Mwe Bafyashi, Sekeleleni mu Bana Benu

“Leka wiso asamwe, leka aange uwakufyele.”—AMAPINDA 23:25.

1. Cinshi cikalenga abafyashi ukusekelela mu bana babo?

FINTU ciwama ukumona uko nimbo alekula no kusanguka icimuti calulubala icayemba kabili icipeela icintelelwe—maka maka nga ni we wacibyele no kucisakamana! Mu musango umo wine, abafyashi abasakamana abana abakula ukusanguka ababomfi ba kwa Lesa abakosoka balasekelela nga nshi pali aba bana, nga fintu ipinda lya mu Baibolo lisosa: “Pantu ukwanga kuti ayanga wishi wa mulungami, no wafyalo wa mano kuti asamwa kuli wene. Leka wiso asamwe, leka aange uwakufyele.”—Amapinda 23:24, 25.

2, 3. (a) Ni mu nshila nshi abafyashi bengasengaukila ubulanda na malulu? (b) Cinshi cintu banimbo na bana bakabila pa kuti bengaleta ukusekelela?

² Lelo, te ku mankumanya fye umwana aba “umulungami” kabili “uwa mano.” Ukubombesha kulakabilwa pa kusungilila abacaice ukukanasanguka abakuleto “bulanda” na “malulu,” kwati fye fintu kwingaba ukubombesha pa kuti nimbo asanguke icimuti calulubala. (Amapinda 17:21, 25) Ku ca kumwenako, ifimuti fya kutungilila kuti fyakansha nimbo ukukula uwaololoka kabili uwakosa. Ukutapilila lyonse kwaliba ukwakatama, kabili nimbo kuti pambi akabila ukucingililwa ku tushishi. Mu kupelako, ukutungwila kulaafwa ukulenga icimuti ukukula icayemba.

³ Icebo ca kwa Lesa citwebo kuti abana balakabila ifintu pamo ngo kukansha kwa bukapepa, ukwandatilwa na menshi ya cine ca mu Baibolo, ukucingililwa ku mibele yabipa, no kusalapula kwa kutemwa pa kuti ifibelesho fyabipa fingaputulwako. Pa kupayanya ifi fikabilwa, bashibo maka maka e bacincishiwa ukukusha abana babo “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Cinshi ici cisanshamo?

Ukukomaila pa Fyebo fya kwa Yehova

4. Cishingamo nshi abafyashi bakwata pa bana babo, kabili cinshi cifwaikwa ilyo tabalabombelapo?

⁴ “Ukukonkomesha kwa kwa Shikulu” cipilibula ukuleta umuntontokanya mu kumfwana no kufwaya kwa kwa Yehova. Abafyashi, kanshi, bafwile ukulimba mu bana babo ifyo Yehova atontonkanya pa milandu imo. Na kabili bafwile ukupashanya ica kumwenapo ca kwa Lesa mu kupayanya ukusalapula kwabamo icililishi, nelyo ukukansha kwa kulungika. (Ilumbo 103:10, 11; Amapinda 3:11, 12) Lelo ilyo abafyashi bashilacite ci, abene bene bafwile ukwishiba ifyebo fya kwa Yehova, nga fintu kasesema wa kwa Lesa Mose akonkomeshe abena Israele ba ku kale ati: “Ifyebo ifi [ifya kwa Yehova], ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu.”—Amalango 6:6.

5. Ni lilali kabili ni mu nshila nshi abafyashi ba cina Israele bali no kufunda abana babo, kabili cinshi cipilibula ‘ukufundisha’?

⁵ Isambililo lya Baibolo ilya lyonse, ukwetetula, ne pepo filapangasha abafyashi ukucita cintu Mose mu kukonkapo abebele: “Mulefundisha abana benu [ifyebo fya kwa Yehova] no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ‘ukufundisha’ lyalola mu kuti “ukubwekeshapo,” “ukulanda libili libili,” “ukulimba mu kumfwika.” Moneni fintu Mose mu kulundapo akomaile pa kukabila kwa kutangishako ifyebo fya kwa Yehova. Atile: “Mulefikaka ku kube ciishibilo pa minwe yenu, kabili filebe mpeneno pa kati ka menso yenu. Mulefilemba na pa filu fya pa miinshi fya mayanda yenu, na mu mpongolo shenu.” Cili icaumfwika ukuti, Yehova afwaya abafyashi ukusakamana abana babo lyonse, mu kutemwa!—Amalango 6:7-9.

6. Finshi abafyashi baali no kufundisha abana babo, kabili bunonshi nshi bwali no kufumamo?

⁶ Bushe “ifyebo ifi” ifya kwa Yehova ifyo abafyashi bali no kufundisha abana babo fyali finshi? Mose e lintu fye abwekeshepo ifyaishibikwa mu munsaunte nga Amafunde 10, ukusanshako amafunde pa lwa kukanaipaya, ukukanacito bucende, ukukanaiba, ukukanashinina ubunte bwa bufi, no kukanakumbwa. Iyo mibele isuma iyalefwaikwa, capamo ne kambisho lya ‘kutemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse,’ e fintu maka maka abafyashi abena Israele bali no kufundisha abana babo. (Amalango 5:6-21; 6:1-5) Bushe teti musumine ukuti uyu e musango we sambilisho abana bakabila ilelo?

7. (a) Abana balinganishiwe kuli cinshi muli Baibolo? (b) Cinshi nomba twalabebeta?

⁷ Wishi umwina Israele aebelwe ukuti: “Umukashi obe akaba ngo mwangashi uutwala mu kati na nkati ka ŋanda yobe; abana bobe nga banimbo ba miolife ukushinguluke tebulo lyobe.” (Ilumbo 128:3) Lelo, pa kuti abafyashi basekelele muli “banimbo” babo ukucila ukulengwo bulanda, bafwile pa lwabo ukulangisha ubuseko mu bana babo lyonse. (Amapinda 10:1; 13:24; 29:15, 17) Lekeni tubebete ifyo abafyashi bengakansha, ukutapilila lwa ku mupashi, ukucingilila, no kusalapula abana babo mu kutemwa mu nshila ya kuti baisasekelelamo.

Ukukansha Ukufuma ku Bwaice

8. (a) Ni bani babombele nge fimuti fya kutungilila ifya kukansha kuli Timote? (b) Ni lilali ukukansha kwatendeke, kabili finshi fyafuminemo?

⁸ Langulukeni Timote, uwatungililwe kuli nyina na nakulu—abali kwati fimuti fya kutungilila fibili ifyashikama bwino. Apantu wishi kwa Timote aali mu Hela kabili mu kushininkisha uushatetekela, ni nyina umuYuda, Yunike, na nakulu, Loisi, e bakanshishe uyu kalume ‘mu malembo ya mushilo ukufuma ku bwaice.’ (2 Timote 1:5; 3:15; Imilimo 16:1) Umukoosha wabo mu kusambilisha Timote “ifipesha amano . . . ifyo [Yehova] acita”—nelyo fye lintu aali akanya—kwalilambwilwe apakalamba. (Ilumbo 78:1, 3, 4) Timote aishileba mishonari ku fyalo fya kutali, napamo ilintu acili umupungwe, kabili alibombele ulubali lwakatama mu kukosha ifilonganino fya Bwina Kristu ifya mu kubangilila.—Imilimo 16:2-5; 1 Abena Korinti 4:17; Abena Filipi 2:19-23.

9. Ni shani fintu abacaice bengatunguluka mu kusengauka ifiteyo fya kutemwe fikwatwa?

⁹ Mwe bafyashi, bushe muli fimuti fya kutungilila ifikansha mu musango nshi? Ku ca kumwenako, bushe mulefwaya abana benu ukukula ne mimwene yashikatala pa lwa fikwatwa? Lyene mufwile ukwimika ica kumwenako calungama pa kukanasupila fyonse fye ifyaisa ifipya ifyo mu cine cine mushilekabila. Nga mwasalapo ukusupila ifikwatwa, mwikapapa ilyo abana benu bakatampa ukumukonkelesha. (Mateo 6:24; 1 Timote 6:9, 10) Cine cine, nga ca kuti ifimuti fya kutungilila ifya kukansha tafyaololoka, ni shani fintu nimbo engakula uwaololoka?

10. Butungulushi bwa kwa ani abafyashi bafwile ukufwaya lyonse, kabili mibele nshi iya mutima balingile ukukwata?

¹⁰ Abafyashi abasekelela mu bana babo lyonse bakalafwaya ukwaafwa kwa bulesa ku kubakansha, lyonse ukulanguluka icingawamina abana babo lwa ku mupashi. Nyina wa bana bane ashimike ukuti: “Nelyo fye ni lintu abana besu bashilafyalwa, lyonse twalepepa kuli Yehova ukutwaafwa ukuba abafyashi basuma, ukutungululwa ne Cebo cakwe, no kucibomfya mu bumi bwesu.” Akonkenyepo no kuti: “Amashiwi ya kuti ‘Yehova esa intanshi’ tayali fye ni numbwilo ya munsaunte lelo e nshila twaleikalilamo ubumi bwesu.”—Abapingushi 13:8.

Ukutapilila na “Menshi” Lyonse

11. Cinshi banimbo na bana bakabila pa kuti bakule?

¹¹ Banimbo na kucilisha bakabila ukutapililwa na menshi lyonse, nga fintu calangililwa ku fintu imiti ikula bwino mu lulamba lwa mumana. (Linganyeniko Ukusokolola 22:1, 2.) Utunya na to tuli no kukula bwino lwa ku mupashi nga lyonse tuletapililwa na menshi ya cine ca mu Baibolo. Lelo abafyashi balingile ukulanguluka ukutontomesha kwa bana babo. Napamo inshita sha kufunda ishiipi lelo ishakonkana kuti shabapo bwino ukucila ishalepa isha limo limo fye. Mwisuula ubucindami bwa tushita utwipi utwa musango yo. Ukupoosa inshita capamo yalicindama mu kuletako icikakilo pa kati ka mufyashi no mwana, ukupalamana ukwakoseleshiwa mu Malembo libili libili.—Amalango 6:6-9; 11:18-21; Amapinda 22:6.

12. Bucindami nshi ubwa kupepa na bana benu abanono?

¹² Inshita imo iya kusambilila na bana kuti yaba ilyo mushilasendama. Umusepela umo wibukisha ukuti: “Abafyashi bandi baleikala ku lutwe lwa busanshi lyonse ubushiku no kukutika uko tulepepa.” Pa lwa bucindami bwa kucite ci, umusepela na umbi watile: “Calinengele ukubelesha ukupepa kuli Yehova lyonse ubushiku ilyo nshilasendama.” Lintu abana baleumfwa uko abafyashi babo cila bushiku balelanda pa lwa kwa Yehova no kupepa kuli wene, batendeka ukumona Yehova ukuti muntu wa cine cine. Umulumendo umo atile: “Naleshibata ilyo ndepepa kuli Yehova no kumumona uwa mibele ya buwishikulu. Abafyashi bandi balinjafwile ukwishiba ukuti Yehova alabimbwamo muli fyonse ifyo tucita no kusosa.”

13. Cinshi cintu ifiputulwa fya lyonse ifya kufunda fingasanshamo?

¹³ Pa kwaafwa abana banono ukufipa amenshi ya cine ca Baibolo, abafyashi kuti basanshamo ifintu fya kucita ifingi mu kufundisha kwa lyonse. Abafyashi ba bana babili abashilafika mu bupungwe batile: “Abana bonse babili batendeke ukukanshiwa ukwikala umutalalila mu Ŋanda ya Bufumu mu milungu fye inono pa numa bafyelwe.” Wishi umo alondolwele ifyo ulupwa lwakwe lwalecita ati: “Twalembele amabuuku ya mu Baibolo yonse pa makardi no kwesha ukubelesha ukuyatantika umo yakonkanina, bonse twalecitako. Abana lyonse balefwaisha ukulacite ci.” Indupwa ishingi shilasanshamo ifiputulwa ifipi ifya kufunda atemwa pa ntanshi nelyo pa numa ya ca kulya. Wishi umo atile: “Inshita ya mulaalilo kuli ifwe e yawamisha ukulanshanyapo ilembo lya bushiku ilya mu Baibolo.”

14. (a) Milimo nshi iya kunonsha lwa ku mupashi iyo mwingabombako na bana benu? (b) Maka nshi aya kusambilila abana bakwata?

¹⁴ Abana banono na kabili balaipakisha ukukutika ku bulondoloshi bwa mu Baibolo ubwa kucilimusha mu Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo.a Abaupana bamo basosele ukuti, “lintu abana bali abanono, twalesambilila isambililo limo mu citabo ca Amalyashi ya mu Baibolo, lyene abana balefwala imikansu no kucitako icilangililo ca fyacibelengwa. Balitemenwe ci kabili ilingi line balepatikisha ukuti tulecita amasambililo yafulilako inshita imo na imo.” Mwisuula amaka ya mwana wenu aya kusambilila! Kwaliba aba myaka ya bukulu ine abasungila ku mutwe ifipandwa ifituntulu ifya citabo ca Amalyashi ya mu Baibolo kabili balisambilila fye no kubelenga Baibolo! Umusepela umo wibukisha ukuti lintu ali ne myaka itatu na hafu, libili libili alelufyanya ukushimbula ishiwi “ifya bupingushi,” lelo wishi alemukoselesha ukutwalilila ukwesha.

15. Milandu nshi ingasanshiwa mu kulanshanya na bana, kabili bushininkisho nshi bwabako ubwa kuti ukulanshanya kwa musango yo kwalicindama?

¹⁵ Utushita twa kusambilila na bana benu na kabili kuti twabomfiwa ku kubapekanishisha ukupeelako bambi amenshi ya cine, pamo nga ukupitila mu kwasukapo pa kulongana. (AbaHebere 10:24, 25) Umusepela umo waibukisha ukuti, “mu tushita twa kubelesha, nalelandapo mu mashiwi yandi. Nshalesuminishiwa ukubelenga fye ukwabula ukumfwikisha.” Ukulundapo, abana kuti bakanshiwa ukulabombako ubutumikishi bwa mwi bala mu kufumamo cimo. Umwanakashi umo uwakushiwe ku bafyashi batiina Lesa alondolwele ukuti: “Tatwali fye abakonkaisha ilyo abafyashi baleya mu mulimo. Twalishibe ifyo twali no kubombako, nelyo fye kulisha indibu no kushalika handibilu. Ukupitila mu kupekanishisha libela pa ntanshi ya mpela ya mulungu, twaleishiba ica kusosa. Tatwaleshibukapo pa Cibelushi ulucelo e lyo tuletwishika nampo nga twali no kuya mu butumikishi. Twaleishiba ukuti kuya.”

16. Mulandu nshi cabele cakatama ukuba no mute mu kutungulula isambililo lya lupwa na bana?

¹⁶ Calikatama icine cine ukutapilila abana ku menshi ya cine ca mu Baibolo lyonse, ico cilepilibula ukuti isambililo lya lupwa ilya Baibolo ilya cila mulungu lyalicindama. Wishi wa bana babili atunga ukuti “icilenga sana abana ukukalifiwa kucilaukila.” (Abena Efese 6:4) Atile: “Ine no mukashi wandi twalisobwele ubushiku ne nshita no kulatungulula isambililo lya lupwa pali yo ine nshita no bushiku lyonse. Tapapitile na nshita abana balibeleshe uko kutantika.” Ukukansha konse ukwa musango yo ukwa kufuma ku bwaice kwalicindama mu kumfwana na bucine bwa mashiwi ya kuti, ‘Umo mwana ndelwa atwalwa, e mumenene cimuti.’

17. Cinshi icakatama ngo kusambilisha abana banono icine ca mu Baibolo?

¹⁷ Ukupayanishisha abana banono icine ca mu Baibolo kwalicindama, lelo ica kumwenapo ca bafyashi na co cine calikatama. Bushe abana benu balamumona mulesambilila, ukusangwa ku kulongana lyonse, ukubombako ubutumikishi bwa mwi bala, ee, ukubekelwa mu kucita ukufwaya kwa kwa Yehova? (Ilumbo 40:8) Calikatama ukuti balemone fyo. Muli fyo, umwana mwanakashi umo alandile pa lwa kwa nyina, uwashipikishe ukukaanya kwa mulume wakwe kabili akushishe abana 6 ukusanguka Inte sha busumino ukuti: “Icatwambukile apakalamba cali ca kumwenapo ca kwa Mayo umwine—e catwafwile sana ukucila ifyo alelanda.”

Ukupayanishisha Abana Banono Ubucingo

18. (a) Ni shani fintu abafyashi bengapayanishisha abana ubucingo bakabila? (b) Kufunda kwa musango nshi abana banono mu Israele bapokelele pa lwa filundwa fya bwaume no bwanakashi?

¹⁸ Nga fintu fye banimbo ilingi line bakabila ukucingililwa ku tushishi utwingabalya, muli ino micitile ya fintu iibifi, abana banono bakabila ukucingililwa ukufuma ku “bantu babifi.” (2 Timote 3:1-5, 13) Ni shani fintu abafyashi bengapayanya ubu bucingo? Ukupitila mu kubaafwa ukunonka amano ya bulesa! (Lukala Milandu 7:12) Yehova akambishe abena Israele—ukusanshako “na baice” ukumfwa ukubelengwa kwe Funde, ukwasanshishemo ukwishiba imyendele yalinga ne ishalinga ukukuma ku fya bwaume no bwanakashi. (Amalango 31:12; Ubwina Lebi 18:6-24) Ifilundwa fya bwaume no bwanakashi fyalilumbulwa libili libili, ukusanshako “inshama” no “bwamba.” (NW) (Ubwina Lebi 15:1-3, 16; 21:20; 22:24; Impendwa 25:8; Amalango 23:10) Pa mulandu wa kubotelela kwa mibele ukwa kapela makufi ukwaba mu calo ilelo, abana balakabila ukwishiba inshila shalinga ne shishalinga isha kubomfeshamo ifi filundwa fya mubili ifyaba mu bubumbo ubo Lesa atile “naciwamisha.”—Ukutendeka 1:31; 1 Abena Korinti 12:21-24.

19. Kufunda nshi kwalinga ukwingapeelwa ku bana ukukuma ku fya mfwalo fyabo?

¹⁹ Ni bonse abafyashi capamo kwena, nelyo uusunga abo abana, e ulingile ukulondolwela umwana ifya mfwalo. Lyene balingile ukulondolola ukuti tapali umuntu nangu umo umbi uulingile ukusuminishiwa ukwikata ifi filundwa. Apantu abacenda abana ilingi line besha ukumona ifyo umwana munono alacita nga bamubinga mu mucenjelo, umwana alingile ukusambilishiwa ukukaana mu kushangila no kusosa ati, “Ndeisamusosela!” Sambilisheni abana ukuti lyonse balingile ukuseba uuli onse nga ca kuti abekata mu nshila iyabalenga ukufinininwa, te mulandu ne fintiinya abatiinya.

Ukubapeela Ukusalapula Kwabamo Ukutemwa

20. (a) Ni shani fintu ukusalapula kwapalila ukutungwila? (b) Ukusalapula kwambukila shani pa kubalilapo, lelo cinshi cifumamo?

²⁰ Abana balanonkelamo mu kusalapula kwabamo ukutemwa, kwati fye fintu icimuti cimwenamo mu kutungwila. (Amapinda 1:8, 9; 4:13; 13:1) Lintu imisambo ishilefwaikwa yasailwa, cilalenga imbi ukutumba. E co nga ca kuti ico abana benu baletontomeshapo fikwatwa fya ku mubili nelyo balelemenena ku kubishanya kubi nelyo ku fya kusekesha ifishayamo, uku kukongama kwalubana kwapala imisambo iyo ilekabila ukuputulwako. Nga fyateetwako, abana benu bakaafwiwa ukukula ukulola ku fya ku mupashi. Pa kubala ukusalapula kwa musango yo te kuti kumoneke ukusuma, kwati fye fintu ukutungwila kwingapumfyanya icimuti. Lelo ifyawamisha ififuma mu kusalapula fyaba kubukulula ukukulila mu nshila mulefwaya umwana wenu ukukulilamo.—AbaHebere 12:5-11.

21, 22. (a) Cinshi cilangililo kuti ukusalapula takuwama ukupeela nelyo ukupokelela? (b) Mulandu nshi abafyashi bashilingile ukukaana ukusalapula abana babo?

²¹ Calisuminwa ukuti ukusalapula umo nelyo ukupokelela ukusalapula taciwama. Wishi umo atile: “Umwana wandi aleangala sana no musepela untu baeluda bansokele ukuti tali cibusa cisuma. Nalingile ukubombelapo mu kwangufyanya ukucila ifyo nacitile. Nangu line umwana wandi taibimbile mu kulufyanya kwapama, calisendeleko inshita pa kupotolola imitontonkanishishe yakwe.” Uyu mwana asosele ati: “Lintu nabindilwe ukwangala na cibusa natemwishe, nalibongolweke.” Lelo alundileko ukuti: “Uku kupingulapo kwali kusuma, apantu tapalepele sana uyo cibusa alitamfiwe.”

²² “Ukwebaula kwa kusalapula ni nshila ya ku mweo,” e fisosa Icebo ca kwa Lesa. E co te mulandu na fintu ukusalapula kwingakosa ukupeela, te kwesha ukukaana ukusalapula abana benu. (Amapinda 6:23; 23:13; 29:17) Mu kupita kwa nshita, bakatasha pa kubalungika mwabalungike. Umusepela umo wibukisha ukuti: “Ndeibukisha ukukalipa nga nshi lintu abafyashi balensalapula. Nomba nga nalicilanapo ukukalipa abafyashi bandi ababula kunsalapula.”

Ifilambu Fyaliwamina Ukubombesha

23. Mulandu nshi ukusakamana kwa kutemwa konse ukupooswa pa bana banono kwawaminwa ukubombesha?

²³ Takwingaba ukutwishika ukuti, abana abo abafyashi, na bantu bambi basekelamo bafuma mu kusakamana kwa lyonse ukwingi, ukwabamo ukutemwa. Nangu cibe fyo, ukubombesha konse ukupooswapo—nampo nga ni pa bana ba kuifyalila nelyo aba ku mupashi—kwaliwaminwa ifilambu ifyo mwingaipakisha. Umutumwa umukoloci Yohane alangishe ci lintu alembele ati: “Nshikwete ukusekelela ukwacisha pali uku, pa kuumfwe fyo abana bandi baleenda mu Cine.”—3 Yohane 4.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

Finshi banimbo na bana bakabila pa kuti batashiwe?

Mu cishinka, ni shani fintu abafyashi bengaba ifimuti fya kutungilila ifya kukansha bwino?

Cinshi cingasanshiwamo mu tushita twa kufunda abana banono, kabili finshi balingile ukusambilishiwa ukukaana?

Ni mu nshila nshi umo ukusalapula kwabela ukwa kunonsha ku mwana, nga fintu ukutungwila kunonsha icimuti?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 10]

No kusuminisha kwa Green Chimney’s Farm