Ni Nani Munakila—Bushe ni Lesa Nelyo Bantu?

“Tufwile ukunakila Lesa nga kateeka ukucila ukunakila abantu.”—IMILIMO 5:29.

1. (a) Cino cipande cifumine pe lembo nshi? (b) Mulandu nshi abatumwa babekatile?

ABAPINGUSHI ba mu cilye ca baYuda bafwile balikalipe sana pantu abafungwa balifumine mu cifungo. Aba bafungwa bali batumwa ba kwa Yesu, uo icilye capingwilile ukwipaiwa imilungu iinono iyapitapo. Nomba icilye nacimya lulu wa kukanda abakonshi bakwe. Lelo ilyo abashilika baile ku kubasenda mu cifungo, tababasangilemo nangu ca kuti ifiibi fyena fyali nafikomwa. Tapakokwele, abashilika baishileumfwa ukuti abatumwa bali pe tempele mu Yerusalemu, kabili mu kushipa balesambilisha abantu pali Yesu Kristu, icintu ico babekatilepo! Apo pene fye, abashilika baile kwi tempele, baikete abatumwa, no kubatwala ku cilye na kabili.—Imilimo 5:17-25.

2. Cinshi malaika aebele abatumwa ukucita?

² Malaika e wafumishe abatumwa mu cifungo. Cinshi abafumishe? Bushe alebacingilila ku kupakaswa kumbi uko bali no kulolenkana nako? Nakalya. Alibafumishe pa kuti abekashi ba mu Yerusalemu bomfwe imbila nsuma pali Yesu Kristu. Malaika aebele abatumwa ukuti bafwile ‘ukutwalilila ukweba abantu ifyebo fyonse ifya ubu bumi.’ (Imilimo 5:19, 20) Kanshi ilyo abashilika bafikile pe tempele, basangile abatumwa balecita ifyo malaika abebele.

3, 4. (a) Bushe Petro na Yohane bayaswike shani ilyo babaleseshe ukulashimikila? (b) Nga batumwa bambi, bayaswike shani?

³ Babili pali aba bakabila bashipa, Petro na Yohane, balibeketepo na kabili, nge fyo na shicilye mukalamba Yosefe Kayafa abacinkwileko bukali bukali. Atile: “Ukweba twamwebele ukuti mwilasambilishisha muli ili shina [lya kwa Yesu], nomba, moneni! Namwisushamo Yerusalemu isambilisho lyenu.” (Imilimo 5:28) Kayafa tali na kupapa ukumona Petro na Yohane mu cilye na kabili, pantu ilyo babaleseshe ukulashimikila pa kubala, aba batumwa babili bayaswike ukuti: “Pinguleni mwe bene, nga calungama mu menso ya kwa Lesa ukuumfwa kuli imwe atemwa ukuumfwa kuli Lesa. Lelo ifwe, te kuti tuleke ukulanda ifyo twamwene no kuumfwa.” Ukupala kasesema Yeremia uwaikeleko kale sana, Petro na Yohane balifililwe ukuleka ukubomba umulimo bapeelwe uwa kushimikila.—Imilimo 4:18-20; Yeremia 20:9.

⁴ Nomba, te Petro fye na Yohane bali mu cilye, batumwa bonse ukusanshako no mutumwa wasalilwe nomba line Matia, e baleisosela ku cilye. (Imilimo 1:21-26) Ilyo babaleseshe ukulashimikila, nabo bayaswike nga filya Petro na Yohane bayaswike ukuti: “Tufwile ukunakila Lesa nga kateeka ukucila ukunakila abantu.”—Imilimo 5:29.

Bushe Tulingile Ukunakila Lesa Nelyo Ukunakila Abantu?

5, 6. Mulandu nshi abatumwa bakaanine ukumfwila ifunde icilye capangile?

⁵ Abatumwa bali ne cumfwila ica kuti teti bakaane ukunakila amafunde ya cilye apabula umulandu. E lyo takwaba umuntu nangu umo, nangu akwate amaka shani, uwakwata insambu sha kweba umunankwe ukupula amafunde ya kwa Lesa. Yehova e ‘Wapulamo pano isonde ponse.’ (Amalumbo 83:18) Yehova e “Kapingula wa pano isonde ponse,” kabili e Wa kutupeela amafunde, wena ni Mfumu ya muyayaya. Ifunde lya buteko ilyesha ukufumyapo amafunde ya kwa Lesa lya fye kuli wena.—Ukutendeka 18:25; Esaya 33:22.

⁶ Nangu fye ni bashicilye abaishibikwa kabili abacindikwa sana e fyo basumina. Ku ca kumwenako, kapingula umuNgeleshi William Blackstone alembele ukuti amafunde yonse ayapangwa na bantunse tayalingile ukupilika “amafunde ya kwa Lesa” ayasangwa mu Baibolo. Kanshi, icilye ca Sanhedrini cali-ituntumbile ilyo caleseshe abatumwa ukulashimikila. E mulandu wine abatumwa bakaanine ukumfwila ifunde lya musango yo.

7. Mulandu nshi umulimo wa kushimikila walekalifisha bashimapepo bakalamba?

⁷ Umupampamina wa batumwa uwa kutwalilila ukushimikila walikalifye bashimapepo bakalamba. Bashimapepo bamo, ukusanshako fye na Kayafa wine, bali baSaduke abashasumine mu kubuuka. (Imilimo 4:1, 2; 5:17) Na lyo line, abatumwa bakoselepo fye ukushimikila ukuti Yesu alibuushiwe ku bafwa. Kabili bashimapepo bamo bafikile apatali ica kuti bafwaile ukuti ubuteko bwa bena Roma buponenemo. Ilyo Yesu balemulubulwisha, Pilato apeele bashimapepo bakalamba inshita ya kusumina nga ca kuti Yesu ali ni mfumu yabo, lelo babilikishe ukuti: “Ifwe tatwakwate mfumu, kano Kaisare.” (Yohane 19:15)a Abatumwa tabaleshimikila fye ukuti Yesu alibuushiwe lelo balesambilisha no kuti “takwaba ishina limbi mwi samba lya muulu ilyapeelwa mu bantu, umo tufwile ukupusukila” kano ilya kwa Yesu. (Imilimo 2:36; 4:12) Bashimapepo balisakamikwe pantu abantu nga batendeke ukusubila muli Yesu ukuti e ntungulushi yabo, abena Roma nga baliishile kabili intungulushi sha baYuda nga balishipokele ‘icifulo cabo no luko lwabo.’—Yohane 11:48.

8. Kufunda nshi ukwa mano uko Gamaliele afundile aba mu Sanhedrini?

⁸ Calemoneka kwati abasambi ba kwa Yesu bonse bali no kubalofya. Abapingushi ba mu Sanhedrini balefwaya fye ukuti bonse bepaiwe. (Imilimo 5:33) Lelo, ifintu fyalyalwike. Gamaliele, uwaishibe sana Amafunde, alimine no kusoka abanakwe ukuti beyangufyanya ukupingula. Mano mano aebele abanankwe ukuti: “Ili pange atemwa uyu mulimo nga cafuma ku bantu, cikawa; lelo nga cafuma kuli Lesa, mukafilwa ukubawisha.” Lyena Gamaliele asosele ifyebo na fimbi ifyacindama, atile: “Epali, napamo mwasangwa abalwa na Lesa.”—Imilimo 5:34, 38, 39.

9. Cinshi cilelanga ukuti umulimo uo abatumwa balebomba wafumine kuli Lesa?

⁹ Icapapwishe ca kuti aba mu Sanhedrini balyumfwilile ukufunda kwa kwa Gamaliele. “Baitile abatumwa, no kubafopaula, no kubeba ukuleka ukulandila mwi shina lya kwa Yesu, e lyo babalekele baye.” Na lyo line, abatumwa tabaumfwile umwenso, batwalilile ukulashimikila nge fyo malaika abebele. E co ilyo babafumishe, “cila bushiku mwi tempele na ku ng’anda ne ng’anda [abatumwa] batwalilile ukwabulo kuleka ukusambilisha no kubila imbila nsuma pali Kristu, Yesu.” (Imilimo 5:40, 42) Yehova alipaalile umulimo wabo. Aupaalile shani? Baibolo itila: “Icebo ca kwa Lesa calekula, kabili impendwa ya basambi yalesanduluka nga nshi mu Yerusalemu.” Na kuba, ‘ne bumba likalamba ilya bashimapepo lyalenakila ku citetekelo.’ (Imilimo 6:7) Ala ici nalimo calikalifye sana bashimapepo bakalamba! Ubushininkisho bwa kuti umulimo abatumwa balebomba wafumine kuli Yehova bwaleya bulefulilako fye.

Abalwa na Lesa te Kuti Bacimfye

10. Bushe Kayafa aletontonkanya ukuti cinshi calengele abe shimapepo mukalamba, kabili mulandu nshi twingasosela ukuti alilubile ukucetekela abantu?

¹⁰ Mu nshita ya batumwa, abalashi abena Roma e balesonta bashimapepo bakalamba mu baYuda. Valerius Gratus umukankala, e wasontele Yosefe Kayafa pali bushimapepo, kabili alikokwele sana pali bushimapepo ukucila abamutangilile. Kayafa afwile taletontonkanya ukuti Lesa e walengele ukuti abe shimapepo mukalamba, alemona kwati amasambililo na bucibusa bwakwe na Pilato e fyalengele ukuti abe pali cilya cifulo. Na lyo line, alilubile pa kucetekela abantu. Ilyo papitile fye imyaka itatu ukutula apo abatumwa baiminine pa ntanshi ya cilye ca Sanhedrini, abena Roma basuulile Kayafa kabili bamufumishe pali bushimapepo mukalamba.

11. Mu kupelako, cinshi cacitike kuli Ponti Pilato na ku bwikashi bwa baYuda, kabili cinshi mwingasosa pali ifi fyacitike?

¹¹ Icebo ca kufumya Kayafa pa cifulo cakwe cafumine kuli Lucius Vitellius kateka wa mu Suria uwakwete amaka ukucila Pilato, kabili ici e calengele ukuti Pilato afilwe ukucingilila cibusa wakwe Kayafa. Na kuba, umwaka fye umo ukutula apo Kayafa bamufumishe pa cifulo ca bushimapepo, Pilato na o balimufumishe pa cifulo cakwe kabili bamwebele ukubwelela ku Roma ku kuyalubulula imilandu acitile. E lyo Intungulusha sha baYuda abacetekele muli Kaisare, balibapokele ‘icifulo cabo no luko lwabo’ ku bena Roma. Ici cacitike mu 70 C.E. lintu ifita fya bena Roma fyaonawile Yerusalemu, itempele, ne cikulwa ca Sanhedrini. Ala cacitike fye nga filya fine kemba wa malumbo asosele, atile: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene”!—Yohane 11:48; Amalumbo 146:3.

12. Bushe ifyacitika kuli Yesu fishininkisha shani ukuti ca mano ukulaumfwila Lesa?

¹² Lelo, Lesa asontele Yesu Kristu wabuushiwa ukuba Shimapepo Mukalamba uwe tempele likalamba ilya ku mupashi. Takwaba umuntu nangu umo uwingafumya Kristu pa cifulo cakwe. Na kabushe, Yesu “aba na bushimapepo bwakwe ubwabula impyani nangu shimo.” (AbaHebere 2:9; 7:17, 24; 9:11) Na kabili Lesa asontele Yesu ukuba Kapingula wa bomi na bafwa. (1 Petro 4:5) Kanshi, Yesu e ukapingula nampo nga Yosefe Kayafa na Ponti Pilato bakaba abomi ku ntanshi.—Mateo 23:33; Imilimo 24:15.

Bakabila ba Bufumu Abashipa Muno Nshiku

13. Muno nshiku, mulimo nshi uwafumine ku bantu, kabili mulimo nshi uwafumine kuli Lesa? Mwaishiba shani ifyo?

¹³ Nga fintu fye cali kale, na muno nshiku mwine kwaliba “abalwa na Lesa.” (Imilimo 5:39) Ku ca kumwenako, ilyo Inte sha kwa Yehova bakeene ukupundako ukuti heil Hitler, icalola mu kuti Hitler e ntungulushi yesu, Adolf Hitler alilapile ukuti akabalofya. (Mateo 23:10) Akabungwe Hitler alebomfya ku kwipaya abantu kalikwete amaka ya kwipaya Inte sha kwa Yehova, kabili kalikete baNte abengi nga nshi no kubapoosa mu kambi sha kucushishamo abantu. BaNte bamo balibepeye no kubepaya. Lelo, abaNazi balifililwe ukulenga Inte sha kwa Yehova ukuleka ukupepa Lesa eka fye, na kabili balifililwe ukulofya ababomfi ba kwa Lesa bonse. Umulimo wa aba Bena Kristu wafumine kuli Lesa, te ku bantu iyo, kabili umulimo wa kwa Lesa te kuti uwe. Nomba napapite myaka 60, lelo ababomfi ba kwa Yehova abacumfwila, abapuswike no kufuma mu nkambi sha kucushishamo abantu, bacili balebombela Lesa ‘ne mitima yabo yonse, ne myeo yabo yonse, no kutontonkanya kwabo konse,’ e lyo Hitler na kabungwe kakwe aka Nazi baliloba, bebukishiwa fye ku fyabipa ifyo bacitile.—Mateo 22:37.

14. (a) Bushe bakakaanya baesha shani na maka ukubepesha ababomfi ba kwa Yehova, kabili finshi fyafumamo? (b) Bushe amatukuto ya musango yo kuti yaleta amacushi ya mutatakuya pa bantu ba kwa Lesa? (AbaHebere 13:5, 6)

¹⁴ Ukutula apo akabungwe ka Nazi kaeseshe ukulofya abantu ba kwa Yehova, bambi nabo balyesha ukucita cimo cine lelo balifilwa. Mu fyalo ifingi ifya ku Bulaya, aba mapepo na ba mu buteko balyesha ukubepesha Inte sha kwa Yehova ukubeta ‘icakaniko cabipa,’ nga filya Abena Kristu ba kubalilapo balebabepesha. (Imilimo 28:22) Nomba icishinka ca kuti icilye ca European Court of Human Rights catila Inte sha kwa Yehova te cakaniko, mipepele ya cine cine. Nangu fye ni bakakaanya bene balishiba ifyo icilye calanda. Na lyo line, batwalilila fye ukubepesha Inte sha kwa Yehova ubufi. Ubu bufi bwalenga ukuti Abena Kristu bamo babatamfye incito. Abana ba baNte nabo balabapumya ilyo bali ku sukulu. Abantu bamo abakwata ifikuulwa balyumfwa umwenso kabili balileka ukusonkesha ifikuulwa fyabo ku Nte sha kwa Yehova nangu ca kuti Inte shalilonganina muli filya fikuulwa pa myaka iingi. E lyo bamo balibatana insambu sha kwikala mu calo ku tubungwe twa mabuteko pa mulandu fye wa kuti ni baNte. Na lyo line, Inte sha kwa Yehova tababwelele numa.

15, 16. Bushe Inte sha kwa Yehova mu France bacitapo shani pa fyo babakaanya ukubomba umulimo wa Bwina Kristu, kabili mulandu nshi bashilekela ukushimikila?

¹⁵ Ku ca kumwenako, abena France abengi baliba bwino. Lelo, abalwani abanono balatungilila amafunde aya kulesha umulimo wa kubila Ubufumu. Bushe cinshi Inte sha kwa Yehova shacitapo? Balicincila mu mulimo wa kubila ukucila ifyo balebomba kale kabili mwalifuma ifisuma. (Yakobo 4:7) Mu myeshi fye 6, impendwa ya masambililo ya Baibolo baletungulula muli cilya calo yalikulilako. Ala Kaseebanya afwile alakalipwa ukumona uko abantu abafumacumi mu France baleyankula ku mbila nsuma. (Ukusokolola 12:17) Abena Kristu banensu mu France balishininkisha ukuti amashiwi kasesema Esaya asosele yakafikilishiwa na kuli bena, ayatila: “Icilwilo conse icafulilwa iwe tacakashuke; no lulimi lonse ulwaimina iwe mu kupingula ukalufulunganya.”—Esaya 54:17.

¹⁶ Inte sha kwa Yehova tabomfwa bwino nga balebapakasa. Lelo, apo bacumfwila kwi funde Lesa apeela Abena Kristu bonse, te kuti baleke kabili tabakaleke ukulanda pa fintu ifyo baumfwile. Balesha na maka ukuba abekashi basuma. Lelo, ilyo amafunde ya bantu na ya kwa Lesa yapinkana, banakila Lesa nga kateka ukucila ukunakila abantu.

Mwibatiina

17. (a) Mulandu nshi tatulingile ukutiinina abalwani besu? (b) Tulingile ukulamona shani abaletupakasa?

¹⁷ Abalwani besu baba mu bwafya ubukalamba nga nshi pantu balwa na Lesa. E ico, ukulingana ne fyo Yesu atweba, tatubatiina, lelo tulabapepelako. (Mateo 5:44) Nga kwaliba bamo abakaanya Lesa mu kukanaishiba, nge fyo Sauli umwina Tarsi alecita, tulabapepelako ukuti Yehova ababelele icikuuku pa kuti bakasambilile icine. (2 Abena Korinti 4:4) Sauli uwaishileishibikwa ukuti Paulo, aishileba umutumwa wa kwa Kristu kabili alipakeswe nga nshi ku mabuteko yaliko pali ilya nshita. Na lyo line, atwalilile ukulacinkulako Abena Kristu banankwe “ukunakila no kulaumfwila amabuteko na bamulopwe abaleteeka, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma, ukupontela umuntu nangu umo iyo [ukusanshako fye nabalebapakasa icabipisha], ukukanaba no lubuli, ukuba abanakilila, abafuuka ku bantu bonse.” (Tito 3:1, 2) Inte sha kwa Yehova mu France na mu fyalo fimbi balomfwila sana uku kufunda kwa mu Baibolo.

18. (a) Ni mu nshila nshi Yehova engapokolwela abantu bakwe? (b) Mu kupelako cinshi cifumamo?

¹⁸ Lesa aebele kasesema Yeremia ukuti: “Ndi na iwe ku kukupokolola.” (Yeremia 1:8) Nga muno nshiku, bushe Yehova kuti atupokolola shani ilyo tulepakaswa? Kuti aimya kapingula umusuma nga filya Gamaliele ali. Nelyo kuti alenga kateka musuma ukupyana pali kateka umukalushi. Nomba, limo limo, Yehova kuti aleka abantu bakwe ukupakaswa. (2 Timote 3:12) Yehova nga aleka ukuti tupakaswe, akatupeela na maka ya kucimfya uko kupakaswa. (1 Abena Korinti 10:13) Kabili Lesa nga asuminisha ukuti tupakaswe tuleshiba ne cifumamo: E kutila abalwisha abantu ba kwa Lesa, balwa na Lesa umwine, kabili abalwa na Lesa tabakacimfye.

19. Lilembo nshi ilya mwaka wa 2006, kabili mulandu nshi lilingile sana?

¹⁹ Yesu aebele abasambi bakwe ukuti bafwile ukulaenekela ukupakaswa. (Yohane 16:33) Apo fwe Bena Kristu tulenekela ukupakaswa, kanshi amashiwi yaba pa Imilimo 5:29, ayatila: “Tufwile ukunakila Lesa nga kateeka ukucila ukunakila abantu,” nayalinga ukumfwila ukucila kale lyonse. Ici e cilengele no kuti aya mashiwi yasuma yasalwe ukuba ilembo lya mwaka wa 2006 ilya Nte sha kwa Yehova. Kanshi, uyu mwaka uleisa na ku ciyayaya, natukapampamine pa kulanakila Lesa nga Kateka te mulandu ne fyo tukalapitamo!

[Futunoti]

Bushe Kuti Mwayasuka?

• Ca kumwenako nshi icitukoselesha ico abatumwa batubikile ilyo balepakaswa?

• Mulandu nshi lyonse tulingile ukunakila Lesa nga kateka ukucila ukunakila abantu?

• Bushe abalwani besu balwa na nani?

• Cinshi tulingile ukwenekela ukucitika ku bantu abashipikisha ukupakaswa?

[Amashiwi pe bula 23]

Ilembo lya mwaka wa 2006 likalati: “Tufwile ukunakila Lesa nga kateeka ukucila ukunakila abantu.”—Imilimo 5:29

[Icikope pe bula 19]

“Tufwile ukunakila Lesa nga kateeka ukucila ukunakila abantu”

[Icikope pe bula 21]

Kayafa acetekele abantu ukucila ukucetekela Lesa