Isambililo 6

‘Biko Mutima pa Kubelenga kwa pa Cintubwingi’

1, 2. Ni lilali tukwata mashuko ya mu nshita aya kubelenga kwa pa cintubwingi?

¹ Umutumwa Paulo akonkomeshe Timote ati, ‘Biko mutima pa kubelenga [kwa pa cintubwingi, NW].’ Kabili afundile Timote ukusambilishe ci ne milingo yalundwapo iya butumikishi ku batumikishi banankwe aba Bwina Kristu. (1 Tim. 4:13) Uko kufunda kwapuutwamo na kabili kwaliba ukwalinga kuli umo umo uwa batumikishi ba kwa Lesa ilelo, kabili caliba icisuma ukukumfwila.

² Ukubelenga kwa pa cintubwingi ilingi line kulafwaikwa ku mutumikishi wa teokrasi. Pe sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda na pe Sambililo lya Citabo pa Cilonganino amalembo na maparagrafu yafwile ukubelengwa. Mu kati ka Kulongana kwa Mulimo na mwi Isukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi, pamo pene na mu butumikishi bwa mwi bala, amalembo ya muli Baibolo yalabelengwa. E co ukuba kabelenga musuma wa pa cintubwingi caba ku kunonkelamo kwa mutumikishi umo umo no kunonkelamo kwa abo bakakutikako.

3. Mulandu nshi ukupekanya kwabela ukwacindama?

³ Ukubelenga kwa pa cintubwingi caba kubelenga mu kupongomoka ku kumwenamo kwa bambi. Lelo bushe bakakutika mu cituntulu kuti banonkelamo mu kukumanina nga ca kuti kabelenga aleipununa pa mashiwi no kubomfya ukulumbulula kushalinga nelyo ukushimpa ishiwi kwalubana uko kufimbilikisha itontonkanyo? Kusakamana nshi bengapeelako nga tali uwacincimuka, ukubelenga mwi shiwi lya musango umo wine? Pa kubelenga bwino mwi bumba, ukupekanya kulakabilwa. Cisuma ukukanasumina ukubelenga, nangu fye kubelenga pe Sambililo lya Citabo pa Cilonganino, ukwabulo kupitulukamo mu fyebo. Nga te ifyo ibumba te kuti linonkelemo nga fintu pambi lifwile ukunonkelamo, kabili limbi kuti balaumfwa ukulumbulula kwalubana ukwa mashiwi ukufuma kuli kabelenga. Ee, kwabako kukabila ku mutumikishi umo umo ukubiko mutima pa kubelenga kwa pa cintubwingi.—Haba. 2:2.

4, 5. Mibele nshi ifwaikwa pa kuti ukubelenga kwa pa cintubwingi kucincimushe bumba, no kuba ukwaumfwika mu kwanguka?

⁴ Imibele ikabilwa. Lintu ulebelenga, ba uwacincimuka. Lenga ukubelenga kobe ukuba ukwa cikabilila, ukubelebesha ukuyumfwa uko amashiwi yalelondolola. Muli ifyo ukasengauka ukubelenga kwatalalila kabili ukushabamo kucincila. Sakamana ukukanacefye ciunda cobe ukufika ku cipimo cintu ibumba lyobe lyafilwo kumfwe mbali shakatama. Iciunda cobe cifwile ukuba icakumanina ukufika ku mbali shonse sha muputule nelyo iciyanda cilebomfiwa. Takulingile kubako nangu umo uwa kucululuka pa kumfwikisha ishiwi.

⁵ Kwabako kukabila kwa kulumbulula amashiwi yobe mu kumfwika, ukwabulo kulaputaukishe mbali sha mashiwi yamo, nelyo ukuyominkanya ica kuti yabelengwa mu kukanaumfwikwa. Pa lubali lumbi, tacaba cisuma ukuba uwasakamanisha ukucilamo ica kuti ukubelenga kobe kwataluka ku bukombe. Ukubelenga kwalumbululwa bwino kupilibulo kuti kakutika taletwishika nangu panono amashiwi ulebelenga. Ukukanaumfwika ilingi kubako pa mulandu wa kuti ishiwi lya kwa kabelenga talilefuma ukulungikwa kwi bumba, e co belesha ukulasumbulo mutwe lintu ulebelenga. Isula akanwa kobe ukuleke ciunda cilefuma ukwabulo kucilimwa.

6. Ni shani fintu amashiwi ya kushimpa yapimwa, kabili ni mu nshila nshi umo ukupemwina kusangwilako ku kushimpa ishiwi?

⁶ Ukushimpa ishiwi kwalinga kwalicindama. Na kuba, e makii ya ku kumfwikisha ico ulebelenga. Cabe caishibikwa ukuti ukwalula kwa kushimpa ishiwi kuti kwapeela ibumba ubupilibulo bwapusana apakalamba. Inshita shimo ishiwi limo kuti lyafwayo kwebekeshiwa kwaibela, lelo ilingi ciba mashiwi ayengi, ilongo lya mashiwi lyonse, e yalingile ukushimpwa. Amashiwi ya kushimpa yalingile ukupimwa ne tontonkanyo lili no kupeelwa, kabili ico citungululwa, te kwi sentensi lyonse epela, lelo ku fyebo fya kushinina fyonse fye. Ukupemwina kwalinga kwaba lubali lwa kushimpa ishiwi. Ukupemwina ukwipi kwafwilisho kulonganika amashiwi mu nshila yabamo bupilibulo no kwalwila ukusakamana ku fishinka fya mpikwe; ukupemwina kwalepako kulangisho kusondwelela kwa lubali lukalamba ulwa fyebo fya kushinina.

7. Cinshi cafwilisha ukulenga ukubelenga ukumfwika ngo kulanshanya fye?

⁷ Ukulekana mu kwalula ishiwi no musenselo fifwile na fyo ukulangulukwapo ilyo uletukuta ukubelenga bwino. Ukubulwa kwene ukubelenga kuti kwaba ukwatalalila kabili ukushili kwa kwipukisha. Lelo lintu kwabomfiwa mu kulinga, ukulekana kwa musango yo ukwa kulumbulula kuti kwacite fingi ku kulengo kubelenga kobe ukumfwika kwati kulanshanya kwa cifyalilwa, ukwacincila.

8. Ni lilali mu kulinga pambi ilyashi lingapeelwa ukubomfya manyuskripiti?

⁸ Ukubelenga manyuskripiti. Imo iya mibele yacindama iibimbamo ukubelenga kwa pa cintubwingi yaba kupeela kwa lyashi lya kubelenga. Uyu musango wa lyashi walikwate cifulo ca uko. Ku ca kumwenako, Sosaite limbi kuti yatantika ukufuma ku nshita ne nshita ukuti ifilonganino fyonse ifya bantu ba kwa Lesa mu calo cimo fyumfwe ifyebo fimo fine pa nshita imo ine. Na kabili, amalyashi ya kubelenga yalabako mu maprogramu ya kulongana kukalamba, uko cingacitikako ukuti ifiputulwa fimo fikambulwa mu fya kusabankanishishamo amalyashi nelyo uko ifyebo fyapikana filefwayo kupeelwa mu kulungika.

9, 10. Bwafya nshi bukalamba ubwa kucimfya pa kupeele lyashi lya kubelenga, kabili ni shani cingacitwa?

⁹ Ubwafya bukalamba ubuli no kucimfiwa mu kubelenga ilyashi bwaba kulenga lyene ukumfwika kwati amashiwi ne longo lya mashiwi filebikwa pamo mu musango wa kulanshanya. Nangu cibe fyo, iciunda ce shiwi cikabilo kukushiwako apakalamba. Ilingi ukulumbulula kwa fyebo kuba ukwapusanako ku fintu wingabomfya lyonse, amasentensi limbi kuti yalepako no kuba ayapikana. Limbi kuti kwakwata ubusuma bwa kulumbulula ne myumfwikile yapalana ifyo ushabelesha mu kulanda kobe ukwa lyonse. Limbi kuti wayumfwe fyo kuti wapeela bwino nga wingabike fyebo mu mashiwi yobe. Lelo ukupitulukamo no kubelesha fikakulenga ukuwamyako apakalamba mu kupeela amalyashi ya kubelenga.

¹⁰ Pa kutunguluka, ukupekanishisha kabela e makii. Inshita ifwile ukupooswako pa kubeleshanya ne lyashi lya kubelenga. Ulingile ukubelenga mu fyebo fyobe fyonse imiku iingi pa kukwate mfundo shikalamba mu kulengama mu muntontonkanya. Nga kwingabako amashiwi yamo ushabelesha, yafwailishe muli dikishonari musuma no kulemba ifyo yashimbulwa pali manyuskripiti. Lyene belesha ukupeele lyashi mu kupongomoka pa kubeleshanya no musango wa mipeelele uwa kwa kalemba wa liko. Bakabelenga bamo basango kuti ukubelesha mu kupongomoka pa ntanshi ya cilola kulabafwilisha ukuwamyo kumone bumba, icintu icabe cacindama nga ilyashi lilepeelwa mu ciyanda cacepako.

11. Kulangilila nshi pali manyuskripiti kwaba ukwa kwafwilisha?

¹¹ Calibe ca kunonsha ukushila nelyo kubike cishibilo ca milandile pa mashiwi yakalamba ayo ulefwayo kushimpa. Bakabelenga bamo bacisango kube ca kwaafwa ukwakanya ilongo lya mashiwi muli manyuskripiti ku kashilwa ka kucilinganya. Mu kulundapo, amashiwi yaba mwi longo lyayafya nelyo ilishaba lya lyonse ayafwile ukulandilwa capamo kuti yakakanishiwa capamo ku fishilwa fyashinguluka ukukwibukisho kukanapemwina usuke ufike ku mpela ye longo lya mashiwi. Ici cifumyapo imyumfwikile iishili ya cifyalilwa nelyo kulufyo bupilibulo. Na kabili kuti kwabako ukupeela itontonkanyo ku kulangilila pali manyuskripiti apo ukupemwina kwalepako kwingalinga. Ukupemwina kuti kwaletako ukwenekela, ukulangilila icileebekeshiwa no kusuminishe nshita ya kuti ifyebo fingile. Calibe cacindama na kabili ukwishiba apa kwimye shiwi mu lyashi. Kuti palangililwa, ukukulenga ukulundulula ukufika pa kalume kasuma, lyene ukwalulo musenselo.

12-15. Mulandu nshi ukupekanishisha libela kwabela ukwacindama mu kubelenga Baibolo?

¹² Ukubelenga Baibolo. Ukubelenga Baibolo kwabo kwakatama ku banono na bakalamba pamo. Ilingi kulabako imibele iifwaya ukubelenga Baibolo mu kupongomoka. Kuti kwabako limbi ukupeelwe mbali kwa musango yo mwi Isukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi ukufuma ku nshita ne nshita. Kabili ifwe bonse tulabelenga malembo lintu tulanda ku bantu mu butumikishi bwesu. Lelo bushe tulayabelenga bwino bwino? Bushe tulayabelesha ica kuti tatuleipununa, pa kuti twingashimpa imbali isho shikumine ifyebo fyesu ifya kushinina na pa kuti ukubelenga kwesu kwingomfwika ukwa cifyalilwa, ukwa kulanshanya?

¹³ Ukupekanya kulafwaikwa mu cituntulu ukukuma ku kubelenga Baibolo. Ibukisha ukuti ici caba Cebo ca kwa Lesa, ukuti caisulamo ifyalembwa fisuma kabili ifya kukunta mu kuibela, pamo pene no kupelulula kwalungikwa kabili ukwabamo amano. Tulingile ukufwaya ukufibelenga mu kubamo umucinshi ku kumwenamo kwa bakakutika. Nga twaishibila kabela ukuti tuli no kubelenga Baibolo, tulingile ukupekanya mu kusakamana, nga tuli no kusengauko kuipununa pa mashiwi yashabeleshiwa, ilongo lya mashiwi nelyo umusango wa numbwilo.

¹⁴ Languluka kalya kashita ka kucilimusha lintu aba nkole babwelulwike aba mu Israele bakungene mu cibansa ca cintubwingi pa ntanshi ya Mpongolo ya Menshi ya mu Yerusalemu ku kupeela ukusakamanisha ku mashiwi ya kwa Lesa wabo. Bushe balya bena Lebi bapeelwe mbali bapekenye bubi bubi, ukwabulo kusakamana imipeelele yabo? Icalembwa casuko kuti: “Balebelenga mwi buuku, mu malango ya kwa Lesa, baletungulula, no kushilimuna, no kuleka beluke icabelengwa.” (Nehe. 8:8) Balya bakabelenga bakwete umucinshi washika ku Wapulamo, uyo ifyebo fyakwe balepeela kuli bakapepa banabo.

¹⁵ Nampo nga tulebelenga mu kupongomoka ku kumwenamo kwa pa lwesu, mu cinshingwa-ŋanda ca lupwa, pa Ŋanda ya Bufumu, nelyo kuli umo pa mwinshi wakwe, lekeni cileba no buyo bwa kulumbulula mu busumino ifyebo fya citendekelo, mu kuba no kuyumfwa kwa fiko konse na maka ya kukuule citetekelo. Aya maka yasesha aya kubelenga kwa pa cintubwingi yakomailwapo muli aya mashiwi yalembelwe no mutumwa Yohane: “Alishuka uubelenga [mu kupongomoka, NW] na bomfwa ifyebo fya kusesema uku, no kubake fyalembwamo; pantu inshita ili mupepi.”—Ukus. 1:3.