyo Mose ashilabako.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Ilyo Lesa apeele abena Israele amafunde ukupitila muli Mose, ninshi abena Israele kale batendeka ukusunga Isabata.
Icishinka: Mose aebele abena Israele ati: “Yehova Lesa wesu apangene na ifwe icipangano mu Horebu,” incende iyashingulwike Ulupili lwa Sinai. Muli ici icipangano e mwali ne funde lya kusunga Isabata. (Amalango 5:2, 12) Ifyalecitika filanga fye ukuti batendeke ukusunga Isabata ilyo Lesa abapeele amafunde. Nga ca kuti batendeke ukusunga Isabata ilyo Lesa ashilabapeela amafunde, ninshi bacili mu Egupti, bushe Isabata nga lyalebebukishako shani ifyo balubwike mu Egupti nga fintu Lesa alandile? (Amalango 5:15) Cinshi Lesa abebele ukuti tabalingile ukulatoola mana pa bushiku bwalenga 7? (Ukufuma 16:25-30) Kabili cinshi calengele bafwile ukwishiba ifya kucita ilyo umuntu umo atobele ifunde lyalelanda pe Sabata?—Impendwa 15:32-36.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Ifunde lya kusunga Isabata lya muyayaya, kanshi tufwile fye ukulalikonka.
Icishinka: AmaBaibo yamo yalanda pe Sabata ukuti ‘cipangano ca muyayaya.’ (Ukufuma 31:16, Baibele wa Mushilo) Nomba ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ukuti “umuyayaya” kuti lyapilibula no kuti “mu nshita iikakonkapo,” te muyayaya. Ku ca kumwenako, Baibo yabomfya ishiwi limo line pa kulanda pali bashimapepo abena Israele, kabili napapita ne myaka nalimo 2,000 ukufuma apo Lesa alekeele ukusala bashimapepo.—Ukufuma 40:15; AbaHebere 7:11, 12.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Abena Kristu bafwile ukulasunga Isabata, pantu Yesu na o alesunga Isabata.
Icishinka: Yesu alesunga Isabata pantu ali muYuda. AbaYuda bonse balingile ukulakonka amafunde ya kwa Mose. (Abena Galatia 4:4) Ilyo Yesu afwile, icipangano ce funde, ukubikako fye ne funde lya kusunga Isabata, fyalilekele ukubomba.—Abena Kolose 2:13, 14.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Umutumwa Paulo alesunga Isabata nangu ca kuti ali Mwina Kristu.
Icishinka: Paulo aleingila mu masunagoge pe Sabata, lelo talecitako ifyo abaYuda balecita pa kusunga Isabata. (Imilimo 13:14; 17:1-3; 18:4) Mu cifulo ca kukonka intambi isho balekonka pali ilya nshita, Paulo alebila imbila nsuma mu masunagoge, pantu abakalamba ba masunagoge inshita shimo bale-eba bakalanda abeni ukuti basambilishe abeshile mu kupepa Lesa. (Imilimo 13:15, 32) Paulo alebila imbila nsuma “cila bushiku,” te pe Sabata fye.—Imilimo 17:17.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Isabata lya Bena Kristu lifwile ukubako pa Mulungu.
Icishinka: Mu Baibo tamwabapo ifunde ililanda ukuti pa Mulungu, ubushiku bwa kubalilapo mu mulungu, epo Abena Kristu bafwile ukulatuusha no kupepa Lesa. Mu nshiku sha batumwa, Abena Kristu balebomba pa Mulungu nga filya fine balebomba mu nshiku shimbi. Icitabo citila The International Standard Bible Encyclopedia cilanda ukuti: “Abantu batendeke ukumona ubushiku bwa pa Mulungu ukuti lisabata mu myaka ya ba 300, ilyo [kateka umwina Roma uushalepepa Lesa] Constantine afumishe ifunde lya kuti abantu tabalingile ukulabomba imilimo imo pa Mulungu.”a
Kwaliba amashiwi yamo aya mu Baibo ayengalenga bamo balamona kwati ubushiku bwa pa Mulungu bwali bushiku bwaibela. Baibo ilanda ukuti umutumwa Paulo aliliile ifya kulya na Bena Kristu banankwe “pa bushiku bwa kubalilapo mu mulungu.” Nomba icalengele ni co pa bushiku bwakonkelepo, Paulo ali no kufumapo. (Imilimo 20:1-8) Na kabili, aba mu filonganino fimo balibebele ukuti “pa bushiku bwa kubalilapo ubwa cila mulungu,” e kutila pa Mulungu, balingile ukupaatulapo fimo ifyo bengasangwilako ku mulimo wa kwafwilisha abalekabila ukubafwa. Ico babebele ukucita ifi ni pa kuti bakanye bwino ifyo bengasangwilako. Iyi imisangulo baleisunga mu mayanda, tabaleitwala pa cifulo ca kupepelapo Lesa.—1 Abena Korinti 16:1, 2.
Ifyo abantu baishiba ifishili fya cine: Calibipa ukusalapo ubushiku bumo cila mulungu ubwa kutuusha no kupepa Lesa.
Icishinka: Baibo tayalandapo mu kulungatika. Umwina Kristu umwine e ufwile ukuisalila ifya kucita.—Abena Roma 14:5.
a Moneni ne citabo citila New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 13, ibula 608.