‘Ifikuko Uku no Ku’
IFIKUKO fya fipimo fishingalinganishiwako fyali lubali lwasobelwe ulwa “cishibilo ca kubapo kwa kwa [Yesu Kristu] ne ca kusondwelela kwa micitile ya fintu.” (Mateo 24:3, NW) Kalemba we Landwe Luka alundako ici cishinka icishalumbulwa mu bulondoloshi bwalembwa ubwa kwa Mateo na Marko. (Mateo, icipandwa 24 na 25; Marko, icipandwa 13) Ukupuulika kwa fikuko na malwele yapomona kwali no kucitika “uku no ku” mu nshiku sha kulekelesha. (Luka 1:3; 21:11) Ni kwi uko pambi amalwele ya musango uyo yengafuma?
“Basayantisti balishiba ulwa tushishi ututandanya amalwele utwafulilako utwafisama mu ncende shakabisha ukuti—mu kuba no kwafwilisha ukufuma ku maka ya cifyalilwa—kuti kwabako akayofi kakaluka aka kulufyo bumi ubwingi ukucila pa cikafumamo mu kupalishako ukufuma ku cikuko ca AIDS,” e filondolola magazini ya Science News. “Nelyo fye nga ca kuti ukufwailisha kwa calo ukwa tushishi tutandanya malwele kwatwalilile ukushikatala, bakasapika basosa ukuti, incende shakabisha kale kale shalisunga ‘amaka’ ayalinga aya tushishi ku kupyanga ifiputulwa fikalamba ifya bwingi bwa bantu bonse ubwe Sonde.”
Icilenga inkulo yesu ukube yasansalikwa mu kwingilishiwako caba kufushiwa kwayangufyanya ukwa bwingi bwa bantu ukwe sonde no kukabila kukalamba ukwa calo caisulamo abantu. “Ilyashi lya kale lilango kuti ukupuulika kwa tushishi tutandanya amalwele ukuletiinya ubumi ilingi line kwalikonkapo lintu abantu baselela mu ncende shishapanswa nelyo lintu imibele ya mikalile mu ncende sha mu matauni yabotelele mu nshila isho shacebwishe ifinakabupalu fipya ifya tushishi tutandanya amalwele,” e fisosa Science News. Lintu abantunse baongolokela mu ncende shaandatilwa no tushishi tutandanya amalwele ishishalefikwako mu nshita shafumako, ifikuko fipya ifya tushishi tutandanya amalwele ilingi line filakonkapo. Icintu cimo cine cilacitika ilyo utushishi tutanununa icipimo ca tuko lintu imibele ya kukaba no kutalala iya cibulungwa yaaluka. “Mu kulundako,” e fisosa magazini, “ifya kupangapanga fya ndakai ifya fya cipatala pamo nga ukukushishamo mulopa no kukuusha ifilundwa fyalipayanishisha utushishi tutandanya amalwele inshila sha myendele pa kati ka finakabupalu fya buntunse. E fyacita no kwaluka kwalekanalekana ukwa kwangalila pamo no kwa mibele, ukufuma ku kwenda mu kusaalala pa kati ka ba fyuma na balumbuka ukufika ku kukabushanya inshindano pa kati ka bakunkuma ku miti ikola.”
“Ilyashi lya nomba line litambika ifya kumwenako fyamonekesha ifya kulwishanya pa kati ka tushishi tutandanya amalwele mu fifulo fyaba fyeka ifyo pambi fingacita icinshingwa ukuponako kwakulilako ku nshita ya ku ntanshi,” e filundako icipande. Ifya kumwenako ni fi: akashishi katandanya malwele aka Marburg akashaishibikwe ku nshita yafumako, akashishi katandanya malwele akakulenge mfwa mu fyalo fyakabisha akalungulwishe basayantisti bafulilako mu West Germany mu kupwa kwa ba 1960; akashishi katandanya amalwele akalenga impepo ya Rift Valley iyaambukile amamilioni no kwipaya amakana mu Egypt mu 1977; akashishi katandanya malwele aka Ebola akaandatile abantu ukucila pe kana mu Zaire na Sudan mu 1976 no kwipaya mupepi na 500, abengi aba bene badokota na banasi abaleundapa ifinakabupalu fya kako.
Ukusansa kwabamo ukupomona ukwa tushishi tutandanya amalwele te lingi kusobelwa kabela. “Mu 1918, ku ca kumwenako, ubulwele bwabipisha ubwa influenza ya buntunse bwaanene ukushinguluka icibulungwa, ukwipaya abantu mupepi na mamilioni 20,” e fisosa Science News. “Nomba line, ukupumikisha kwa kashishi mu bantunse katandanya malwele ako nakalimo kaikele pa kashita kamo muli bakolwe ba mu Africa fye kakupile icalo na kabili mu kukanaibukila. Akashishi katandanya ubulwele bwa AIDS nomba kalyambukila abantu amamilioni 5 ukufika ku mamilioni 10 mu fyalo 149, ukulingana no kupima kwa World Health Organization (Akabungwe ka Calo aka fya Butuntulu bwa Bumi). Lelo te mulandu no kusakamana konse ukupeela ici cinkunka ca nomba line nga nshi, ifintu fyacilishapo ukutiinya filetupembelela, e fitiina ba virologists (abasambilila ifya tushishi tutandanya amalwele).”
Ifya kushikitisha nga fintu ifikuko fyaba, fili lubali lwa cishibilo cabamo ifingi ica kwa Yesu mu bukata bwa Bufumu, capamo ne mbali sha musango uyo pamo nga inkondo, ifipowe, ne finkukuma fikalamba. (Marko 13:8; Luka 21:10, 11) Ishi mbali na kabili shaba mulandu wa kwanga, pantu Luka alundako amashiwi ya kwa Yesu ukuti: “Lelo pa kutendeko kubako ifi fintu, inukeni, inuneni imitwe; pantu ukulubuka kwenu nakupalama.”—Luka 21:28.