Icilye ca European Court Calungika Icilubo
KU ULEMBA LOLENI! MU GREECE
CALIPAMPAMIKWA ukuti uuli onse mu Greece afwile ukubomba umulimo wa fita. Pali cila nshita, kulaba Inte sha kwa Yehova 300 mu cifungo abakaana ukubomba umulimo wa fita. BaAmnesty International babamona nga bafungwa ba pa mulandu wa kampingu kabili libili libili batila ngo buteko bumbi bwaisapo mu Greece babucincisha ukubakakula no kupampamike funde lya kubasuminisha ukubomba umulimo wa buteko uushili ni nshila ya kubakandilamo.
Mu 1988, ifunde lipya ilyakumine ku mulimo wa fita lyalipangilwe. Lyatantawilepo ifintu fimo pamo ngo kuti “abakonkapo e basuminishiwa ukukanabombako umulimo wa fita: . . . Abalembeshiwa ukuti batumikishi ba fya mipepele, abashimbe baume abaipeelesha ku fya mapepo atemwa abasambi baume aba fya mapepo ababa mu mipepele iyaishibikwa, nga e fyo balefwaya.” Ku batumikishi aba mu calici lya Greek Orthodox ukusuminishiwa ukukanabombako umulimo wa fita calyanguka sana, tabakumanyo bwafya ubuli bonse, nelyo imisuula iili yonse ku nsambu shabo isha buntu. Bushe e fintu cingaba ku batumikishi ba mipepele iishalumbuka? Mu kwangufyanya, icasuko caishilebako pa numa ya kweshako.
Ukukakwa mu Kupusana ne Funde
Pa kukonke li funde, ku mpela ya 1989 na ku ntendekelo ya 1990, Dimitrios Tsirlis na Timotheos Kouloumpas, abatumikishi basontwa na Central Congregation of the Christian Jehovah’s Witnesses of Greece, balembeshe ifipepala ku maofesi ayalembesha umulimo wa fita ayakumine umo umo uwa bene pa kuti na bo bene bengasuminishiwa ukukanabombako umulimo wa fita. Pa fipepala balembeshe babikilepo ne fipepala ifyalelangilila ukuti baali batumikishi abacincila aba fya mipepele. Nga fintu cingenekelwa, ifipepala balembeshe fyalikeenwe pa mulandu uwa bufi ubwafita fititi uwa kuti Inte sha kwa Yehova te “mipepele iyaishibikwa.”
Ilyo Munyina Tsirlis na Munyina Kouloumpas baile ku fifulo fya kukansha ifita ifyakumine umo umo uwa bene, baliketwe no kupeelwo mulandu wa kusuulo bulashi, kabili bapooselwe mu cifungo. Pali iyi nshita, baGeneral Headquarters for National Defence (Amaofesi Yakalamba aya Fita fya mu Greece) balikeene apilu wabo ukukuma ku bupingushi bwacitilwe na maofesi ayalembesha umulimo wa fita. Abalashi ba fita balandile ukuti baHoly Synod (intungulushi) be calici lya Greek Orthodox e babebele ukuti icisumino ca Nte sha kwa Yehova tacimonwa nge mipepele yaishibikwa iyo! Uku kwali kupililika ubupingushi bwa filye finono ifyalondolwele ukuti Inte sha kwa Yehova baba mu cine cine mipepele iyaishibikwa.
Ifilye fya fita fyapeele Tsirlis na Kouloumpas umulandu wa kusuulo bulashi kabili fyapingwile ukuti bakakwe imyaka ine mu cifungo. Bamunyina babili bacitile apilu pali ubu bupingushi ku cilye ca Military Appeal Court, na co pa milandu yalekanalekana calilaalikishe imiku itatu ukupingula pali apilu. Nangu cibe fyo, ilyo bacitile apilu icilye calikeene no kubafumya mu cifungo, nangu cingati calisuminishiwa mu mafunde ya bena Greece.
Pali iyi nshita, mu kupingula kumbi, icilye ca Supreme Administrative Court caishileteulula ubupingushi bwa baGeneral Headquarters for National Defence, pa mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova baba mu cine cine mipepele iyaishibikwa.
Mu myeshi 15 intu Tsirlis na Kouloumpas baali mu cifungo ca Avlona Military Prison pamo ne Nte shimbi, balisungilwe mu nshila ya bukalushi kabili iyabotelela nga nshi. Lipoti uwa pali ilya nshita ashimike fyo “[Inte sha kwa Yehova] shileikala mu mibele ya mu cifungo iya bunani, ukulumbula inama ishabola ne micila ya bakwindi, ifyo ilingi line fipeelelwa pamo ne ca kulya, ukucefyako kwa nshita sha kupempula ku Balashi ba cifungo umo balefwaila, incende ukucepa pa mulandu wa kuti imiputule ya mu cifungo namufulisha abafungwa abengi nga nshi kabili ubukalushi ubwacilanapo bulecitwa ku bafungwa abakaana pa mulandu wa kampingu wabo.”
Icilye ca Military Appeal Court casukile casanga Munyina Tsirlis na Munyina Kouloumpas ababula umulandu lelo pa nshita imo ine capingwile ukuti Ubuteko tabwali ne cishingamo ca kubafuta pa kuba mu cifungo pantu “ukuilekelesha kukalamba e kwalengele ukuti bakakwe.” Ici calengele ukuti abaishiba amafunde bemyeko ifipusho ifisuma: Nani uwali no mulandu wa kuilekelesha kukalamba? Bushe ni baNte atemwa filye fya fita?
Mu kwangufyanya bamunyina balikakwilwe mu cifungo kabili basukile basuminishiwa ukukanabombako umulimo wa fita pa mulandu wa kuti baali batumikishi ba fya mipepele. Lintu bakakwilwe, baAmnesty International babilishe ukuti ukukakulwa kwa kwa Dimitrios Tsirlis na Timotheos Kouloumpas kwalibasekeshe kabili balesubila ukuti ku nshita ya ku ntanshi, abatumikishi ba Nte sha kwa Yehova bakulasuminishiwa ukukanabombako umulimo wa fita nga fintu capampamikwa mu mafunde ya bena Greece. Mu kwangufyanya, nangu cibe fyo, ilyo isubilo lyaishilebongololwa.
Ukukakwa Libili Libili
Na umbi umutumikishi wasontwa uwa Nte sha kwa Yehova apitile mu mbiko shapusanako fye panono pa mulandu umo wine. Pa September 11, 1991, Anastasios Georgiadis na o wine abomfeshe umusango umo wine pa kulembesha ukuti akasuminishiwe ukukanabombako umulimo wa fita. Papitile fye inshiku 6, iofesi lya kulembesha umulimo wa fita lyamwebele ukuti ukulembesha kwakwe nakukaanwa, na kabili pa mulandu ulya wine uwa kuti baHoly Synod be calici lya Greek Orthodox balikaana ukusumina ukuti Inte sha kwa Yehova baba mipepele iyaishibikwa. Kabili e fintu bapingwile te mulandu no bupingushi bwapampamikwa ubwacitilwe ne cilye ca Supreme Administrative Court pa kuputula imilandu ya kwa Tsirlis na Kouloumpas!
Icasuko icalembelwe na baGeneral Headquarters for National Defence calondolwele ukuti: “Ukukuma ku kulembesha kwa kwa Georgiadis, Abalashi baishilepingula ifyapusanako pantu bashintilile pa mimwene ya ncenshi iyapeelwe na baHoly Synod be calici lya Greek Orthodox, abashimona Inte sha kwa Yehova nge mipepele iyaishibikwa.”—Ifilembo fipindeme fyesu.
Pa January 20 ilyo Georgiadis aile ku Nafplion Training Camp atile ashifika fye bamupoosa na mu kalyati ka mu nkambi. Pa numa bamukuushishe ku cifungo ca Avlona Military Prison.
Pa March 16, 1992, icilye ca Military Court casangile Georgiadis uwabulo mulandu. Uyu wali e muku wa kubalilapo ku cilye ca fita ica mu Greece ukusumino kuti Inte sha kwa Yehova baba mu cine cine mipepele iyaishibikwa. Uwangalile cifungo ca Avlona Military Prison akakwile Georgiadis mu kwangufyanya lelo amwebele ukuti pa April 4 akaye na kabili ku cifulo ca kulembesha umulimo wa fita ica Nafplion ku kubomba. Pali ubo bushiku, Georgiadis na kabili alikeene ukulembesha ica kuti na kabili bamupeele umulandu wa kusuula ubulashi, kabili bamukakile pa muku walenga ibili, no kumubika pa baali no kuya ku kulubulula.
Pa May 8, 1992, icilye ca Military Court of Athens camusangile uwabulo mulandu upya uwa bumpulamafunde lelo capingwile ukuti tabaali no kumufuta pa kuba mu cifungo. Mu kwangufyanya bakakwile Georgiadis mu cifungo ca Avlona Military Prison lelo alyebelwe pa muku walenga itatu ukuti pa May 22, 1992 akaye ku cifulo ca kulembesha umulimo wa fita ica Nafplion ku kubomba! Na kabili alikeene ukulembesha kabili pa muku walenga itatu bamupeele umulandu wa kusuulo bulashi kabili bamusungile mu cifungo.
Pa July 7, 1992 icilye ca Supreme Administrative Court cateulwile ubupingushi bwapeelwe mu September 1991, pa mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova baba mu cine cine mipepele iyaishibikwa. Pa July 27, 1992, basukile bakakula Georgiadis mu cifungo ca Thessalonica Military Prison. Pa September 10, 1992, icilye ca Military Court of Thessalonica camusangile uwabulo mulandu lelo calandile ukuti Georgiadis tabaali no kumufuta, ukubwekeshapo ukuti akakilwe ‘pa mulandu wa kuilekelesha kukalamba.’
Ukwankulako kwa Bengi
Pa kulanda pa mulandu wa kwa Georgiadis, European Parliament (Ing’anda ya Mafunde iya fyalo fya mu Bulaya) yabilishe ukuti: “Uyu mulandu ulelangilila umusobolola uwacitilwe ku batumikishi ba mipepele aba Nte sha kwa Yehova ukulosha ku cishinte ca mulinganya pa ntanshi ye funde no kuipakisha insambu sha kusungwa mu mulinganya.”
Mu February 1992, baAmnesty International balandile ukuti “baliishiba ukuti umulandu [Anastasios Georgiadis] akakilwepo washimpwa fye pa musobolola uwacitilwe na balashi ba fita ku batumikishi ba Nte sha kwa Yehova kabili balelombo kuti akakulwe bwangu bwangu ukwabula ne fipangano ngo mufungwa wa pa mulandu wa kampingu.”
Nangu fye ni kapeela wa milandu uwa fita muli kumo ukwa kulubulwishiwa kwa kwa Georgiadis na o atile: “Ukulunduluka kwa bwikashi kwishibikilwa ku fintu baputula imilandu imo imo intu abekala calo bakumanya. Nga ca kuti ifwe muno Greece tulefwaya ukulunduluka kwa mikalile yesu kuleumfwana ne fipimo fya mu Bulaya, nga tulefwaya ubuyantanshi, lyene tufwile ukumfwila amafunde ya pa kati ka nko no kusengauka impatila. Ici cimonekela mu lubali lwa kucindika insambu sha mwikashi umo na umo. Nangu cibe fyo, ifilecitika ifyo tulemona ne mingalato ya balashi filelangilila apabuuta ukuti impatila no kukanasuminisha ukuipepela kulecitwa ku mipepele iishalumbuka. Mu mulandu tushingemwe na o muli ukucishamo.”
Ian White, cilolo wa mu European Parliament, ukufuma ku Bristol, England, alembo kuti: “Itontonkanyo lya kuti Inte sha kwa Yehova te ‘mipepele yaishibikwa’ kuti lyaletako inseko ku bantu abengi muli cino Citungu. Nangu cingati baNte balicepa mu mpendwa, mu cine cine balishibikwa nga nshi muli cino Calo kabili libili libili benda ku mwinshi no mwinshi.” Kuliko baNte ukucila pali 26,000 abaleshimikila mu Greece, e ico tabengaba ‘mipepele ishaishibikwa’!
Ibumba lya bacilolo 10 aba mu European Parliament mu kulemba kwabo balangile ifyo umulandu wa kwa Georgiadis wabakalifye, ukusoso kuti baali “abasungushiwa no kulangulushiwa apakalamba” pa fyo insambu sha buntu mu Greece shatobelwe muli uyu musango.
Apilu ku Cilye ca European Court of Human Rights
Pa numa ya kusangwa ababula umulandu e lyo no kukakulwa mu cifungo, bonse batatu abalolenkene no musobolola wa mipepele bacimwene ukuba icalinga ukucita apilu ku cilye ca European Court of Human Rights. Baacitile uyu apilu pa mulandu wa kuti balikakilwe nangu ca kuti tabatobele amafunde, ico ceka cali cilubo, no kulungulushiwa kwa ku muntontonkanya no mubili kuntu baculileko, ukubikako fye ne fya kufumamo ifya mibele ya buntu ifyalengele ukuti libili libili bapusulwe ubuntungwa bwabo pa nshita ntali. Pali iyi milandu balefwaya ukulambulwa icifuta mulandu icasuminishiwa kabili icalinga.
Icilye ca European Commission of Human Rights no mutima umo casondwelele ukuti mu milandu ya kwa Tsirlis na Kouloumpas, insambu shabo isha buntungwa no kuicingilila shalitobelwe, no kuti balikakilwe nangu ca kuti tabatobele amafunde, no kuti baali ne nsambu shakufutwa, kabili ifilye tafyabalubulwishe mu mulinganya. Icilye ca Commission casondwelele umulandu wa kwa Georgiadis mu nshila iyapalako.
Ulufyengo Lwalungikwa
Ukulubulwisha kwali no kubako pa January 21, 1997. Mu cilye mwali abantu abengi, ukubikako fye na bana be sukulu abafumine pa yuniversiti, bakalemba be lyashi, ne Nte sha kwa Yehova ishingiko ukufuma ku Greece, Germany, Belgium, na France.
Panos Bitsaxis, ndubulwila wa baNte, alandile ulwa “kutalama no mupampamina wa balashi ba mu Greece uwa kukanasumina ukuti kwalibako imipepele imo iishalumbuka,” pamo nge Nte sha kwa Yehova. Alishimawile abalashi ba mu Greece pa cibelesho cabo ica kumona baNte nga fintu bamonwa kwi calici lya Greek Orthodox ababa balwani babo abakalamba! Akonkenyepo ati: “Ni pa butali bwaba shani twingasuminisha ici ukucitika? . . . Kabili ukufika lilali?” Alandile ulwa “kukaana ukusumina ukubako kwa bekashi ba mipepele imo, ngo kukaanya ukumoneka ukwabulwamo amano nga mwamona kuleisa mu kulungatika, apabuuta, kabili ukushabamo no kupelulula ukuli konse, kulelwisha amafunde, no kulwisha ubupingushi ubwingi ubwacitilwe ne cilye ca Supreme Administrative Court.”
Uwaleimininako ubuteko bwa Greece alisumine umuncishanya untu abalashi ba mu Greece bakwata ilyo atile: “Tatufwile ukulaba ukuti pa myanda ya myaka icinabwingi conse ica bena Greece baba mu calici lya Orthodox. Umulandu waba wa kuti ukuteyanya kwe Calici lilya ne cifulo ca batumikishi ba liko e lyo ne milimo yabo mu Calici fyalishibikwa bwino bwino. . . . Icifulo ca batumikishi ba mu Calici lya Nte sha kwa Yehova tacaishibikwa bwino bwino.” Mwandi, uku kuli kusumina kwa pabuuta ukwa mpatila iicitwa ku mipepele iishalumbuka mu Greece!
Ukuipepela Kwasumbulwa
Ubupingushi bwacitilwe pa May 29, 1997. Presidenti wa cilye Rolv Ryssdal, abelengele ubupingushi. Icilye ica bapingushi 9, no mutima umo capingwile ukuti icalo ca Greece calitobele Ifipande 5 na 6 ifya mafunde ya European Convention. Calambwile abacitile apilu mupepi na madola 72,000 nge ndalama sha cifuta mulandu no kukumanisha ishapooselwe. Icacililenapo ukucindama, bupingushi ubwakwetemo ifishinka ifingi ifyasumbwile ukuipepela.
Icilye calandilepo ukuti “abalashi ba fita mu kumonekesha basuulile” icishinka ca kuti Inte sha kwa Yehova baba “mipepele iyaishibikwa” mu Greece, nga fintu icilye ca Supreme Administrative Court capingwile. Mu kulundapo icilye catile: “Umupampamina wa balashi uwa kukanamona Inte sha kwa Yehova nge ‘mipepele iyaishibikwa’ e lyo ne misuula iyafuminemo iya kusuule nsambu sha buntungwa bwa bantu abacitile apilu fyali fya musobolola nga fyalinganishiwa ku fintu abatumikishi be calici lya Greek Orthodox basuminishiwe ukukanabombako umulimo wa fita.”
Uyu mulandu walisabankanishiwe nga nshi ne fya kusabankanishishamo amalyashi ifya mu Greece. Inyunshipepala ya Athens News yabilishe ukuti: ‘Greece ashimaulwa ku cilye ca European court pa mulandu wa baNte.’ Ubupingushi ubwacitilwe mu mulandu wa kwa Tsirlis, Kouloumpas na Georgiadis mu kulolenkana na Greece buletako isubilo lya kuti Ubuteko bwa Greece buli no kulenga amafunde ya buko ukumfwana no bupingushi bwa cilye ca European Court, pa kuti Inte sha kwa Yehova mu Greece napamo na sho shine shikaleipakishako ukuipepela ukwabula ukupumfyanishiwa na balashi, ifita, nelyo icalici. Ukulundako, ubu bwali bupingushi na bumbi ubwacitilwe ne cilye ca European Court ku filye fya mu Greece pa milandu iikumine ku nsambu sha kuipepela.a
Inte sha kwa Yehova shilateesa ubuntungwa shakwata, kabili shilatukuta ukububomfya mu kubombela Lesa no kwaafwa abena mupalamano babo. Ilyo abatumikishi batatu aba Nte sha kwa Yehova batwele imilandu yabo ku cilye ca European Court of Human Rights, tabalefwaya ukunonka ukuli konse iyo, lelo ni pa milandu ya fishinte fya mibele iisuma epela. E ico, bonse batatu bapingwilepo ukuti indalama isho balambwilwe nge cifuta mulandu shikabomfiwe fye epela mu kulundulula umulimo wa kusambilisha uwa Nte sha kwa Yehova.
[Amafutunoti]
a Ubupingushi bwa kubalilapo, ubwacitilwe mu 1993, waali mulandu wa kwa Kokkinakis mu kulolenkana na Greece; ubwa bubili, ubwacitilwe mu 1996, waali mulandu wa kwa Manoussakis na Bambi mu kulolenkana na Greece.—Moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa September 1, 1993, amabula 27-31; Awake! March 22, 1997, amabula 14-16.
[Icikope pe bula 29]
Esther na Dimitrios Tsirlis
[Icikope pe bula 30]
Timotheos na Nafsika Kouloumpas
[Icikope pe bula 31]
Anastasios na Koula Georgiadis