Icintu Cawamisha ica Kupeeleshako Ubumi Bwandi
NGA FINTU CASHIMIKWA NA BOB ANDERSON
Mupepi ne myaka ikumi iyapitapo, abanandi bamo balinjipwishe abati: “Mulandu nshi watwalilila inshita yalepe fi nga painiya, Bob?” Nalimwentwile, no kuti, “Bushe kuti mwatontonkanyapo icili conse icawamapo kucila pa kubomba bupainiya?”
NALI ne myaka ya bukulu 23 mu 1931 lintu naingile mu mulimo wa bupainiya. Nomba ndi mu mwaka wandi uwalenga 87 kabili ncili ndecita bupainiya. Nalishiba ukuti takwali icacililepo kuwama ico nali no kucita no bumi bwandi. Lekeni nondolole umulandu. Mu 1914 trakiti yalishilwe pa ŋanda yesu. Yasabankanishiwe na Abasambi ba Baibolo aba pa Kati ka Nko, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali ilya nshita. Lintu uyo Nte abwelele, mayo amwipukishishe pa mulilo wa helo. Akushiwe nga Methodist umuWesley wakamamo na menshi lelo alifililwe ukuwikisha ici cifundisho ca kulunguluka kwa pe na Lesa wa kutemwa. Mu kwangufyanya fye ilyo asambilile icine pali uyu mulandu, atile: “Nayumfwa uwa nsansa ifyo nshatala njumfwa mu bumi bwandi!”
Mayo ilyo line fye alilekele ukusambilisha pa Sunday School iya baMethodist no kuilunda ku kalibumba ka Basambi ba Baibolo. Atendeke ukushimikila mwi tauni lyesu ilya Birkenhead, ilyalolenkana ne cabu ca Liverpool ukulalanya Umumana witwa Mersey, kabili mu kwangufyanya alecofa incinga ukuya ku matauni ayengi aya mu bwina mupalamano. Acitile ubunte muli ici cifulo ca kubombelamo icatanunuka ubumi bwakwe bonse kabili aishileishibikwa nga nshi, ukwimikila abana bakwe ica kumwenako cishaiwamina. Afwile mu 1971 pa mushinku watantalila uwa myaka 97, Inte yacincila ukufika na ku mpela.
Ine na nkashi yandi, Kathleen, twalifumishiwe mu Sunday School ya baMethodist ku kulakonka Mayo ku kulongana kwakwe na Basambi ba Baibolo. Pa numa, lintu tata na o atendeke ukukonka, abafyashi bandi batantike isambililo lya Baibolo ilya lupwa ilya lyonse mu citabo The Harp of God. Isambililo lya musango yo lyali cintu iceni muli isho nshiku, lelo uku kutendeka kwa mu kubangilila mu cine ca Baibolo ica citendekelo kwaletele ukumwenamo kwine kwine, apantu bonse ine na nkashi yandi twaingile mu mulimo wa bupainiya mu kupita kwa nshita.
Imimwene ya kwa Mayo lyonse yali ya kuti ukutamba “Photo Drama of Creation” mu Liverpool mu 1920 pali e pa kwalukila lwa ku mupashi kuli ifwe fwe bana, kabili alilungike. Nangu nali ifyo umwaice, bulya bunkolanya bwashile ukwebekesha kwamonekesha pa muntontonkanya wandi. Icapulamo mu fyo njibukisha lwaba lubali lwalelanga ubumi bwa kwa Yesu, maka maka ilyo alemoneka aleya ku kwipaiwa. Cilya ca kukumanya conse cangafwile ukutontomesha pa mulimo wacindamisha mu bumi, e kutila, ukushimikila!
Mu kubangilila kwa ba 1920, natendeke ukwananya amatrakiti pamo na mayo mu fyungulo kasuba pa Mulungu. Pa kubala twaebelwe ukulasha yene pa mayanda; pa numa twaebelwe ukulayapeela ku bene mayanda kabili lyene ukubwelela kuli abo abalesekelela. Lyonse nalimone ci nge citendekelo ca kubangilila ku mulimo wesu uwa fipempu fya kubwelelamo na masambililo ya Baibolo, uwaba uwa kusandulula nga nshi ilelo.
Ukwingila mu Mulimo wa Bupainiya!
Ine na Kathleen twalibatishiwe mu 1927. Nalebomba nga analytical chemist mu Liverpool lintu, mu 1931, naumfwile ukusuminishanya kwa kupokelela ishina Inte sha kwa Yehova. Lyonse nalemona bakolopota ba Sosaite (abo nomba betwa bapainiya) uko balebombela mu ncende sha bukwebo mu Liverpool, kabili ica kumwenapo cabo calinjebekeshe apakalamba. Fintu nalefuluka ukulubuka ukufuma ku kubishanya kwa ku calo, ukupoosa ubumi bwandi mu mulimo wa kwa Yehova!
Mu lusuba lwa ulya mwaka umo wine, cibusa wandi Gerry Garrard anjebele ukuti alipokelele umulimo ukufuma kuli presidenti walenga bubili uwa Watch Tower Society, Joseph F. Rutherford, uwa kushimikila mu India. Pa ntanshi fye talaima ubulendo bwakwe ubwa pali bemba, alishile ku kuntandalila kabili alandile pa lwe shuko lya mulimo wa nshita yonse. Ilyo alenshalikapo, ankoseleshe mu kutwalilila ukusoso kuti, “Ndi uwashininkisha ukuti mu kwangufyanya uli no kuba painiya, Bob.” Kabili e fyo cali. Nalilembeshe ulya wine October. Mwandi buseko, ubuntungwa, ukucofe ncinga ukupita mu misebo ya mu mishi, ukulashimikila mu mekalo yaba yeka! Nalishibe lyene ukuti natendeke umulimo wacindamisha uushingalinganishiwa kuli umbi.
Ukupeelwa kwandi ukwa mulimo wa bupainiya ukwa kubalilapo kwali mu South Wales uko nailundile kuli Cyril Stentiford. Cyril pa numa aupile Kathleen, kabili babombele bupainiya capamo imyaka iyafulilako. Umwana wabo umwanakashi, Ruth, na o mu kukonkapo aingile mu mulimo wa bupainiya. Ukufika mu 1937, nali mu Fleetwood, Lancashire—pamo nga kabomba munankwe wa kwa Eric Cooke. Ukufika pali ilya nshita, bapainiya balebombela fye mu ncende sha mu mishi isha Britain, ku nse ya cifulo ca kubombelamo ica cilonganino. Lelo Albert D. Schroeder, pali ilya nshita uwashingemwe no mulimo we ofesi lya musambo wa Sosaite ilya mu London, apingwilepo ukutusesesha ku musumba wa Bradford, Yorkshire. Uyu wali e muku wa ntanshi bapainiya mu Britain bapeelwe umulimo wa kwaafwa icilonganino mu kulungatika.
Mu 1946, Eric aile ku Watchtower Bible School of Gilead kabili atuminwe ku Southern Rhodesia, iyo nomba ili Zimbabwe, kabili wene no mukashi wakwe bacili balebomba mu busumino nga bamishonari mu Durban, South Africa.
Mu 1938 nali mu mulimo umbi, ili lyena pamo nga umubomfi wa zoni (uwitwa nomba kangalila wa muputule) uwa pa kati ka kapinda ka kuso na masamba aka Lancashire na Lake District wayemba. Kulya e ko nakumenye Olive Duckett, kabili pa numa ya kuupana, ilyo line ailundile kuli ine mu mulimo wa mu muputule.
Ireland mu Kati ka Myaka ya Nkondo
Mu kwangufyanya fye pa numa Britain abilishe inkondo pali Germany mu September 1939, natuminwe ku Ireland. Ukulembwa mu mulalo wa fita ukwa kupatikisha kwali nakutendeka mu Britain lelo takwaliko mu Ripabuliki wa Ireland uwa ku kapinda ka ku kulyo, cali calo icishabulilemo ulubali ukupulinkane nkondo yonse. Ripabuliki wa Ireland na Northern Ireland fyali no kuba muputule umo. Ifibindo e po fyali, nangu cibe fyo, kabili cali icakabilwa ukupoka ifipepala fya kwendelapo pa kufuma mu Britain ukuya ku lubali ululi lonse ulwa Ireland. Abalashi banjebele ifyo kuti naya, lelo nali no kusumina ukuti ndi no kubwelela ku England ukwabulo kushingashinga lintu aba myaka yandi bali no kwitwa ku kulembwa mu mulalo ukwa kupatikisha. Nalisumine pa kanwa fye, lelo nalipapile ukuti, lintu icipepala candi ica kwendelapo calembelwe, tapali ifipangano nangu fimo ifyabikilwepo!
Pali ilya nshita, kwali Inte ukucila fye pali 100 mu Ireland onse. Lintu fye twafikile mu Dublin mu 1939, Jack Corr, painiya mukokole, alitupokelele. Atwebele ukuti kwaliko bapainiya na bambi babili mwi tauni lyapalemeko na balesekelela banono mu Dublin, mupepi na 20 bonse pamo. Jack alipilile umuputule umo mu Dublin apa kulonganina apo bonse basumine ukulakumanina lyonse pa Mulungu. Uku kutantika kwalitwalilile ukufikila icilonganino caimikwe mu 1940.
Northern Ireland, pamo ngo lubali lwa United Kingdom, aali pa nkondo na Germany, e co lintu twaselele ku kapinda ka ku kuso ku Belfast, twapokele amabuku ya kufolelapo ifilyo ne cipoope ca kushimya amalaiti ubushiku. Nangu cingati indeke sha baNazi shali no kusenda ukucila pali bakilomita 1,000 pa kufika ku Belfast no kubwelela ku nkambi shabo mu Europe, balitungulwike bwino bwino ukuponesha amabomba pa musumba. Pa kusansa kwa kubalilapo, Iŋanda yesu iya Bufumu yalyonawilwe ne ŋanda yesu ukubongololwa lintu twaletandalila bamunyina ku lubali lubiye ulwa musumba, kanshi twafyukile fye bwino. Cilya cungulu bushiku cimo cine, ulupwa lumo ulwa Nte babutukile mu cipaka ca cintubwingi. Ilyo bafikile kulya, basangile nacisula kabili babwelele ku ŋanda yabo. Ibomba lyapuulikile mu kulungatika pa cipaka, na bonse abalimo balipaiwe, lelo bamunyinefwe balipusunswike mu kuba fye ne filaso finono ne fikwabululwa. Muli iyi myaka ya nkondo iyaafya, takwali nangu umo uwa bamunyinefwe uwacenenwe icabipisha, twalitashishe Yehova pa lwa cene.
Ukupayanya kwa ca Kulya ca ku Mupashi
Ilyo inkondo yaletwalilila, ifibindo fyalekoselako, na mu kupelako ukuceeceeta amakalata kwalitendeke. Ici capilibwile ukuti Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalecilimwa no kukanasuminishiwa ukwingila mu calo. Nangu cingati twaletwishika ico twali no kucita, ukuboko kwa kwa Yehova takwaipipe. Ulucelo lumo napokelele kalata ukufuma ku “mufyala” mu Canada uwanembeele pa lwa milandu ya mu lupwa. Nshaishibe nga nani, lelo mu tumashiwi twa pa numa ya kalata atile alibikilemo “icipande icisuma ica mu Baibolo” ukuti mbelenge. Cali ni kope wa Ulupungu lwa kwa Kalinda, lelo apantu lwali muli enifulupu wa fye, talwafumishiwemo kuli bakaceeceeta.
Ilyo line fye ine no mukashi wandi, mu kuba no kwaafwa kwa Nte sha cikaya, ukusanshako na Maggie Cooper uwabombeleko pali “Photo-Drama,” twatendeke ukupanga amakope ya ifi fipande. Mu kwangufyanya twaliiteyenye ukusalanganya amakope 120 ukupulinkanya cilya calo, ilyo bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda aba mu nkupo sha fye balefika ukufuma ku fibusa fipya mu Canada, Australia, na United States. Ukupitila mu mukoosha wabo ne cikuuku, tatwapushilwepo ulwafumine ululi lonse mu kati ka ciputulwa conse ica nkondo.
No kulongana kukalamba na ko kwine twalekwata. Ilyapulilemo lyali libungano lya mu 1941 lintu ulupapulo lupya Children lwakakwilwe. Camoneke ukuti kaceeceeta takenye icitabo ico atontonkenye calelanda pa bana, e co twalitungulwike ukufileta mu calo ukwabula ubwafya ubuli bonse! Pa kashita kambi, twakwete akatabo Peace—Can It Last? akapulintilwe mu calo cesu mwine pantu tacali icingacitika ukuleta amakope ukufuma ku London. Te mulandu ne fibindo ifyabikilwe pali ifwe, twalisakamenwe bwino lwa ku mupashi.
Ukucimfya Ukukaanya
Shibutotelo umo uwaleikala mu ŋanda ya kusungilamo ababusu iya Belfast iyaleangalilwa ne Nte sha kwa Yehova atumine kope wa citabo Riches ku mukashi wakwe mu England. Umukashi talefwaye cine, kabili mu kwasuka alengele ico cishinka ukumfwika. Apampamine na kabili pa kuti ifwe twali “ukuteyanya kushatemwa icalo cabo.” Uwa kuceeceeta amakalata alisangile ici no kucita lipoti uyu mulandu ku Ciputulwa Cimona pa Ntalamisoka. Pamo nge ca kufumamo, nalitilwe ku mushi wa bakapokola ku kuyalondolola kabili naipushiwe ukuleta kope wa Riches. Ku ca kusekesha, lintu icitabo mu kupelako cabweshiwe, namwene ukuti imbali ishashililwemo shonse shali pa lwe Calici lya Roma Katolika. Namwene ukuti ici cali icacindama, apantu nalishibe ukuti bakapokola bali abaibukila pa lwa kulwisha imibombele ya ba IRA (Irish Republican Army).
Naipushiwe sana sana pa lwa kushibuulamo lubali kwesu mu nshita sha nkondo, pantu bakapokola bacisangile icayafya ukumfwikisha icifulo cesu. Lelo abalashi tabacitile icili conse ku kutulwisha. Pa numa, ilyo nalombele ulusa lwa kukwata ukulongana kukalamba, bakapokola bapampamine pa kutuma babili aba muli bakapokola aba kulemba ifilecitika. Natile, “Tuli no kubapokelela!” E co balishile no kusangwako ukulongana konse ukwa cungulo kasuba, no kulalemba ifyebo mu musango wa shorthand. Pa mpela ya ciputulwa ca kulongana, baipwishe abati, “Cinshi tutuminwe kuno? Tuleipakisha nga nshi!” Balishile na kabili ubushiku bwakonkelepo kabili mu buseko balipokelele kope wa pa fye uwa katabo Peace—Can It Last? Ukulongana konse kwapwile fye ukwabula impasase.
Mu kwangufyanya fye ilyo inkondo yapwile ne fibindo fya myendele fyayangwikeko, Pryce Hughes ukufuma ku Bethel wa ku London aishile ku Belfast. Aishile na Harold King, uyo pa numa atuminwe ku China pamo nga mishonari. Pa numa ya myaka mutanda iya kuba abataluka kwi ofesi lya musambo ilya London, ifwe bonse twalikoseleshiwe apakalamba ku malyashi aba bamunyina bapeele. Mu kwipipa pa numa, Harold Duerden, painiya na umbi uwa busumino, alituminwe ukufuma ku England ku kukosha umulimo wa Bufumu mu Belfast.
Ukubwelela ku England
Twaishiletemwa bamunyinefwe abena Ireland, kabili calyafishe ukubwelela ku England. Lelo ine no mukashi wandi twatuminwe ku Manchester kabili pa numa twaliseshiwe ukuya ku Newton-le-Willows, itauni na limbi ilya mu Lancashire uko kwali ukukabila kwakulilako. Lois, umwana wesu umwanakashi, afyelwe mu 1953, kabili cali ica kukafya umutima ukumumona aingila mu butumikishi bwa bupainiya pa mushinku wa myaka 16. Pa numa ya kuupwa kuli painiya David Parkinson, balitwalilile mu mulimo wabo uwa nshita yonse mu Northern Ireland, mu nshila ishingi ukupashanya fintu ine na Olive twalebomba. Nomba, mu kuba na bana babo, balibwelela mu England, kabili bonse tulebombela mu cilonganino cimo cine.
Te mulandu no kwaluka mu mibele yesu, nshatalile ndeka ukucita bupainiya—Olive tatalile afwaye co, nangu fye ni ne wine. Lyonse naliyumfwa ukuti icalembwa candi ica bupainiya mu kulinga calipeelwako ku mukashi wandi pantu ukwabula ukutungilila kwakwe ukwatwalilila, ukwabamo kutemwa, nga nshatwalilile mu mulimo wa nshita yonse. Bonse tulanaka bwangu nomba, kwena, lelo ukucitilo bunte kucili kwa kulengo buseko, ukucilisha lintu tuba pamo, ukutungulula amasambililo ya Baibolo ku bena mupalamano besu. Pa myaka iingi, twalikwata amashuko ya kwaafwa abantu mupepi no mwanda umo ukusanguka ababomfi baipeela aba kwa Yehova ababatishiwa. Fintu ico caba buseko! Kabili ndetunganya iyi mpendwa ifwile pali ino nshita ukumikulwa imiku iingi ilyo indupwa ukutanunukila ku beshikulu ne fishikulula basanguka Inte.
Ine na Olive lyonse tulalanda pa mashuko ayengi ne fya kukumanya pa myaka iingi. Fintu yaba myaka ya nsansa, kabili fintu yapita bwangu! Ninjishiba ukuti nshali na kusanga icacilapo kuwama ica kupeeleshako ubumi bwandi ukucila ukubombela Lesa wandi, Yehova, nga painiya iyi myaka yonse. Nomba, nampo nga ndeibukisha ifya ku numa mu kuba no kutasha nelyo ukupembelela ifya ku ntanshi mu kuba no kwenekela, nsanga ukuti amashiwi ya kwa Yeremia yalikwata ubupilibulo bukalamba: “Ica kuti uluse lwa kwa Yehova talupelela, inkumbu shakwe tashipwa; shipya ulucelo no lucelo; . . . ni pali ici imucetekelela.”—Inyimbo sha Bulanda 3:22-24.
[Icikope pe bula 26]
Bob na Olive Anderson