Nasambilile Ukucetekela Lesa

ABASHIMIKA ILI LYASHI NI BA ELLA TOOM

TWALEIKALA na bafyashi besu mwi tauni linono ilya Otepää, ku kapinda ka ku kulyo aka Estonia. Ukufuma apo twaleikala ukufika ku Russia pali bakilomita 60. Mu October 1944, ninshi papitile fye imyeshi inono ukutula apo napwishishe isukulu, Inkondo ya Calo iya Bubili yatendeke ukupwa. Ilyo abashilika ba ku Russia bakunkunike abena German ukupita mu Estonia, ifwe na bena mupalamano besu—bonse pamo 20—twabeleme mu mpanga pamo ne fiteekwa fyesu.

Pa myeshi ibili, ilyo amabomba yalepulika konse konse mupepi ne ko twali, twalifililwe ukwa kulola. Ilingi line, twaleikala pamo, kabili ico natemenwe ukucita pali iyi nshita, kubelenga Baibolo, sana sana ibuuku lya Inyimbo sha Bulanda. E muku wa kubalilapo nabelengelepo Baibolo. Bushiku bumo naninine ulupili ulutali, nafukama nalapepa nati, “Inkondo nga yapwa, ndemulaya mwe Lesa ukuti nkalaya ku calici pa Mulungu lyonse.”

Mu kwangufyanya, ubulwi bwaishilebeela ku masamba. Umuye nshiku, Inkondo ya Calo iya Bubili yalipwile mu Bulaya ilyo Germany acimbile mu May 1945. Ilyo yapwile, nalitendeke ukuya ku calici cila mulungu nge fyo nalaile Lesa. Lelo kwaleba fye abantu abanono, banamayo abakote beka beka. Naleumfwa insoni. Umuntu nga antandalila, nalefisa Baibolo mwi samba lye tebulo.

Umuye nshiku naingile incito ya bukafundisha pe sukulu lyali uko naleikala. Iyi nshita ninshi ubuteko bwa Komyunizimu bwalitampa kale ukuteka kabili abantu abengi batampile ukukaana Lesa. Lelo ine nshasumine ukwingila mu cipani ca fikansa fya calo ica Communist Party. Nabikile amano ku kuteyanya amasha ya baice bali mwi bumba lya kucinda.

Naishiba BaNte

Ifya kufwala abaice pa kucinda fyalefwaikwa, e ico mu April 1945, naile ku kuyamona Emili Sannamees, umwanakashi uwaishibe sana ukubila. Nshaishibe ukuti ali ni Nte ya kwa Yehova. Anjipwishe ati, “Bushe ulemona shani pa filecitika mu calo shino nshiku?” Apo kwali ukulanshanya pa mutende ku San Francisco, mu United States of America, natile, “Ubuteko bulipo pali ino nshita buli no kufumapo, kabili injishibe ukuti ici cine e co uku kulanshanya kubeleleko.”

Emili anjebele ati ukulanshanya pa mutende ukwaliko takwali na kupwisha ubwafya, anjebele no kutila kuti ananga mu Baibolo ico uku kulanshanya kushali na kuletela umutende wine wine. Pali iyi nshita, nshalefwaya ukumfwa kuli uyu mwanakashi wafuuka, e co anjipwishe ati: “Bushe walishiba uko Lesa alefwaya Adamu na Efa ukulaikala?” Apo nshaishibe icasuko, anjbele fye ati, “Uyeipusha bawiso.”

Ilyo nafikile ku ng’anda nalibepwishe. Tabanjaswike, batile fye tatwalekabila ukubika sana amano ku kusambilila Baibolo; ico twalekabila fye, kusumina epela. Ilyo nabweleleko ku kuyasenda ifya kufwala, namwebele nati batata tabaishibe ca kunjeba pa fyo anjipwishe. Apo pene Emili ne nkashi nankwe bafumishe amaBaibolo kabili balimbelengele ifyo Lesa aebele Adamu na Efa ukucita, abebele ukulasunga ibala baleikalamo kabili baali no kulaikala mu cibote umuyayaya. Banangile apo calembwa mu Baibolo ukuti Lesa alefwaya Adamu na Efa ukukwata abana no kulundulula Paradaise mpaka yakumane sonde fye lyonse. Nalitemenwe nga nshi ifyo aya Malembo yalandile!—Ukutendeka 1:28; 2:8, 9, 15; Amalumbo 37:29; Esaya 45:18; Ukusokolola 21:3, 4.

Ukulongana kwa Kubalilapo Uko Nasangilweko

Apo muli ilya nshita ya lusuba, nalekabila ukusangwa ku masambililo ya bukafundisha pa myeshi itatu mu musumba wa Tartu, Emili ampeele adresi ya kwa Nte umo uwa muli ulya musumba. Ampeele ne citabo ca Creation, ico natemenwe sana pantu calyangwike ukusambililamo icine ca mu Baibolo. E co pa August 4, 1945, naile mu kufwaya Nte ulya Emili anangilile ukuyako.

Ilyo namwene ukuti takuli wa kunjasuka, nalikonkweshe ku ciibi sana ica kuti umwina mupalamano alyumfwile no kufuma mu ng’anda yakwe, no kunangilila apa kuya pambi, pa namba 56 Salme Street. Ilyo nafikile, naipwishe umwanakashi uwalepala amapotato nati, “Bushe ni pano apali ifya mapepo?” Alinsasukile no kuntamfya. Na ine nakoselepo fye, na o pa kumone fyo alinjingishe mu ng’anda kwi bumba lya balesambilila Baibolo. Mu kwangufyanya, inshita ya kutuusha yalikumene, kabili nalefwaya ukuya ku ng’anda. Lelo bamo batile wiya.

Ilyo twaletuusha, mu kulolesha, naishilemona abalumendo babili abaonda sana abalemoneka abalwele nabekala mupepi ne windo. Naishileumfwa ukuti ilyo kwali inkondo, balibeleme mu filindi ukucila pa mwaka umo pa kuti bebekata.a Mu lyashi ilyo Friedrich Altpere alandile mu cungulo kasuba, alumbwilemo ukuti Armagedone. Apo nshaishibe umwalolele ilyo ishiwi, nalimwipwishe pa numa kabili alinangile apo lyalembwa mu Baibolo. (Ukusokolola 16:16) Ilyo amwene napapa, na o wine alipapile ukuti nshaishibe ishiwi lya Armagedone.

Naishileishiba ukuti, na kuba uku kulongana kwali fye kwa baNte abaishibana beka beka kabili abacetekelwa. Kabili naumfwile no kuti e kulongana kwa kubalilapo uko bakwete pa numa ya nkondo! Ukufuma fye bulya bwine bushiku nalishibe ukuti calicindama nga nshi ukucetekela Lesa. (Amapinda 3:5, 6) Pa numa ya mwaka umo, mu August 1946, ninshi ndi ne myaka 20, nalibatishiwe ku kulanga ukuti nomba naipeela kuli Lesa wa cine Yehova.

Nalishipikishe Ilyo Balupwa Balenkanya

Ubuteko bwakoselepo fye ukulalanda ukuti tulesambilisha ukuti takwaba Lesa mu masukulu, lelo ifyo nasambilile mu Baibolo fyalengele umutima wandi ukufilwa ukulacite co. Nalefwaya ukuleka iyi ncito. Ilyo naebeleko bamayo, balifulilwe icibi ica kuti balinsusawile ne mishishi. Natile nalafumapo pa ng’anda. Batata bena balenkoselesha abati nifumapo, bakulangafwa.

Ndume yandi Ants na o alimpatile kwati fye ni bamayo. Nomba bushiku bumo anombele amabuuku, ilyo namupeele, aliyabelengele no kuyatemwa icine cine. Bamayo balifulilwe pali ici. Ants atampile no kwebako abantu pali Lesa ku sukulu, nomba ilyo batampile ukumucusha, alilekele ukwampana na baNte. Ilyo papitile fye inshita iinono pa numa ya kuleka ukwampana na baNte, alishileicena ku mutwe ilyo aleipoosa mu menshi pa kowa. Aleele fye pantu alilemene, lelo kwena aletontonkanya fye bwino. Anjipwishe ati: “Bushe Yehova akambelelako uluse?” Na ine natile, “Ee.” Ilyo papitile inshiku shinono Ants alifwile. Aali fye ne myaka 17.

Mu September 1947, nalilekele bukafundisha. Bamayo batwalilile fye ukulankanya. Ilyo baposele ifya kufwala fyandi fyonse pa nse, nalifumine pa ng’anda naya ku kwikala na Emili Sannamees ne nkashi inankwe. Aba bantu balencinkulako lyonse ukuti Yehova talaba ababomfi bakwe, kabili ico calenkoselesha.

Amafya Nakwete pa Numa ya Nkondo mu Estonia

Emili ne nkanshi nankwe balinsuminishe ukulabilila pamo na bo ifya kufwala fya ndupwa shaleikala mu mafarmu. Kabili ilingi line aba bene e bo twaleshimikila. Ala iyo nshita yaliweme, pantu nasambilile ukubila ifya kufwala no kubomba bwino umulimo wesu uwa Bwina Kristu. Kabili, ukulunda pa mulimo wa kubilila abantu ifya kufwala, naingile ne ncito ya bukafundisha. Nalefunda insamushi. Mu 1948, abalashi batampile ukulaikata baNte.

Ilyo nalebomba pe farmu umwaka wakonkelepo, mu October, naumfwile fye ukuti aba buteko beele ku ng’anda ya kwa Emili ne nkashi nankwe ku kunjikata. Natile kandeyabelama pe famu lya kwa Munyina Hugo Susi, awe naisaumfwa fye ati e lyo fye munyinane bamwikete. Umwanakashi uo nalebilila ifya kufwala alinsuminishe ukulaikala nankwe. Nalitwalilile ukulabila ifya kufwala no kulashimikila abantu ba mu mafarmu.

Mu nshita ya mpepo, ba Soviet State Security Committee (KGB) balinsangile mu Tartu, pa ng’anda ya kwa Linda Mettig, Nte wacaice uwakosa mu mulimo wa kwa Lesa. Balinjikete no kuntwala ku citesheni ca bakapokola ku kulubulula. Bampatikishe ukufuula ifya kufwala fye fyonse e lyo bakapokola abalumendo balantamba, ala calimbipile. Lelo ilyo napepele kuli Yehova, nalikosele.

Lyena, bantwele mu muputule uunono ica kuti nalefilwa no kulambalala. Balemfumyamo fye nga balefwaya ukundubulwisha. Bakapokola balenjeba abati: “Tatulekweba ukuti ukaane ukuti takwaba Lesa. Uleke fye ubu buwelewele bobe ubwa kubila imbila nsuma! Nga wacite fyo, cikakuwamina ku ntanshi.” E lyo kabili balentiinya abati: “Bushe ulefwaya ubumi? Nelyo bushe ulefwaya ukufwila Lesa obe ku Siberia?”

Pa nshiku shitatu, nshalesendama pa mulandu wa uku kulubulwisha. Ukutontonkanya pa fyalembwa mu Baibolo kwalingafwile ukushipikisha. Abalendubulwisha basukile banjita no kunjeba ati insaine ipepala limo ilya kusumina ukuti naleka ukubila imbila nsuma. Na ine natile: “Nintontonkanyapo sana pali uyu mulandu, kabili nsangile ukuti cawamapo ukwikala mu cifungo no kutwalilila ukuba cibusa wa kwa Lesa, ukucila ukutaluka kuli Lesa pa kuti fye mbe umuntungwa.” E lyo uwalendubulwisha anjebele ati: “We ciwelewele we! Bonse mwalakakwa no kuya ku Siberia!”

Nshaenekele Ukuti Balamfumya

Lelo icampapwishe ca kuti, bulya bwine bushiku ilyo na 12 koloko ya bushiku tailakwana abalendubulwisha banjebele ukusenda ifipe fyandi no kuya. Apo nalishibe ukuti balankonka uluto numa, nshaile ku mayanda ya Bena Kristu banandi, naletiina ukubaletelela. Ilyo naleya mu misebo, awe ne ca cine abaume batatu balinkonkele. Nalipepele kuli Yehova, e lyo naptile mu musebo umwafiita no kubutukila mwi bala. Naleele pa nshi, naifimbilikisha na mabula. Naleumfwa inshindo sha balemfwaya, kabili nalemona ne myengelele ya matorchi yabo.

Ilyo papitile nshita, nalyumfwile impepo sana ica kuti no kukata nakata. Cilya papita inshita, natendeka ukwenda mu musebo baapangila na mabwe, ninshi nimfulako ne nsapato pa kuti nshilepanga icongo. Pa kufuma mu musumba, naendele mu mufoolo wali mu mbali ya musebo. Nga naumfwa bamotoka baleisa, nabelama. Pa 5 koloko ulucelo, nafikile ku ng’anda ya kwa Jüri na Meeta Toomel, baleikala mupepi no musumba wa Tartu.

Ilyo nafikile fye, Meeta anjingishe mu muputule wakaba pa kuti nkangabukeko. Ubushiku bwakonkelepo, Meeta aile ku Tartu ku kuyaeba Linda Mettig. Linda aishilejeba ati, “Natutendeke ukubile mbila nsuma mu Estonia monse.” Pa numa ya kusakula imishishi fimbi, no kusubako ifya kusubasuba, nafwala na makalashi, twalitendeke ukushimikila. Imyeshi yakonkelepo, twaleendela pa ncinga, ukuya mu ku fifulo fyali ukutali. Mu nshila, twalekoselesha abasumina banensu abaleikala mu mafarmu.

BaNte bateyenye ukuti kukabe ukulongana kukalamba pa July 24, 1950, mu cikuulwa basungilamo ifya kulya fya nama ica Musambi wa Baibolo uwaleikala mupepi no musumba wa Otepää. Ilyo twaumfwile ukuti baKGB nabeshiba ulwa uku kulongana, twasokeleko baNte bambi abali pa lwendo lwa kuya kuli uku kulongana. Bafwaile icifulo cimbi ica kulonganinapo kabili abantu abasangilweko bali mupepi na 115. Pa numa ya kulongana, bonse baile ku mayanda balesekelela kabili bapampamine pa kushipikisha amesho yonse.b

Pa numa, ine na Linda twatwalilile ukulashimikila no kulakoselesha Abena Kristu banensu. Mu kati ka ulya mwaka twalibombeleko umulimo wa kulobolola amapotato kabili abo twalebomba na bo twalebashimikilako ifya Bufumu. Umwine we farmu limo alishile no kukutikako pe awala limo, e lyo pa numa atila, “E malyashi yalinga ukulaumfwa aya!”

Ine na Linda twabwelele ku Tartu, uko twaumfwile ukuti baNte na bambi balibekete, kumo na banyina kwa Linda. Ifibusa fyesu ifingi balifikete pali iyi nshita, kumo na Emili Sannamees na nkashi nankwe. Apo twalishibe ukuti baKGB baletufwaya, twafwaile incinga shibili, no kutwalilila ukulashimikila abantu baikala ku nse ya musumba wa Tartu. Bushiku bumo baKGB balinsangile ubushiku pa ng’anda ya kwa Alma Vardja, ninshi apo tapalakokola na sana apo abelele Nte. Ilyo kapokola umo aloleshe pali pasipoti yandi atile: “Ella! Ala twalikufwaya mpanga yonse!” Banjikete pa December 27, 1950.

Bankaka, Pa Numa Bantwala ku Siberia

Ine na Alma twalilongele utupe twesu ninshi natuteka ne mitima, e lyo twalyako ne fya kulya. Ba KGB balipapile, kabili batwebele abati, “No kulilako iyo. Mwikele fye mulelya.” Na ifwe twabaswike atuti, “Uko tuleya e ko nomba twakulashimikila abantu, tatwishibe ilyo tukalyapo ifya kulya na kabili.” Nasendele ubulangeti bwatikama, naisabilamo insokoshi ne fya kufwala ku minwe. Ilyo papitile imyeshi iingi mu cifungo, mu August 1951, ine na baNte bambi abena Estonia, batutwele ku Siberia.c

Ukufuma mu Estonia batutwele ku Russia mwi shitima ku musumba wa Leningrad (nomba ni St. Petersburg), ukufuma uko batutwele ku nkambi shabipisha isha mu Vorkuta, ku Komi, ukwatalala icine cine. Mwi bumba lyesu mwali baNte batatu. Ilyo nali ku sukulu nalisambilileko icina Russia kabili naleesha ukulanda ulu lulimi ukufuma fye ilyo banjikete. E ico, ilyo twalefika muli ishi nkambi ninshi ndalanda icina Russia bwino bwino fye.

Mu Vorkuta twakumenye umukashana umwina Ukraine uwasangwike Nte ninshi ali mu nkambi ya baNazi ku Poland. Mu 1945 ena na baNte bambi 14 bababikile mu cibwato ico abena Germany balefwaya ukubuunshisha pali bemba wa Baltic Sea. Lelo ico cibwato califikile fye bwino ku Denmark. Ilyo abwelele ku Russia, balimwikete pa mulandu wa kushimikila, bamutwele ku Vorkuta, kabili kulya aletukoselesha sana mu cifungo.

Twasangile na banakashi bambi babili, abaipwishe mu lulimi lwa ku Ukraine abati, “Bushe nani muno Nte ya kwa Yehova?” Ilyo fye twaumfwile ifi, twalishibe no kwishiba ukuti ni bamunyinefwe Abena Kristu! Baletukoselesha kabili baletusunga bwino. Abafungwa bambi balelanda abati cali kwati twalikwete balupwa abalelolela ukutupokelela nga twafika fye.

Bankuushisha ku Fifungo fya ku Mordovia

Ilyo bailempima ku cipatala mu December 1951, basangile ukuti nalilwala ubulwele buleta icibukulo, e ico bankuushishe ku cifungo cikalamba icabelele ku masamba ya Mordovia, bakilomita 1,500 ukufuma uko twali, e lyo nga kufuma ku Moscow, kulola ku kabanga bakilomita 400. Imyaka yakonkelepo, naishibene na baNte abafumine ku Germany, Hugary, Poland, na Ukraine abo twali na bo mu fifungo fya banakashi. Kulya, nasangileko na Maimu umwina Estonia uo bakakile pa mulandu wa kwimina ubuteko.

Ilyo nali mu cifungo mu Estonia, Maimu aishilekwata umwana, kabili kalinda wa cifungo uwa cikuuku apeele uyo mwana kuli banyina Maimu. Ilyo twali mu cifungo mu Mordovia, nalesambilisha Maimu Baibolo, kabili alitemenwe ifyo asambilile. Alelembela banyina ifyo alesambilila, na bo balitemenwe icine ca mu Baibolo kabili balesambilishako Karin, mwana Maimu. Ilyo papitile imyaka 6, Maimu balimufumishe mu cifungo kabili aileikala pamo no mwana wakwe. Ilyo Karin akulile, aupilwe kuli Nte munankwe. Pali ino nshita, baba pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova mu Tallinn, mu Estonia, kabili babombapo imyaka 11.

Pa fifungo fyali mu nkambi ya ku Mordovia iikalamba sana, pali cimo ico baleita abati ‘kasalanga’ pantu cali icinono sana, e lyo cali mwi linga lya ciko ceka. Ici cifungo balecisopa sana. Ine na baNte bambi 6 batubikile muli ico cifungo pa mulandu wa kubomba umulimo wesu wa Bwina Kristu. Lelo nangu twali mu cifungo, twalekopolola ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ku minwe no kufituma mu bumfisolo ku bali mu nkambi shali mupepi. Limo limo pa kubatumina, twalefonkola isopo lya kusambila, twabikamo icipande ca mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, e lyo twashinka apo tufonkwele, ne sopo lyalamoneka fye nge lipya.

Mu myaka iyo naikele mu nkambi sha mu Mordovia, nayafwile abantu ukucila pali 10 ukuba bakapepa ba kwa Lesa. Lyena pa May 4, 1956, banjebele abati, “Uli muntungwa kuti waya no kulabombela Lesa obe, Yehova.” Nalyendele ukuyafika ku mwesu ku Estonia mu mweshi fye uyo wine umo.

Apo Nabwelela Papita Imyaka 50

Nshaingile incito, nshakwete ndalama, kabili nshakwete ng’anda. Lelo mu nshiku fye ishinono ilyo nafikile, naishibene no mwanakashi uwalefwaya ukusambilila Baibolo. Alinsuminishe ukwikala pamo nankwe no mwina mwakwe pa nshita iinono mu kayanda aka muputule umo. Nakongwele ndalama, nashitamo kotoni no kupikulamo amasweta, ayo naleshitisha ku maliketi. Ilyo papitile inshita nalisangile incito mu cipatala ca Tartu Cancer Hospital, umo nabombele imilimo yalekanalekana pa myaka 7. Lembit Toom na o alifikile ukufuma ku Siberia ninshi ncili ndebomba iyi yine milimo, kabili mu November 1957, twalyupene.

Ba KGB baletuceta fye pe, kabili baletucusha lyonse fye, pantu ninshi umulimo wesu uwa kushimikila ucili uwabindwa. Na lyo line twalebombesha ukwebako bambi ifyo twasumina. Lembit alishimika ifyo twaleikala, muli Awake! ya February 22, 1999. Ku kupwa kwa ba1950, na muli ba1960 na ba1970, baNte abo batwele ku fifungo fya kutali, balebwela ku Estonia. Ku kupwa kwa ba1980, baNte balicilile 700 mu Estonia. Mu 1991 umulimo wesu uwa Bwina Kristu walisuminishiwe, kabili ukutula ilyo twalifula, baNte nomba balicila pali 4,100 mu Estonia!

Imyaka naicila 60 ukutula apo nasangilwe kuli kulya kulongana kwa mu bumfisolo mu Estonia pa numa ya Nkondo ya Calo iya Bubili. Ukutula lilya, ico nakosapo fye ukulacita, kumfwila ifyo Baibolo ikonkomesha, itila: “Tetekela Yehova no kucite cisuma.” Nalisambilila ukuti ukucite ifi kulalenga wapeelwa “ififwayo mutima obe.”—Amalumbo 37:3, 4.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 29]

“Natutendeke ukubile mbila nsuma mu Estonia monse.”—Linda Mettig

[Icikope pe bula 30]

Ine na baNte bambi 9 mu cifungo ca mu Mordovia

[Icikope pe bula 30]

Na bena mwandi baLembit pali lelo