Icalo Cabulamo Inkondo—Lilali?

CHARTER wa United Nations atendeke ukubomba pa October 24, 1945. E cisaka cacilishapo bukulu ica kuletako mutende wa calo icabala acipangwa na bantunse. Mu kuba ne filundwa fya ciko ifya kutendekelapo 51, United Nations yasangwike akabungwe ka pa kati ka nko akakulisha mu lyashi lya kale ilya calo conse. Na kabili, pa muku wa kubalilapo, e kabungwe akakwete amaka ya kubomfya abashilika abali bonse ku kukosha umutende no mutelelwe no kufwaya ukuletako icalo cabulamo inkondo.

Ilelo, mu kuba ne Fyalo 185 nge filundwa, United Nations yalikosa ukucila kale lyonse. Mulandu nshi, lyene, aka kabungwe kakwatisha amaka ukucila akali konse mu calo fye conse kafililwa ukufikilisha mu kukumanina ubuyo bwa kako ubushaiwamina?

Imipepele—Icipindami Cikalamba

Icipindami cikalamba cimo caba lubali ulo imipepele ibomba mu milandu ya calo. Ca cine, ukutula fye lintu United Nations yapangilwe, imipepele ikalamba iya mu calo yalilaya ukutungilila aka kabungwe. Ukulosha ku kusefya kwa iko ukwa pa caka ukwalenga 50, Papa John Paul II alandile ulwa United Nations pamo nga “icibombelo cawamisha ica kuletako no kubakilila umutende.” Aya mashiwi yakwe e yalanda ne ntungulushi shimbi isha fya mipepele ukushinguluke cibulungwa. Lelo uku kwampana kwa bucenjeshi pa kati ka fya mipepele no buteko te kuti kufimbilikishe icishinka ca kuti imipepele yaba cipindami kabili akalusha buci kuli United Nations.

Pa myanda ya myaka iingi imipepele yalibomba ulubali lukalamba mu kutwala pa ntanshi nelyo ukutungilila ulupato lwa mu nko, inkondo, no kulofya imishobo. Mu myaka ya nomba line, mwi shina lya mipepele, abena mupalamano balipayana. Inumbwilo ya kuti “ukusangulula umukowa” yalibomfiwa mpanga yonse ukukuma ku nkondo ya mu fyalo fya Balkan. Nangu cibe fyo, ulupato lwa lukaakala ulo abengi kulya bakwata lwashimpwa pa fya mipepele ukucila pa mushobo, apantu ubwingi bwabo baba fye mushobo umo wine. Ee, imipepele ifwile ukusumina ukushingamwa pa mulopa wasuumiwa mu yali kale Yugoslavia, United Nations yalifilwa ukulesha cene.

Mu kulingisha, profesa wa pa koleji ya fya mipepele nomba line alondolwele ukuti “muli ino nshita ya pa numa ya nkondo ya pa kanwa iya mu calo umo ubulwi bwa fya mipepele buleingilishiwako, ico tufwile ukubombelapo pali nomba kufwaya ukumona nga ca kuti imipepele naibimbwamo muli uku kwipayaulula kwa mishobo te mulandu na fintu uku kufwailisha kwingaba ukwayafya.” Cili icamonekesha ilelo ifyo imipepele ilecilima ukubombesha kwa kuletako umutende wa mu calo.

Ukubilisha kwa United Nations ukwa mu 1981 kwalondolwele ukuti: “Tuli abayangwako pa lwa kukanasuminisha ukuilumbulwila ukwamonekesha no kufulisha kwa musoobolola mu milandu ikumine ku mipepele nelyo ifisumino ifyo ficili filecitwa mu ncende shimo isha mu calo, Tupingwilepo ukubomfya inshila ishili shonse ishilekabilwa ku kufumyapo ukukanasuminisha ukuilumbulwila ukwa musango yo konse no kucilikila no kufumyapo umusoobolola pa cishinte ca fya mipepele nelyo ifisumino.”

Mu kumfwana no kubilisha kwabo, United Nations yasabankenye 1995 ukuba Umwaka wa Kusuminisha Ukuilumbulwila. Ukwabula ukupita mu mbali, nangu ni fyo, bushe cikabala acicitikako ukunonka umutende no mutelelwe mu calo cayakanikana ku fya mipepele?

Inshita ya ku Ntanshi iya Mipepele

Ubusesemo bwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukusokolola bulapayanya icasuko. Bulanda ulwa kwa “cilende mukalamba” uwa cimpashanya uwaikala pamo nga “namfumu” kabili aba no “bufumu pa shamfumu sha pe sonde.” Uyu cilende aikala “no kuipakisha kwa bucisenene” kabili omfwana na makamfulumende ya mu calo. Aya makamfulumende yaimininwako nge “ciswango icakashika ce,” apo cilende anina no kucibondola. (Ukusokolola 17:1-5, 18; 18:7) Uwaishibikwa nga “Babele mukalamba,” uyu mwanakashi wakwatisha amaka kabili uwa bucisenene ainikwa ishina lya Babele wa pa kale, ukwatendekele ukupepa utulubi. Mu kulingisha, ilelo uyu cilende emininako ukupepa kwa mu calo konse, uko kuitobenkanya mu milandu ya makamfulumende.

Ubulondoloshi butwalilila ukusoso kuti, mu kupita kwa nshita, Lesa akabika mu mitima ya filundwa fya ciswango fyakwatisha ifyanso ukucitapo cimo. Ifi “fikapata uyo cilende, fikamupomona, no kumucito bwamba; fikalya no mubili wakwe, no kumulungulushisha mu mulilo.” (Ukusokolola 17:16)a Muli fyo Yehova Lesa umwine akaba naitendekelako pa kucincisha inko shakwatisha amaka ukwimya lulu wa kufumyapo ukupepa kwa bufi. Imipepele ya mu kusaalala kwa calo, mu kuba na matempele ya iko aya busambashi ne mfuba, ikonaulwa umupwilapo. Lyene takwakabeko icipindami ca fya mipepele ku kwimikwako kwa mutende no mutelelwe. Lelo nangu fye ni pali iyo nshita, bushe kukabako umutende no mutelelwe ifya cine cine pe sonde?

Imibele ya Buntunse Iishapwililika

Bushe kuti caebekeshiwa ukuti ukufumyapo imipepele mu cituntulu kukakungule nshila ku calo cabulamo inkondo? Iyo. United Nations akatwalilila ukulolenkana ne mibele yaafya. Pa lubali lumo, abantu bafwaya umutende no mutelelwe. Lelo, pa lubali lumbi, bantu bene e bashingilisha umutende no mutelelwe. Ulupato, icilumba, amatutumuko, akaso, no bumbuulu fyaba mibele ya buntunse iilenga ukushenkana konse ne nkondo.—Yakobo 4:1-4.

Baibolo yasobele ukuti mu kasuba kesu abantu baali no kuba “abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; . . . abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa.”—2 Timote 3:1-4.

Kalemba Mukalamba Boutros Boutros-Ghali asumine ukuti “icalo cileshomboka no bwafya bwa fya kwangalila capamo no bwa fya mibele isuma ubo, mu ncende ishingi, bwaba ubwakulisha nga nshi.” Takuli icipimo icili conse ica kubombesha kwa buntunse ukwingatontolola imibele yabamo kucena iya bantunse bashapwililika.—Linganyako Ukutendeka 8:21; Yeremia 17:9.

Yesu Kristu—Cilolo wa Mutende

Mu kumonekesha, United Nations te kuti ileteko umutende mu calo. Ifilundwa fya iko na bayafwilisha bonse baba bantunse bashapwililika, te mulandu na mapange yabo aya kuininikisha. Baibolo isoso kuti “te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Mu kulundapo, Lesa asoka ukuti: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene.”—Ilumbo 146:3.

Baibolo ilasobela cintu Yehova akapwishishisha ukupitila mu Mwana wakwe, “Cilolo wa mutende.” Esaya 9:6, 7 ilondolola ukuti: “Umwana nafyalilwa kuli ifwe, umwana mwaume napeelwa kuli ifwe; bukateka bukaba pa kubeya kwakwe, ne shina lyakwe akenikwa, Kabilo wa cipesha amano, Mulungu impalume; Wishi wa nshita pe, Cilolo wa mutende. Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela.”

Inko sha mu calo nashitendwa no kushomboka kwa fye pa myaka 50. Mu kwangufyanya shikonaula amateyanyo ya fya mipepele ayapala cilende. Lyene Yesu Kristu, “Imfumu ya shamfumu kabili Shikulu wa bashikulu,” no mulalo wakwe uwa bakalwa ba mu muulu bakashonaula amakamfulumende ya buntunse yonse no kwipaya bonse abakaana bumulopwe bwa kwa Lesa. (Ukusokolola 19:11-21; linganyako Daniele 2:44.) Ukupitila muli iyi nshila Yehova akaletako icalo cabulamo inkondo.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 7]

IFYO ABENA KRISTU BAMONA UNITED NATIONS

Mu busesemo bwa Baibolo, amabuteko ya buntunse ilingi line yemininwako nge fiswango. (Daniele 7:6, 12, 23; 8:20-22) E ico, pa makumi ya myaka ayengi magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda alishibisha iciswango ca mu Ukusokolola ifipandwa 13 na 17 nga mabuteko ya mu calo aya pali lelo. Aya yasanshamo United Nations, iyaimininwako mu Ukusokolola icipandwa 17 nge ciswango icakashika ce icakwata imitwe 7 ne nsengo 10.

Nangu cibe fyo, ici cifulo ca mu Malembo tacisuminisha umusango uuli onse uwa misuula ukulola ku mabuteko nelyo abalashi ba yako. Baibolo ilondolola mu kumfwika ukuti: “Umuntu onse anakile bakateka abacilamo, pantu takuli bukateka ubushafuma kuli Lesa; lelo bakateka abalipo batekwapo kuli Lesa. E ico uulekaanya bakateka, ninshi akaanya icatekwapo kuli Lesa; kabili abakaanya bakailetelelo kusekwa.”—Abena Roma 13:1, 2.

Pali uyu mulandu, Inte sha kwa Yehova, abashiibimba mu mapolitiki nangu panono, tabacilima amabuteko ya buntunse. Tabasongelekanya bumwaluka nelyo ukwakana mu ncitilo sha bumpulamafunde. Ukucila, baishiba ukuti umusango umo uwa buteko ulakabilwa pa kusungilila ifunde no muyano mu bwikashi bwa buntunse.—Abena Roma 13:1-7; Tito 3:1.

Inte sha kwa Yehova bamona akabungwe ka United Nations nge fyo bamona utubungwe tonse tumbi utwa buteko utwa mu calo. Balishiba ukuti United Nations yatwalilila ukubapo ku kusuminisha kwa kwa Lesa. Mu kumfwana na Baibolo, Inte sha kwa Yehova balapeela amabuteko yonse umucinshi wayalinga no kuyomfwila kulila fye icumfwila ca musango yo tacilefwaya ukuti babembukile Lesa.—Imilimo 5:29.