Bomba ku Kubakilila Ulupwa Lobe Ukwingila mu Calo Cipya ica kwa Lesa
“Imwe, mwe Yehova, muletubaka, muletulinda ukututuula ku nkulo iyi umuyayaya.”—ILUMBO 12:7.
1, 2. (a) Ni shani fintu indupwa shimo shilebomba pe samba lya kutitikisha kwa nshiku sha kulekelesha? (b) Ni shani fintu pambi indupwa shakosa isha Bwina Kristu shingafwaya ukupusunsuka?
“ILELO umutima wandi wiswilemo ubuseko!” e fyabilikishe eluda umo uwa Bwina Kristu uwe shina lya John. Icalengele uku kusangalala? “Umwana mwaume wandi wa myaka ya bukulu 14 no mwana mwanakashi wandi uwa myaka ya bukulu 12 balibatishiwe,” e fyo ashimika. Lelo ubuseko bwakwe tabwapwilile palya. “Umwana mwaume wandi uwa myaka ya bukulu 17 no mwana mwanakashi wandi uwa myaka ya bukulu 16 bonse babili balecita bupainiya bwa kwafwilisha uyu mwaka wapwile,” e fyo alundako.
2 Indupwa ishingi mu kati kesu shilekwata ifya kufumamo fishaiwamina ifyapalako ilyo balebomfya ifishinte fya Baibolo. Bamo, nangu ni fyo, balekumanya impika. “Twakwata abana basano,” e fyalemba abaupana babili aba Bwina Kristu, “kabili calilundulukilako ukukosa ukubomba nabo. Kale kale twalilufya umwana umo kuli iyi micitile ikote. Abapungwe besu abacaice balemoneka ukucilisha ukuba e pa kutonta ukusansa kwa kwa Satana pali nomba line.” Na kabili kwalibako abaupana abalekumanya ukukangana kwa cupo ukwatapata, inshita shimo ukufumamo ukupaatukana nelyo ukulekana. Nangu ni fyo, indupwa isho shilundulula imibele ya Bwina Kristu kuti shapusunsuka “ubucushi bukalamba” no kubakililwa ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa icileisa. (Mateo 24:21; 2 Petro 3:13) Cinshi, lyene, wingacita ku kushininkisha ukubakililwa kwa lupwa lobe?
Ukuwamyako Kulanshanya
3, 4. (a) Kwakatama shani ukulanshanya mu bumi bwa lupwa, kabili mulandu nshi impika sha kulanshanya ilingi line shimina? (b) Mulandu nshi abalume balingile ukutukutila ku kuba bakakutika basuma?
3 Ukulanshanya kusuma e cikosha ubutuntulu bwa lupwa; lintu kwabulwamo, ukukalifiwa no kukanshika kulakulilako. “Ukushaba kupanda amano amapange yafulunganiwa,” e fisosa Amapinda 15:22. Ku ca kusekesha, uwa kupanda amano pa fyupo acita lipoti ukuti: “Ukuilishanya kwaseeka uko ŋumfwa ku bakashi abo mpanda amano kuli kwa kuti ‘Takalande na ine,’ na ‘Takakutike kuli ine.’ Kabili lintu nayakana uku kuilishanya na balume babo, na ine wine tabaŋumfwa.”
4 Cinshi cilenga ukubulwa kwa kulanshanya? Ica kubalilapo, abaume na banakashi balipusana, kabili balikwata imibele ya kulanshanishishamo iyapusana mu kumonekesha. Icipande cimo calandilepo ukuti umulume “akongamina ku kuba uwa kulungatika kabili uwa ncitilo” mu malyashi yakwe, ilyo “ico [umukashi] afwaya ukucila pa cili conse cimbi ni kakutika ulangulukilako.” Nga ca kuti ici caimyako impika mu cupo cobe, bombela pa kuwamya imilandu. Umulume wa Bwina Kristu kuti pambi akabila ukubombesha pa kuba kakutika wawaminako. “Umuntu onse,” e fisosa Yakobo, “abe uwayanguka ku kuumfwa, uwakokola ku kulanda.” (Yakobo 1:19) Sambilila ukusengauka ukukambisha, ukukonkomesha, nelyo ukulandikisha lintu umukashi alefwaya fye ‘ukulangulukilana.’ (1 Petro 3:8) “Uukaanye fyebo fyakwe, ukwishiba aliishiba,” e fisosa Amapinda 17:27.
5. Ni nshila nshi shimo isho abalume bengawamishamo ukulumbulula amatontonkanyo yabo no kuyumfwa?
5 Pa lubali lumbi, kwalibako “inshita ya kusosa,” kabili kuti pambi wakabila ukusambilila ukuba uwacilapo ukuilumbulwila amatontonkanyo yobe no kuyumfwa. (Lukala Milandu 3:7) Ku ca kumwenako, bushe waliba uwabula akaso mu kutasha ifya kupwishishisha fya mukashi obe? (Amapinda 31:28) Bushe ulalangisha ukutasha pa kubombesha acita mu kukwafwilisha na mu kusakamana icinshingwa-ŋanda? (Linganyeniko Abena Kolose 3:15.) Nelyo nakalimo ulekabila ukuwamyako mu kulanda “inumbwilo sha citemwiko.” (Ulwimbo lwa Nyimbo 1:2, NW) Ukucite fyo kuti pambi kwamoneka ukwa kulenge nsoni pa kubalilapo, lelo kuti kwaba ukwa kwaafwa mu kulenga umukashi obe ukuyumfwa uwacingililwa mu kutemwa kobe ukwa kuli wene.
6. Cinshi ico abakashi bengacita ku kuwamyako ukulanshanya kwa mu lupwa?
6 Ni shani pa lwa bakashi ba Bwina Kristu? Umukashi umo ayambulwa ngo ulesosa ukuti umulume wakwe alishiba ukuti alamutasha, e co tacaba icakabilwa ukucisosa kuli wene. Nangu cibe fyo, abaume nabo bene balatemfuma pa kutesekeshiwa, ukutashiwa, no kulumbanishiwa. (Amapinda 12:8) Bushe ulekabila ukuba uwacilapo ukulumbulula muli kuno kuloshako? Pa lubali lumbi, nakalimo ulekabila ukupeelako kusakamana kwalundwapo ku nshila ukutikilamo. Nga ca kuti umulume obe alacisanga ukuba icakosa ukulanshanya impika shakwe, umwenso, nelyo amasakamika apabuuta, bushe walisambilila ifya kumulenga ukulanda kuli iwe, mu cikuuku kabili mu kucenjela?
7. Cinshi cingalenga ukuumana kwa mu cupo ukwimako, kabili ni shani fintu kwingacincintilwa?
7 Kwena, nelyo fye abaupana abo lyonse ababomba bwino balakumanya ukushima kwa kulanshanya. Inkuntu kuti pambi shafimbilikisha ukupelulula, nelyo ukulanshanya kwatekanya kuti pambi mu kwangufyanya kwaalukila mu kupaashanya kukalamba. (Amapinda 15:1) “Bonse tuipununa apengi”; nangu cibe fyo, ukuumana kwa mu cupo ukunono takupilibula ukupwa kwa cupo napacepa. (Yakobo 3:2) Lelo “iciwowo ne miponto” tafyalinga kabili fya konaula ku kwampana ukuli konse. (Abena Efese 4:31) Ba uwayangufyanya ukupanga umutende lintu amashiwi ya kucena yasoswa. (Mateo 5:23, 24) Ukuumana ilingi line kuti kwacincintilwa mu kutendekelako nga ca kuti bonse mwabomfya amashiwi ya kwa Paulo pa Abena Efese 4:26 aya kuti: “Mwileka kasuba kawe mucili no bukali.” Ee, pikululeni impika ilintu shicili ishinono kabili ilintu shicili ishingapikululwa; mwilolela ukufikila inkuntu shenu shafika pa cipimo ca kupuuka. Ukupoosako amaminiti ayanono cila bushiku ukulanshanya imilandu ya kwangwako kuti kwacita ifingi ku kutwala pa ntanshi ukulanshanya no kucilikila ukukanaumfwana.
‘Ukukonkomesha kwa kwa Yehova’
8. Mulandu nshi imisepela imo pambi ingasensenunwa ukufuma ku cine?
8 Cilemoneka ukuti abafyashi bamo baliba abaikushiwa ku kusuminisha abana babo ukukula no butungulushi bunono. Abana balasangwa ku kulongana kabili balakanako mu mulimo wa mwi bala, lelo ilingi line tabakuula ukwampana kwabo kwine na Lesa. Mu kupita kwa nshita “ulunkumbwa lwa mubili, no lwinso lwa menso” kuti pambi fyapumbula imisepela iingi iya musango yo ukufuma ku cine. (1 Yohane 2:16) Fintu cingaba ica bulanda ku bafyashi ukupusunsuka Armagedone lelo pa mulandu wa mulekelesha wa nshita yapita ukusha abana babo nge ndase!
9, 10. (a) Cinshi cintu ukukusha abana “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Yehova” kubimbamo? (b) Mulandu nshi cabela icakatama ukuleka abana ukuilumbulwila ukuyumfwa kwabo mu kukakuka?
9 Muli ifyo Paulo alembele ukuti: “Na imwe, mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa [Yehova, NW].” (Abena Efese 6:4) Pa kucite fyo, ufwile ukuba uwabeleshanya umupwilapo ne fipimo fya kwa Yehova we mwine. Ulekabila ukwimika ica kumwenako calinga lintu caisa ku fintu pamo ngo kusalapo kobe ukwa fya kusekesha, isambililo lya pa lobe, ukusangwa ku kulongana, na mu mulimo wa mwi bala. Amashiwi ya kwa Paulo na kabili yatubulula ukuti umufyashi afwile (1) ukuba kabebeta wacenjela uwa bana bakwe no kuti afwile (2) ukusungilila ukulanshanya kusuma na bene. E lyeka fye lintu wingeshiba apo balekabila “ukukonkomesha.”
10 Caliba ca cifyalilwa ku ba myaka ya kwaluka ukutukuta ukufwaya icipimo cimo ica kuyendela. Nangu cibe fyo, ufwile ukuba uwapempwila ku fishibilo fya kulungatika ifya kusonga kwa ku calo mu milandile yabo, imitontonkanishishe, imifwalile ne misakwile, na mu kusala kwa fibusa. Wishi wa mano asosele nga fintu calembwa pa Amapinda 23:26 ukuti: “We mwana wandi, peelo mutima obe kuli ine.” Bushe abana bobe balayumfwa abakakuka ukwakana amatontonkanyo yabo no kuyumfwa na iwe? Lintu abana tabaletiina ukukalipilwa kwa apo pene, kuti pambi baba abacilapo ukukongamina ku kusokolola fintu mu cituntulu baleyumfwa pa lwa milandu pamo nge fyangalo fya ku sukulu, ukwishishanya, amasomo ya pa mulu, nelyo icine ca Baibolo cine.
11, 12. (a) Ni shani fintu pambi inshita sha kulya shingabomfiwa ku kulundulula ukulanshanya kwa lupwa? (b) Cinshi pambi icingafumamo ku kubombesha kwa mufyashi ukwa mukoosha ku kulundulula ukulanshanya na bana bakwe?
11 Mu fyalo ifingi caliba mwata ku ndupwa ku kuliila pamo. Muli ifyo ica kulya ca cungulo kuti capayanya ishuko lya mu nshita lishaiwamina ku filundwa fyonse ifya lupwa ukwakana ukulanshanya kwa kukuulilila. Ilingi line ica kulya ca lupwa cilafimbilikishiwa na TV ne fya kupumbula fimbi. Pa maawala yatantalila, nangu ni fyo, abana bobe baba mupepi no kwikatwa bunkole mu sukulu no kusansalikwa ku kutontonkanya kwa ku calo. Inshita sha kulya shaba ni nshita shisuma ku kulanshanya na bana bobe. “Tubomfya inshita sha kulya ku kulanda pa lwa fintu fyacicitika mu kati ka kasuba,” e fisosa umufyashi umo. Nalyo line, inshita sha kulya tashilekabila ukusanguka ifiputulwa fya nshita ifya kusalapula kwa kulenge nsoni nelyo ukufwailisha imilandu. Sungeni akashita ukuba aka kukokoloka kabili aka kuipakisha!
12 Ukulenga abana benu ukulanda kuli imwe caliba ca kusonsomba kabili kuti pambi kwakabila ukutekanya kwakulisha. Mu kupita kwa nshita, nangu ni fyo, kuti pambi wamona ifya kufumamo ifya kukafya umutima. “Umwana mwaume wesu uwa myaka ya bukulu 14 aali uwapopomenwa kabili uwabombomana,” e fibukisha nyina uwasakamikwa. “Ukupitila mu mapepo yesu no mukoosha, natendeka ukuyumfwa uwakakuka no kulanda!”
Isambililo lya Lupwa Ilikuulilila
13. Mulandu nshi ukukansha kwa mu kubangilila ukwa bana kwabela ukwakatame fyo, kabili ni shani fintu kwingapwishishiwa?
13 “Ukukonkomesha” na kabili kusanshamo ukufunda kwa mu Cebo ca kwa Lesa kwalinga. Nga fintu cali kuli Timote, ukukansha kwa musango yo kulingile ukutendeka “ukufuma ku bwaice.” (2 Timote 3:15) Ukukansha kwa mu kubangilila kulakosha abana ku mesho ya citetekelo ayo pambi ayengesa mu kati ka myaka ya pa sukulu—ukusefya inshiku sha kufyalwa, ukusefya kwa buluko, nelyo amaholide ya butotelo. Ukwabula ukupekanishisha amesho ya musango yo, icitetekelo ca mwana kuti pambi cabongololwa. E co shukila ifisolobelo ifyo Watch Tower Society yapekanishisha abana banono, pamo nga ifitabo Ukukutika kuli Kasambilisha Mukalamba na Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo.a
14. Ni shani fintu isambililo lya lupwa lingasungwa ukuba ilya lyonse, kabili cinshi mwacita ku kukwata isambililo lya lupwa ilya lyonse?
14 Incende na imbi iya kupeelako kusakamana ili lisambililo lya lupwa, ilyo ilingashibantukila mu kwanguka nelyo ukusanguka ilyafuubalila, icintu cabula ubupilibulo ica kwesha ku bafyashi na bana. Ni shani fintu wingawamyako imilandu? Ica kubalilapo, ufwile ‘ukubomfye nshita’ kwi sambililo, ukukanasuminisha yene ukufimbilikishiwa ku bulangisho bwa pa TV nelyo ifya kupumfyanya fimbi. (Abena Efese 5:15-17) “Twalikwete ubwafya bwa kusungilila isambililo lyesu ukuba ilya lyonse,” e fisumina umutwe wa lupwa umo. “Twalyeseshe inshita shalekanalekana ukufikila mu kupelako twasangile akashita mu nshita ya bushiku yatantalilako iyo yabombele bwino kuli ifwe. Nomba isambililo lyesu ilya lupwa lyaliba ilya lyonse.”
15. Ni shani fintu wingalinganya isambililo lya lupwa ku kukabila kwa lupwa lobe?
15 Icakonkapo, languluka ukukabila kwaibela ukwa lupwa lobe. Indupwa ishingi balaipakisha ukupekanya isambililo lya cila mulungu ilya Ulupungu lwa kwa Kalinda capamo. Ku nshita ne nshita, nangu ni fyo, ulupwa lobe kuti pambi lwakwata imilandu ya kulungatika iyo ilekabilwa ukulanshanishiwapo, ukusanshako impika shilolenkaniwa pa sukulu. Icitabo Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba ne fipande ukufuma mu Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! kuti fyaikusha uku kukabila. “Nga ca kuti twamona imibele iili yonse muli bakalume besu iyo ilekabila ukulungikwa,” e fisosa wishi umo, “tutontomesha pa cipandwa cilanda pali ico mu citabo ca Abacaice Bepusha.” Umukashi wakwe alundapo ukuti: “Tulesha ukuba abakondenkana. Nga ca kuti natukwata cimo icitantikilwe isambililo lyesu, kabili ukukabila kwaimako ku kulanshanya pa cintu cimbi, lyene tulaalula ukulingana no kukabila.”
16. (a) Ni shani fintu wingashininkisha ukuti abana bobe baleumfwa cintu balesambilila? (b) Cinshi ilingi line cilingile ukusengaukwa pa kutungulula isambililo lya lupwa?
16 Ni shani fintu wingashininkisha ukuti abana bobe mu cituntulu baleumfwa fintu balesambilila? Kasambilisha Wacenjela, Yesu, aipwishe ifipusho fya kufwailisha, pamo nga, ‘Muletila shani?’ (Mateo 17:25) Pa kucita cimo cine, esha ukufwailisha cintu abana bobe mu cituntulu baletontonkanya. Koselesha umwana umo umo ukwasuka mu mashiwi yakwe yene. Kwena, nga ca kuti wakuntukilwa mu kucishamo ku kulumbulula kwabo ukwa bufumacumi mu kuba ne cipyu nelyo ukutulumushiwa, kuti pambi balanguluka cipya cipya pa lwa kuba abakakuka kuli iwe na kabili. E co ba uwatekanya. Sengauka ukwalwila isambililo lya lupwa ku kuba inshita ya kushimaula. Lilingile ukuba ilya kuipakisha, ilya kukuulilila. “Nga ca kuti nasanga ukuti umo uwa bana bandi nakwata impika,” e fisosa wishi umo, “nkabomba na yene pa nshita imbi.” “Lintu umwana abombelwapo pa mbali,” e fyalundapo nyina umo, “umwana talengwe nsoni kabili mu kupalako kuti alanda mu kucilapo kukakuka ukucila nga mwamufunda mu kati ke sambililo lya lupwa.”
17. Cinshi cingacitwa pa kulenga isambililo lya lupwa ukuba ilya kusekesha, kabili cinshi cabomba bwino ku lupwa lobe?
17 Ukulenga abana ukwakanamo mwi sambililo lya lupwa kuti kwaba kusonsomba, ukucilisha nga ulebomba na bana aba mishinku yapusanapusana. Abana banono kuti pambi bakongamina ku kuba abasebela, abashashikatala, nelyo ukulangisha icipimo cinono ica kusakamana. Cinshi wingacita? Esha ukusungilila imibele ye sambililo ukuba iya kukokoloka. Nga ca kuti abana bobe balikwata icipimo ca kusakamana icinono, esha ifiputulwa fya nshita ifipiko lelo ifya libili libili. Na kabili cilaafwa nga ca kuti waba uwacincimuka. “Uuteka ateke no kucincila.” (Abena Roma 12:8) Babimbemo bonse. Abana abacepako kuti pambi baba na maka ya kulandapo pa fikope nelyo ukwasuka ifipusho fyayanguka. Abapungwe kuti pambi baipushiwa ukucita ukusapika kwalundwapo nelyo ukulanda pa kubomba kwa fyebo filelangulukwapo.
18. Ni shani fintu abafyashi bengafundisha Icebo ca kwa Lesa pa kashita akali konse, kabili mu kuba ne fya kufumamo nshi?
18 Nangu cibe fyo, wipelesha ukufunda kwa ku mupashi kwi awala limo mu mulungu. Fundisha abana bobe Icebo ca kwa Lesa pa kashita akali konse. (Amalango 6:7) Sendako inshita ku kukutika kuli bene. Bakoseleshe kabili basansamushe lintu cakabilwa. (Linganyeniko 1 Abena Tesalonika 2:11.) Ba uwa cililishi kabili uwa nkumbu. (Ilumbo 103:13; Malaki 3:17) Pa kucite fyo, ‘ukasanga ukucankwa’ mu bana bobe no kwafwilisha ukubabakilila ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa.—Amapinda 29:17.
“Inshita ya Kuseka”
19, 20. (a) Lubali nshi ulo ukukokoloka kubomba mu bumi bwa lupwa? (b) Ni nshila nshi shimo isho abafyashi bengatantikila ulupwa lwabo ukukokoloka?
19 Kwabe “nshita ya kuseka . . . , inshita ya kucinda.” (Lukala Milandu 3:4) Ishiwi lya ciHebere ilya “seka” na kabili kuti lyapilibulwa ku numbwilo pamo nga “ukusefya,” “ukwangala,” “ukwangasha,” nelyo fye “ukukwate nshita isuma.” (2 Samwele 6:21, NW; Yobo 41:5; Abapingushi 16:25; Ukufuma 32:6, NW; Ukutendeka 26:8) Ukwangala kuti kwabomba imifwaile ya kunonsha, kabili kwaliba ukwakatama ku bana ne misepela. Mu nshita sha Baibolo abafyashi baletantikila ulupwa lwabo ifya kusekesha no kukokoloka. (Linganyeniko Luka 15:25.) Bushe ulacita cimo cine?
20 “Tulashukila amaparka ya cintubwingi,” e fisosa umulume wa Bwina Kristu. “Tulalaalika bamo aba bamunyina bacaice no kwangala icangalo ca mupila no kulya mu kukokoloka. Balakwata inshita isuma kabili balaipakisha ukubishanya ukutuntulu.” E filundapo umufyashi umbi ukuti: “Tulatantika ifintu fya kucita na bakalume besu. Tulaya mu kowa, ukwangala icangalo ca mupila, ukuya ku kutuusha. Lelo tulasunga ifya kusekesha mu cifulo ca fiko icalinga. Ndakomaila pa kukabila kwa kusungilila ukushikatala.” Ukukokoloka ukutuntulu, pamo ngo kukumana kwa kwangalila pamo ukwalinga nelyo inyendo ukuya ku fifulo fya kutambilako ifinama nelyo amayanda ya babenye, kuti fyacita ifingi ku kucingilila umwana ukufuma ku kucebushiwa ku fya kusekesha fya ku calo.
21. Ni shani fintu abafyashi bengacingilila abana babo ukufuma ku kuyumfwa abapusulwa pa mulandu wa kukanasefya amaholide ya ku calo?
21 Caliba na kabili icakatama ukuti abana benu tabayumfwile abapusulwa pa mulandu wa kuti tabasefya inshiku sha kufyalwa nelyo amaholide ayashili ya bwina kristu. Mu kuba no kuteyanya kwenu, kuti balolesha ku ntanshi ku nshita sha kuipakisha ishingi ukupulinkana umwaka onse. Iye, umufyashi musuma takabila holide pamo ngo mwa kulesesha ukulumbulula ukutemwa kwakwe mu nshila ya fikwatwa fya ku mubili. Ukupala Wishi wa ku mulu, ‘alishiba ukupa ifya bupe fisuma ku bana bakwe’—ukufuma ku mutima.—Mateo 7:11.
Ukunonkela Ulupwa Lobe Inshita ya ku Ntanshi iya Ciyayaya
22, 23. (a) Ilyo ubucushi bukalamba bulepalamina, ni ku lwa cinshi uko indupwa shitiina Lesa shingaba ishaebekeshiwa? (b) Cinshi cintu indupwa shingacita mu kubomba ukulola ku kubakililwa ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa?
22 Kemba wa malumbo apepele ukuti: “Imwe, mwe Yehova, muletubaka, muletulinda ukututuula ku nkulo iyi umuyayaya.” (Ilumbo 12:7) Ukutitikisha ukufuma kuli Satana kuli ukwashininkisha ukwingilishiwako—ukucilisha ukulwisha indupwa sha Nte sha kwa Yehova. Nalyo line, kuti cacitikako ukushipikisha uku kusansa kuleingilishiwako lyonse. Mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova no mupampamina wakakala no kubombesha ku balume, abakashi, na bana, indupwa—ukusanshako ulupwa lobe—kuti lwakwata isubilo lya kubakililwa ulumi mu kati ka bucushi bukalamba.
23 Mwe balume na bakashi, leteni umutende no kumfwana ku cupo cenu pa kufikilisha imbali shenu ishapeelwa na Lesa. Mwe bafyashi, twalilileni ukwimikila abana benu ica kumwenako calinga, ukubomfye nshita ku kubapeela ukukansha no kusalapula bakabila nga nshi. Landeni na bene. Kutikeni kuli bene. Ubumi bwabo buli mu busanso! Mwe bana, kutikeni kabili umfwileni abafyashi benu. Mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova kuti mwatunguluka kabili kuti mwainonkela inshita ya ku ntanshi iya muyayaya mu calo cipya ica kwa Lesa icileisa.
[Futunoti]
a Amakaseti eko yaba na kabili mu ndimi shimbi.
Bushe Uleibukisha?
◻ Ni shani fintu abalume na bakashi bengawamyako ukulanshanya kwabo?
◻ Ni shani fintu abafyashi bengakusha abana mu “kukonkomesha kwa kwa Yehova”? (Abena Efese 6:4)
◻ Ni nshila nshi shimo isha kulengelamo isambililo lya lupwa ukuba ilya kukuulilila kabili ilyacilapo ukusekesha?
◻ Cinshi pambi abafyashi bengacita ku kutantikila indupwa shabo ukukokoloka ne fya kusekesha?
[Akabokoshi pe bula 16]
Inyimbo—Ica Kusonga ca Maka
E fisosa kalemba wa citabo pa lwa kukusha abana ukuti: “Nga nali no kwiminina ku ntanshi ye bumba . . . kabili ukulandilako bwino amaparte ya cipalakata, ukukolwa cocaine, pot, nelyo imiti iili yonse iikola, kuti bandolesha mu kusunguka kwa kupeshiwa amano. . . . [Lelo] abafyashi ilingi line bapayanishisha abana babo indalama ku kushita amarekordi na makaseti yakopwa ayo ayalandilako bwino ifyo fine fintu.” (Raising Positive Kids in a Negative World, kuli Zig Ziglar) Mu United States, ku ca kumwenako, amashiwi ya nyimbo yalanda pa kwampana kwa bwamba yalalandwa ku misepela iingi. Bushe uleafwa abana bobe ukuba aba kusalulula mu kusala kwabo ukwa nyimbo pa kuti bengasengauka ifiteyo fya musango yo ifya buciwa?
[Icikope pe bula 15]
Utushita twa kulya kuti twaba tushita twa kuipakisha uto twingalundulula ukwikatana kwa lupwa no kulanshanya