Lyonse Supila Icikuuku ca Kutemwa

“Uulesupilo bulungami ne cikuuku ca kutemwa akasango bumi, ubulungami no bukata.”—AMAPINDA 21:21, NW.

1. Mulandu nshi tulingile ukwenekela abo abatungululwa no mupashi wa mushilo ukulanga icikuuku?

YEHOVA wa cikuuku kabili wa cililishi. Ni “Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulishe [cikuuku ca kutemwa, NW] ne cishinka.” (Ukufuma 34:6, 7) Mu kumfwikisha, lyene, ifisabo fya mupashi wakwe uwa mushilo fisanshamo ukutemwa ne cikuuku.—Abena Galatia 5:22, 23.

2. Fya kumwenako twalalanguluka nomba?

² Abo abatungululwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Yehova, nelyo amaka yabomba, balalangisha icisabo ca uko ica cikuuku. Balalanga icikuuku ca kutemwa mu kwampana kwabo na bambi. Mu cine cine, balakonka ica kumwenako ca mutumwa Paulo, ukuitasha abene pamo nga bakapyunga ba kwa Lesa “mu cikuuku” (NW) na mu nshila shimbi. (2 Abena Korinti 6:3-10) Umupashi wabo uwa cikuuku, uwa cililishi, uwa kubelelo luse ulomfwana no buntu bwa kwa Yehova, “uwafulishe cikuuku ca kutemwa” kabili untu Icebo cakwe cabamo ifya kumwenako ifingi ifya cikuuku. (Ilumbo 86:15, NW; Abena Efese 4:32) Cinshi twingasambilila ukufuma kuli fimo ifya ifi?

Icikuuku Cilatulenga Ukuba Ababula Akaso Kabili aba Cileela

3. Ni shani fintu Abrahamu aali ica kumwenako capulamo mu kulanga icikuuku, kabili kukoselesha nshi Paulo apeela muli kuno kulundanako?

³ Icikolwe Abrahamu (Abramu)—“cibusa wa kwa [Yehova, NW]” kabili “shibo wa bonse abatetekela”—aimike ica kumwenako cawama mu kulanga icikuuku. (Yakobo 2:23; Abena Roma 4:11) Wene no lupwa lwakwe, ukusanshako na mwana munyina Lote, bashile umusumba wa bena Kaldi uwa Uri no kwingila mu Kanaani umwabela ukukambisha kwa kwa Lesa. Nangu cingati Abrahamu aali umukalamba kabili umutwe wa lupwa, aali uwa cikuuku kabili uwabula akaso mu kuleka Lote abuule impanga shawamisha isha mulemfwe, ilintu umwine wine abuulile iyashele. (Ukutendeka 13:5-18) Icikuuku capalako kuti pambi catukunta ku kusuminisha bambi ukukwata ubusuma pa kuipusula fwe bene. Icikuuku ca musango uyo icabula akaso cumfwana no kufunda kwa mutumwa Paulo ukuti: “Umuntu eifwaila icakwe, lelo onse afwaile umunankwe.” Paulo umwine wine ‘atemwine abantu bonse muli fyonse, ukukanafwaya ukumwenamo icisuma umwine, lelo icisuma ca cinabwingi, ukuti bapusuke.’—1 Abena Korinti 10:24, 33.

4. Ni shani fintu Abrahamu na Sara balambwilwe pa mulandu wa kulanga icikuuku mu musango wa cileela?

⁴ Inshita shimo icikuuku cisenda umusango wa cileela ca kuyumfwa kwa ku mutima. Abrahamu no mukashi wakwe, Sara, baali aba cikuuku kabili aba cileela ku beni batatu abalepitapo akasuba kamo. Abrahamu alibanashishe ukwikalako pa nshita imo, ilintu wene na Sara bapekanishishe aba batandashi ica kulya cawama. Aba beni baali ni bamalaika ba kwa Yehova, abo umo uwa bene afishishe icilayo ca kuti Sara wa cikoloci kabili uwabula umwana aali no kukwata umwana mwaume. (Ukutendeka 18:1-15) Mwandi cilambu pa cileela ca cikuuku!

5. Ni mu nshila nshi Gai alangile icikuuku, kabili ni shani fintu pambi twingacita icintu cimo icapalako?

⁵ Inshila imo intu Abena Kristu bonse bengalangilamo icikuuku kupitila mu kuba aba cileela. (Abena Roma 12:13; 1 Timote 3:1, 2) Mu kulinganako, ababomfi ba kwa Yehova mu cikuuku balatambulula icileela kuli bakangalila benda. Ici cibukisha icikuuku calangilwe no Mwina Kristu wa mu mwanda wa myaka wa kubalilapo Gai. Acitile “ica cishinka” mu kupokelela bamunyina batandashi mu cileela—kabili baali “beni” abashaishibikwe kale kuli wene. (3 Yohane 5-8) Ilingi line, tuleshiba abo bantu twingatambulwilako icileela mu cikuuku. Nakalimo twamona ukuti nkashi wa ku mupashi ali uwabombomana. Umwinamwakwe kuti pambi ali uushasumina nelyo fye muntu watamfiwa. Mwandi lishuko lya mu nshita ku kulanga icikuuku pa kumulalika ku kuipakisha ukubishanya kwa ku mupashi ne ca kulya pamo no lupwa lwesu ukufuma ku nshita ne nshita! Nangu cingati pambi te kuti tucite umutebeto, mu kushininkisha ulupwa lwesu lukasanga ubuseko mu kulanga icikuuku kuli nkashi wa musango uyo. (Linganyeniko Amapinda 15:17.) Kabili mu kukanatwishika akalumbulula ukutasha pali ici pa kanwa nelyo mu tufyebo twalembwa itwa cikuuku utwa kutootela.

6. Ni shani fintu Ludia alangile icileela, kabili mulandu nshi cacindamina ukulanga ukutasha pa milimo ya cikuuku?

⁶ Pa numa lintu umwanakashi waipeelesha Ludia abatishiwe, “alitupaapaatile, ati, Nga [Paulo na ba kubishanya nankwe] mwaningo kubo wa cishinka kuli [Yehova, NW], iseni mu ŋanda yandi, e mo mwikale. Kabili alitupatikishe,” e fyalundileko Luka. Mu kukanatwishika, icikuuku ca kwa Ludia calitashiwe. (Imilimo 16:14, 15, 40) Lelo ukufilwa ukulanga ukutasha kuti kwaba ukwa kubongolola. Pa kashita kamo, nkashi wa myaka ya bukulu 80 uwa maka yapelela ne fikwatwa mu cikuuku acucutike ukupekanishisha abeni banono ica kulya. Ukucilisha alengelwe nsoni lintu umulumendo umo afililwe fye nelyo kumwishibisha ukuti taali na maka ya kwisa. Pa kashita kambi, bankashi babili bapushilwe ku ca kulya cintu umukashana ukucilisha apekanishishe bene. “Nalibipilwe cabipisha,” e fyo asosele, “pantu takwali nangu umo uwa bene uwalabileko. . . . nga nalitemenwe ukumfwa ukuti balilabileko pa lwa ca kulya, lelo mu cifulo ca ico takuli nangu umo nkashi uwali ne cikuuku nelyo ukutemwa mu kukumanina ku kuntumina lamya.” Bushe icisabo ca mupashi wa mushilo ica cikuuku kuti cakukunta ku kuba uwa kutasha kabili uwa kulangulukilako pe samba lya mibele yapalako?

Icikuuku Citulenga Ukuba aba Kulangulukilako

7. Cishinka nshi ukulosha ku cikuuku calangililwa ku kubombesha kwacitilwe ku kubomba mu kumfwana no kufwaya kwa mishiikile ukwa kwa Yakobo?

⁷ Icikuuku cilingile ukutulenga ukuba aba kulangulukilako bambi no kufwaya kwabo ukwalinga. Ukulangilila: Yakobo (Israele) alombele umwana wakwe Yosefe ukubelesha icikuuku ca kutemwa ukulola kuli wene pa kukanamushiika mu Egupti. Nangu cingati ici cafwaile ukuti umubili wa kwa Yakobo usendwe intamfu ikalamba, Yosefe na bana baume bambi aba kwa Yakobo “bamutwele mu calo ca Kanaani, no kumushiika mu ninga ya mu mpanga mu Makpela, iili ku cinso ca Mamre, iyo Abrahamu ashitile pamo ne mpanga kuli Efrone umwina Hiti, ku kube camaninwa ca kushiikamo.” (Ukutendeka 47:29; 49:29-31; 50:12, 13) Mu kumfwana na cilya ca kumwenako, bushe icikuuku ca kutemwa tacilingile ukutukunta ku kubomba mu kumfwana na mapekanyo ya kushiika ayapokelelwa mu Malembo ayalefwaikwa ne cilundwa ca lupwa lwa Bwina Kristu?

8. Cinshi cintu umulandu wa kwa Rahabu utusambilisha pa lwa kubwesesha icikuuku pa cikuuku?

⁸ Lintu bambi batulanga icikuuku ca kutemwa, bushe tatulingile ukulumbulula ukutasha nelyo ukubwekeshamo mu nshila imo? Mu cishinka tulingile. Rahabu cilende alangile icikuuku pa kufisa inengu sha bena Israele. E ico, abena Israele balangile icikuuku ca kutemwa pa kubaka wene na ba mu ŋanda yakwe lintu baonawile umusumba wa Yeriko. (Yoshua 2:1-21; 6:20-23) Mwandi ca kumwenako cawama ukulangilila ukuti tulingile ukubweseshapo icikuuku cilangilwe kuli ifwe pa kuba aba kulangulukilako kabili aba cikuuku ifwe bene!

9. Mulandu nshi wingasosela ukuti calibe calinga ukwipusha umuntu umo ukutulanga icikuuku ca kutemwa?

⁹ Pali uyo mulandu, cili calinga ukwipusha umuntu umo ukulanga icikuuku ca kutemwa kuli ifwe. Ici calicitilwe na Yonatani, umwana mwaume wa mfumu ya kubalilapo iya kwa Israele, Shauli. Yonatani aipwishe cibusa wakwe uwatemwikwa uwacaice Davidi ukulanga icikuuku ca kutemwa kuli wene na ba mu ŋanda yakwe. (1 Samwele 20:14, 15; 2 Samwele 9:3-7) Davidi aibukishe ici lintu alandwile abena Gibeone ababifiwe kuli Shauli. Ukwibukisha “umulapo wa kwa Yehova” (NW) pa kati ka wene na Yonatani, Davidi acitile icikuuku ca kutemwa pa kupususha ubumi bwa mwana mwaume wa kwa Yonatani Mefiboshete. (2 Samwele 21:7, 8) Bushe mu kupalako ‘tuleka E wesu ukuba E’? (Yakobo 5:12) Kabili nga ca kuti tuli baeluda ba mu cilonganino, mu kupalako tulaba aba cililishi lintu abasumina banensu balekabila ukulangwa icikuuku ca kutemwa?

Icikuuku Cilakosha Ifikakilo

10. Ni shani fintu icikuuku ca kutemwa ica kwa Ruti calambwilwe?

¹⁰ Icikuuku ca kutemwa cilakosha ifikakilo fya lupwa no kutwala pa ntanshi insansa. Ici calangilwe mu mulandu wa mwina Moabu Ruti. Acucutike pamo ngo wa kusota mwi bala lya kwa Boasi wa cikoloci mupepi na Betlehemu, ukupayanya ica kulya cakwe ne ca kwa nafyala mukamfwilwa kabili uwali mu kukabila, Naomi. (Ruti 2:14-18) Boasi pa numa aebele Ruti ukuti: “Walenga icikuuku cobe ica kutemwa ica kupelelekesha ciwame ukucile ca ntanshi, pa kukanaya ukukonka abalumendo, nampo nga balanda nelyo abacindama.” (Ruti 3:10, NW) Intanshi, Ruti alangile icikuuku ca kutemwa kuli Naomi. ‘Mu kupelelekesha,’ uyu mwina Moabu alangishe icikuuku ca kutemwa pa kuba uwaitemenwa ukuupwa kuli Boasi wa cikoloci pa kwimisha umulume wakwe uwafwa na Naomi umukote ishina. Kuli Boasi, Ruti abele nyina wa kwa shikulu Davidi Obede. Kabili Lesa amupeele “icituntulu icilambu” ica kuba icikolwe ca kwa Yesu Kristu. (Ruti 2:12; 4:13-17; Mateo 1:3-6, 16; Luka 3:23, 31-33) Mwandi mapaalo icikuuku ca kutemwa ica kwa Ruti cafuminemo kuli wene no lupwa lwakwe! Ilelo, amapaalo, insansa, no kukoshiwa kwa fikakilo fya lupwa filacitika na kabili lintu icikuuku ca kutemwa cili capaka mu mayanda ya bukapepa.

11. Icikuuku ca kwa Filemone cakwete kusonga nshi?

¹¹ Icikuuku cilakosha ifikakilo mu kati na nkati ka filonganino fya bantu ba kwa Yehova. Umwaume wa Bwina Kristu Filemone aishibikilwe ku kulanga icikuuku ca kutemwa ku basumina banankwe. Paulo amwebele ukuti: “Ntootela pe kuli Lesa wandi, pa kukulumbula mu mapepo yandi; pa kuti ŋumfwa ukutemwa kobe ne citetekelo ico ukwete kuli Shikulu Yesu, kabili ku ba mushilo bonse . . . Nakwato kusekelela no kusansamuka ukwingi pa kutemwa kobe, we munyinane, pa kuti imitima ya ba mushilo yapembuka pa mulandu wa iwe.” (Filemone 4-7) Amalembo tayasosa ifyo ukutemwa kwabondoka ukwa ba mushilo kwapembeswilwe ukupitila muli Filemone. Nangu cibe fyo, afwile alangile icikuuku ca kutemwa ku basubwa banankwe mu nshila shalekanalekana ishashininkishe ukube sha kupembesula kuli bene, kabili ici mu kukanatwishika cakoseshe ifikakilo pa kati kabo. Ifintu fyapalako filacitika lintu Abena Kristu balangisha icikuuku ca kutemwa ilelo.

12. Cinshi cafumine mu cikuuku calangilwe na Onesifore?

¹² Icikuuku ca kwa Onesfore na co cine cakwete ukusonga kusuma. “Shikulu abelele uluse ku ba mu ŋanda ya kwa Onesifore,” e fyasosele Paulo, “pa kuti ampuupuutwile ilingi; kabili tali na nsoni ku munyololo wandi; lelo, ilyo afikile mu Roma, alimfwailefwaile no kunsanga. (Shikulu amupeele ukusango luse kuli [Yehova, NW] muli bulya Bushiku!) Kabili ifintu fyonse apyungiile mu Efese, waishiba bwino bwino.” (2 Timote 1:16-18) Nga ca kuti twapilikita fwe bene ku kulanga icikuuku ca kutemwa kuli bakapepa banensu, tukaba aba nsansa kabili tukalakosha ifikakilo fya kutemwa kwa bumunyina mu kati na nkati ka cilonganino ca Bwina Kristu.

13, 14. Ni shani fintu icilonganino mu Filipi cali ca kumwenako capulamo, kabili ni shani fintu Paulo ayankwileko ku cikuuku ca ciko?

¹³ Lintu icilonganino conse calanga icikuuku ca kutemwa kuli bakapepa banabo, ici cilakosha icikakilo pa kati kabo. Icikakilo ca musango uyo icapalamisha e ko cali pa kati ka kwa Paulo ne cilonganino mu musumba wa Filipi. Na kuba, umulandu umo untu alembele kalata wakwe ku bena Filipi wali kulumbulula ukutasha pa cikuuku cabo no kwaafwa kwa ku mubili. Alembele ukuti: “Mu kutendeka kwa mbila nsuma, ilyo nafumine mu Makedonia, takwali lukuta nangu lumo ulwali ne senge na ine ku mulandu wa kupeela no kupokelela, kano imwe mweka; pa kuti na mu Tesalonika mwatumine limo na libili ku fya kukabila kwandi. . . . Awe nimpokelela fyonse, no kucishapo. Naisulamo, pa kupokelela kuli Epafroditi ifyafuma kuli imwe, icena icinunke cisuma, ilambo ilyabila ilya kutemuna Lesa.”—Abena Filipi 4:15-18.

¹⁴ Te ca kupapa umusango abena Filipi baali mu mapepo ya kwa Paulo! Atile: “Natootela kuli Lesa wandi pa kunjibukisha kwenu konse; mu kupaapaata kwandi konse pa mulandu wa imwe bonse, ndepaapaata pe no kusekelela, pa kube senge limo na ifwe ku mbila nsuma ukutula ku bushiku bwa ntanshi ukufika pali nomba.” (Abena Filipi 1:3-5) Ukwafwilisha kwa musango uyo ukwa mitima ya cikuuku kabili ukwa bukapekape ukwa mulimo wa kushimikilo Bufumu takulenga icilonganino icipiina. Pa numa lintu abena Filipi mu cikuuku bacitile apapelele amaka yabo muli kuno kuloshako, Paulo abebekeshe ukuti: “Awe Lesa wandi akamupeela fyonse ifyo mukabila umwabelo bucindami bwakwe mu Bukata, muli Kristu Yesu.” (Abena Filipi 4:19) Ee, Lesa alabwekeshapo icikuuku na bukapekape. Icebo cakwe citila: “Icisuma ico onse acita . . . ico cine akalambwilwapo kuli [Yehova, NW].”—Abena Efese 6:8.

Lintu Abanakashi Balanga Icikuuku

15, 16. (a) Ni shani fintu icikuuku ca kwa Dorka caibukishiwe, kabili cinshi cacitike lintu afwile? (b) Ni shani fintu abanakashi ba Bwina Kristu aba mitima ya cikuuku baisulamo imilimo isuma ilelo?

¹⁵ Icikuuku ca kutemwa ica musambi Dorka (Tabita) uwa ku Yopa tacali icabulo kulambulwa. “Umwanakashi uwali uwaisulamo imilimo isuma ne fya nkumbu,” kabili lintu ‘alwele no kufwa,’ abasambi batumine ukuti Petro ku Luda ese. Ilyo afikile, “bamutwele mu ŋanda ya pa mulu. Baiminine nankwe bamukamfwilwa bonse balelila, no kulange miingila na malaya ifyo Dorka aalecita ilyo ali na bo.” Pange cikope ca kumoneka: Bamukamfwilwa aba bulanda, aba filamba baebele umutumwa ifyo Dorka aali uwa cikuuku no kumulanga ilya miingila pamo ngo bushininkisho bwa kutemwa kwakwe ne cikuuku. Ukutamfya uuli onse, Petro afukeme mu kupepa kabili apilibukile ku citumbi. Kutika! Atile: “Tabita, buuka.” Kabili shi mona! “Na o ashibwile amenso, na pa kumona Petro, aliikele. Awe atambike minwe, amwimya; kabili aita aba mushilo na bamukamfwilwa, no kumulanga kuli bene uwa mweo.” (Imilimo 9:36-41) Mwandi lipaalo ukufuma kuli Lesa!

¹⁶ Uku kwali e kubuusha kwa ntanshi ukwalembwa ukwacitilwe no mutumwa wa kwa Yesu Kristu. Kabili imibele yatungulwile kuli ici cipesha amano cawamisha yashimpilwe mu cikuuku. Ni nani engasosa ukuti Dorka nga alibuushiwe ku bumi nga ca kuti taali uwaisulamo imilimo isuma ne fya nkumbu—nga ca kuti taali uwapaka mu cikuuku ca kutemwa? Te mu kuti fye Dorka na balya bamukamfwilwa balipaalilwe lelo icipesha amano ca kubuushiwa kwakwe capayenye ubunte ku bukata bwa kwa Lesa. Ee, “awe caishibikwa monse mu Yopa, na bengi batetekele Shikulu.” (Imilimo 9:42) Ilelo, abanakashi ba Bwina Kristu aba mitima ya cikuuku na bo bene baisulamo imilimo isuma—nakalimo ukubilila abasumina banabo amalaya, ukupekanishisha aba cikoloci pa kati kesu ifya kulya, ukutambulwila icileela kuli bambi. (1 Timote 5:9, 10) Fintu ici cili bunte ku baletambako! Ukucila pali fyonse, fintu tuli aba nsansa pa kuti ukuipeelesha kwa bukapepa ne cikuuku ca kutemwa fikunta uyu ‘mulalo ukalamba uwa banakashi ku kubilisha imbila nsuma’ ku bukata bwa kwa Lesa wesu, Yehova!—Ilumbo 68:11.

Twalilila Ukusupila Icikuuku ca Kutemwa

17. Cinshi casoswa pa Amapinda 21:21, kabili ni shani fintu ayo mashiwi yabomba ku bantu umo umo aba bukapepa?

¹⁷ Bonse abafwaisha ukusenamina kwa kwa Lesa bafwile ukusupila icikuuku ca kutemwa. “Uulesupilo bulungami ne cikuuku ca kutemwa akasango bumi, ubulungami no bukata,” e fisosa ipinda lya mano. (Amapinda 21:21, NW) Umuntu wa bukapepa alasupila mu mukoosha ubulungami bwa kwa Lesa, lyonse ukutungululwa ne fipimo fya bulesa. (Mateo 6:33) Alanga mu kutwalilila ukutemwa kwa bucishinka, nelyo icikuuku ca kutemwa, kuli bambi mu nshila sha ku mubili kabili ukucilisha isha ku mupashi. Muli ifyo, alasanga ubulungami, pantu umupashi wa kwa Yehova ulamwaafwa ukwikala mu nshila yalungama. Na kuba, ‘wene afwalo bulungami’ nge fyali umuntu wa bukapepa Yobo. (Yobo 29:14) Umuntu wa musango uyo tafwaya ubukata bwakwe. (Amapinda 25:27) Ukucila, alakwata ubukata ubuli bonse ubo Yehova asuminisha wene ukupokelela, nakalimo mu musango wa mucinshi ukufuma ku bantunse banankwe abakuntwa na Lesa ku kubomba mu cikuuku na wene pa mulandu wa cikuuku ca kutemwa cakwe kuli bene. Ukulundako, abo abalecita muli bucishinka ukufwaya kwa kwa Lesa balasanga ubumi—te pa myaka fye inono iya kupito lubilo lelo kuli pe na pe.

18. Mulandu nshi tulingile ukusupila icikuuku ca kutemwa?

¹⁸ E ico, lekeni bonse abatemwa Yehova Lesa batwalilile ukusupila icikuuku ca kutemwa. Iyi mibele ilatulenga ukuba aba mutengo kuli Lesa na kuli bambi. Ilatwala pa ntanshi icileela no kutulenga aba kulangulukilako. Icikuuku cilakosha ifikakilo mu kati na nkati ka lupwa ne cilonganino ca Bwina Kristu. Abanakashi abalanga icikuuku ca kutemwa balatashiwa no kucindikwa apakalamba. Kabili bonse abo abalesupila iyi mibele ishaiwamina balaleto bukata kuli Lesa wa cikuuku ca kutemwa, Yehova.

Kuti Wayasuka Shani?

◻ Ni shani fintu Abrahamu aali ca kumwenako capulamo mu kulanga icikuuku?

◻ Cinshi cintu umulandu wa kwa Rahabu utusambilisha pa lwa kubwekesha icikuuku pa cikuuku?

◻ Ni shani fintu icilonganino ca ku Filipi calangile icikuuku?

◻ Ni shani fintu abanakashi ba Bwina Kristu aba mitima ya cikuuku baisulamo imilimo isuma ilelo?

◻ Mulandu nshi tulingile ukusupila icikuuku ca kutemwa?