Baibolo—Icitabo Cilingile Ukubelengwa

CINTU cayanguka ukufilwa ukusanga amashiwi ya kulumbulwilamo lintu umo alelanda pali Baibolo. Yaba e citabo cacilishapo nga nshi ukwananishiwa mu lyashi lya kale lyonse. Baibolo e citabo cakokwesha, icacilishapo ukupilibulwa, icacilishapo ukwambulwa, icakwatisha ukusonga, kabili icacindikishiwa. Nakalimo na kabili yaba e yacilishapo kuba iya kukansaninapo. Kabili mu kushininkisha yaba e citabo ico capusunsuka ukubinda kwafulisha, ukocewa, no kukaanya kwa lukaakala. Ku ca bulanda, nangu ni fyo, kuliko inumbwilo iyo nomba iishibomfiwa na kabili kuli Baibolo. Mu kupalishako tacili e citabo cacilishapo kubelengwa mu calo na kabili.

Ilintu abantu kuti pambi bakwata Baibolo mu ŋanda, abengi bayumfwa ukuti baliba abapamfiwa nga nshi ku kupoosa inshita mu cine cine ukubelenga yene. Ukubelenga kwali pa nshita imo ni nshila ya kupishishamo inshita. Nomba, nangu cibe fyo, abengi basalapo ukupoosa inshita yabo iya pa mbali ukutamba televisioni nelyo ukucita icintu cimbi. Abo abacili bacita ukubelenga kumo ilingi line basalapo ifyayangukako kabili ifishakosa. Ukubelenga Baibolo kukabila ukutontomesha, kabili abantu abengi nomba tabatontomesha mu kushika pa co balebelenga.

Lelo, Baibolo tayapusunswike ku kushiwa fye ukwikala pa mashelufu yesu aya fitabo. Kwalibako imilandu isuma iyo ilingile ukubelengelwa. Languluka ifishinka fimo pa lwa yene.

E Mulandu Wine Yakokwela!

Inumbwilo “Baibolo” yafuma kwi shiwi lya ciGreek bi·bliʹa, ilipilibula “amabuuku yanono.” Ici citucinkulako ukuti Baibolo yapangwa na mabuuku ayengi—yamo tayaba ayacepesha nge fyo! Yalembelwe pa ciputulwa ca myaka 1600. Ilintu bakalemba bali bantu, balipuutilwemo ku Ntulo yasumbukako. Kalemba wa Baibolo umo atile: “Ku kufwaya kwa buntu takwaletwa kusesema nangu limo, lelo ni pa kobelwa ku [mupashi] wa mushilo e po abantu ba mushilo balandiile.” (2 Petro 1:21) Nga fintu caba ku kusesema kwa mu Malembo e fyo na kabili caba kuli Baibolo yonse fye. Aya “mabuuku yanono” ayapuutwamo na bulesa yaisulamo amatontonkanyo yapulamo aya kwa Yehova Lesa. (Esaya 55:9) E mulandu wine Baibolo yakokwela nga nshi!

Ku babomfi ba kwa Lesa, Baibolo lyonse yaliba e citabo cacindamisha. Balasuminishanya no mutumwa Paulo, umwine wine uwali umo uwa bakalemba ba Baibolo. Asosele ukuti: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha.” (2 Timote 3:16) Na muli fyo, Baibolo yaba e citendekelo ca fisumino fya Nte sha kwa Yehova ilelo. E ipampamika ififundisho fyabo no kutungulula imyendele yabo. Batasha no mutima onse ukuti uuli onse abelenge ulubali lumo ulwa Cebo ca kwa Lesa cila bushiku no kwetetula mu kubamo kutasha pa fyalembwamo.—Ilumbo 1:1-3.

Icibelesho ca Kubelenga Baibolo

Icibelesho ca kubelenga Amalembo caliba ica kunonsha mu nshita shapita. Ishamfumu sha Israele shalikambishiwe ukupanga kope wabo wine uwalembwa ku minwe uwe Funde—ilyo nomba lyaba ulubali lwacindama ulwa Baibolo—no kubelenga lyene cila bushiku nge ca kucinkulako ca lyonse ica kufwaya kwa kwa Lesa kuli bene. (Amalango 17:18-20) Ukufilwa ukucite ci kwatungulwile ku kuwa kwa shamfumu ishingi.

Ubucindami bwa kusambilila Amalembo bwalangililwa mu mulandu wa kwa kasesema umukote Daniele. Pa mulandu we sambililo lya pa lwakwe ilya mbali sha Baibolo isho shaliko mu kasuba kakwe, Daniele, ilintu ali muli bunkole mu Babiloni, ali na maka ya ‘kukutuluka mu malembo’ ukuti ubusesemo bwacindama ubwalembelwe na Yeremia bwali mupepi no kufikilishiwa.—Daniele 9:2.

Pa nshita ya kufyalwa kwa kwa Yesu, umuntu “uwalungama kabili uutiina Lesa” Sumeone mu kucetekela aleenekela ukumona umo uwali no kuba Kristu, nelyo Mesia. Sumeone alilaiwe ukuti taali na kufwa ilyo talamona Kristu. Ukuloshako kwakwe ku busesemo bwa kwa Esaya lintu aikete akanya ka Yesu mu maboko yakwe kulanga ukuti Sumeone aali ni kabelenga wasakamanisha uwa mabuuku ya mu Baibolo ayo kale kale yali nayalembwa mu kasuba kakwe.—Luka 2:25-32; Esaya 42:6.

Lintu Yohane Kabatisha aleshimikila, “abantu balelolela” Mesia. Cinshi cintu ici cilangilila? Citubululo kuti abengi pa kati ka baYuda baali ababeleshanya na masesemo ya buMesia ayalembwa mu Malembo. (Luka 3:15) Ici cili ica kulengo buseko, apantu muli shilya nshiku amabuuku tayaliko mu kwanguka. Amakope ya mabuuku ya Baibolo yali no kulembwa ku minwe, kabili pali uyo mulandu yali ayakoso mutengo kabili ayayafya ukukwata. Ni shani fintu abantu babele ababeleshanya ne fyalembwamo?

Mu milandu iingi, kupitila mu kubelenga kwa pa cintubwingi. Ku ca kumwenako, Mose akambishe ukuti pa nshita shaimikwa shimo, Ifunde lyonse ilyapeelwe na Lesa lyali no kubelengwa ku bena Israele balongene. (Amalango 31:10-13) Ukufika mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., ukubelenga kwa pa cintubwingi ukwa mabuuku ya mu Baibolo kwali ukwaanana. Umusambi Yakobo alondolwele ukuti: “Mose ukufuma ku nkulo sha kale ali na balemubilila mu mishi yonse, pa kubelengwa pe sabata lyonse mu masunagoge.”—Imilimo 15:21.

Ilelo, caliba icayanguka ukukwata kope wa pa lobe uwa Baibolo. Yamo aya aya “mabuuku yanono” e ko yaba mu ndimi mupepi na maperesenti 98 isha bwingi bwa bantu ba mu calo. Muli fyo ca bulanda ukuti abengi tabali abasekelela mu kusanga ico Baibolo ili no kusosa kuli bene. Ino kuti pambi yaba ni nkulo ya sayansi, lelo Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, mu kupulamo cicili ca “mulimo ku kusambilisha.” Ipeela ukufunda kwawama pa mibele, ukwampana kwa buntunse, ne milandu imbi iingi. Mu kulundapo, Baibolo itambika isubilo lyeka fye ilyashininkishiwa ilya nshita ya ku ntanshi iya mutende.

Belenga Yene Lyonse

Inte sha kwa Yehova muli fyo balipanga cene ukuba ulubali lwacindama ulwa mulimo wabo ukukoselesha ukubelenga Baibolo lyonse. Mu filembo fikalamba pa cikuulwa ca fakitare pa cishinte cabo cikalamba ica calo conse mu Brooklyn, New York, pamoneka uku kukonkomesha: “READ GOD’S WORD THE HOLY BIBLE DAILY (Belenga Icebo ca kwa Lesa Baibolo wa Mushilo Cila Bushiku).” Amamilioni ya bapita nshila balimona aya mashiwi, kabili cilesubilwa ukuti abengi baliyomfwila.

Mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova ifyacila pali 73,000 ukushinguluka icalo, ifiputulwa fye Sukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki filatungululwa cila mulungu. Ulubali lwa kosi lwaba kubelenga kwa pa cintubwingi ukwa cipande casoobolwa ica Baibolo. Bonse abasangwako na kabili balakwata ulubali lwa kubelenga ifipandwa finono ifya Baibolo cila mulungu pa mbali mu mayanda yabo yene. Abo abendela capamo no ku kutantika mu kupelako balabelenga Baibolo yonse.

Iyi mitantikile yaba mu kumfwana na cimo ica fitabo fyabo ifya kusambililamo icibomfiwa muli ili sukulu. Ici Citabo ca Kutungulule Sukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki cisoso kuti: “Ukutantika kwa pa lobe kufwile ukusanshamo ne nshita ya kubelenga na Baibolo wine. Mwalibo mutengo ukalamba ukumubelenga ukupulinkana ku nkupo ne nkupo. . . . Nangu cibe fyo, ubuyo bobe mu kubelenga tabufwile kuba ukukumanya fye ifyebo, lelo bufwile ukuba ukukwate mimwene ya fiko mu kuba no kufwayo kwibukisha. Sendako inshita ya kwetetula ifyo filelanda.”

Impapulo shimbi ishapangwa ne Nte sha kwa Yehova mu kupalako shikoselesha ukubelenga Baibolo. Ku ca kumwenako, muli magazini munankwe uwa uno, Loleni!, mwamoneke ukukoselesha kwakonkapo ku bacaice: “Bushe . . . walibelenga Baibolo ukuipwisha? Ee, Baibolo libuuku ilikalamba, lelo mulandu nshi te kulyakanishisha mu fiputulwa finono? . . . Abena Berea ‘bakankaala mu kusakamanisha babebetele amalembo cila bushiku.’ (Imilimo 17:11) Nga ca kuti wakonka ukutantika kwa cila bushiku ukwa kubelenga amaminiti fye 15 ubushiku bumo . . . , kuti wapwishishisha ukubelenga Baibolo mu kati ka mwaka umo.” Ee, Inte sha kwa Yehova bayumfwa ifyo Abena Kristu ba muno nshiku balingile ukuba ababeleshanya bwino na Malembo, pamo fye nga fintu ababomfi ba kwa Lesa baali mu nshita sha ku kale.

Mu kuba ne ci mu muntontonkanya, Inte sha kwa Yehova balitwala pa ntanshi umusango wa kubelenga Baibolo uwa pa cintubwingi ukwa muli uno mwanda wa myaka walenga 20. Mu ndimi ishafulilako, balikopa ukubelenga kwa Baibolo onse pali kaseti. Ku bengi ici calishinina ukuba ukwaafwa kushaiwamina mu kucimfya ifipindami fimo ku kubelenga Baibolo. Bamo bakutika kuli uku kukopa ilintu balebomba pa ŋanda, baleensha motoka wabo, nelyo ukucite fintu fimbi ifingi. Ukwikala pa nshi no kukutika mu mutalalila ku kubelenga kwa ciputulwa ca Baibolo ilintu ulekonkamo muli kope obe wine ca kukumanya ca kucincimusha.

Nga ca kuti kale kale taulebelenga Baibolo cila bushiku, mulandu nshi te kupangila cene ukuba icibelesho ukucite co? Ici tacilekabila ukusendako inshita yalepa cila bushiku, lelo ubunonshi bukaba ubukalamba, pantu ukubomfya Amalembo kukakwaafwa ukubomba mano mano no kuipakisha ubumi bwa kulambula lwa ku mupashi. Na kabili ukalabomba mu kumfwana no kukambisha ukwapeelwe kale sana ku ntungulushi ya Israele Yoshua ukwa kuti: “Ibuuku ili lya malango wileka lifume mu kanwa kobe pe, lelo uletontonkanyamo akasuba no bushiku, ukuti wangwe ukucita umwabela conse icalembwamo: pantu e lyo kuti walenge mibele yobe ukutunguluka, kabili kuti washuka.”—Yoshua 1:8.

Amabula ya Baibolo yasokolola imifwaile ya kutemwa iya kwa Yehova ku mutundu wa muntu uwa cumfwila. Ukwishiba kwalungikwa ukwa Cebo cakwe icapuutwamo kufumamo insansa sha cine cine ne subilo lya bumi bwa muyayaya mu Paradise mu calo cipya icayembesha ica mapaalo yashipwa. (Luka 23:43; 2 Petro 3:13) Shi wingafukatila ishuko lyobe ilya mu nshita ku kubelenga no kusambilila Baibolo no kutinamina ubu bumi bwawamisha.