“New World Translation”—Iyalamuka mu fya Kusambilila Kabili iya Bufumacumi

“UBWAISULAMO ubufi bwa kwalula ifyalembwa!” Ku numa mu mwanda wa myaka uwalenga 16, e fyo bakakaanya basosele pa lwa bupilibulo bwa Baibolo ubwa kwa Martin Luther. Basumine ifyo bali no kushininkisha ukuti Baibolo ya kwa Luther yakwetemo “ifilubo no bufi 1,400 ifya bakakaanya ba butotelo.” Ilelo, Baibolo ya kwa Luther imonwa nga ubupilibulo bwakatama. Icitabo Translating the Bible ciita fye no kuti “icitabo ca walamuka”!

Muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20, New World Translation na yo ine yalipeelwa umulandu wa bufi bwa kwalula ifyalembwa. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti yapatuka ukufuma ku kupilibula kwa cishilano ukwa fikomo ifingi kabili ikomaila pa kubomfya kwe shina lya kwa Lesa, Yehova. E ico, taikonka ifishilano. Lelo bushe ici ciilenga ukuba iya bufi? Iyo. Yaletelweko mu kuba no kusakamana kukalamba no kwangwako ku kulonsha, kabili icingamoneka pambi ukuba icishabeleshiwa cimininako ukubombesha kwafumaluka ku kwimininako mu kusakamanisha ubupilibulo bwa ndimi sha kutendekelako. Uwasambilila ifya butotelo C. Houtman alondolola umulandu wa kukanapokelelwa kwa New World Translation ukuti: “Amabupilibulo ya fishilano ayalekanalekana aya numbwilo shacindama ukufuma ku fyalembwa fya kutendekelako yalyonaulwa, mu kumonekesha pa kufika pa kumfwikisha kwawaminako nga nshi ukwingacitikako.” Natulanguluke ifya kumwenako fimo ifya ici.

Iyapusanako—Lelo Iishaluba

Ku cintu cimo, amashiwi yaampana mu kupalamisha mu ndimi sha Baibolo isha kutendekelako yapilibulwa, uko cingacitika, ku mashiwi ya ciNgeleshi ayapusanapusana, muli ifyo ukucinkulako umusambi wa Baibolo ku misango yalekanalekana iya bupilibulo. Muli ifyo, syn·teʹlei·a yapilibulwa “ukusondwelela” na teʹlos nga “impela,” nangu cingati amashiwi yonse yabili yapilibulwa “impela” mu mabupilibulo ayengi yambi. (Mateo 24:3, 13) Ishiwi koʹsmos lyapilibulwa “icalo,” ai·onʹ “imicitile ya fintu,” na oi·kou·meʹne “isonde lyaikalwamo.” Na kabili, amabupilibulo ayengi aya Baibolo yabomfya fye “icalo” ku kwimininako atemwa yabili nelyo yonse yatatu aya mashiwi ya ciGreek, nangu cingati, na kuba, palibapo ukupusana pa kati ka yako.—Mateo 13:38, 39; 24:14.

Mu kupalako, New World Translation mu kusakamanisha imono bupusano pa kati ka gnoʹsis (“ukwishiba”) na e·piʹgno·sis (ilyapilibulwa “ukwishiba kwalungikwa”)—ubupusano ubwasuulwako kuli bambi abengi. (Abena Filipi 1:9; 3:8) Na kabili ipusanya pa kati ka taʹphos (“imanda,” icifulo ca kushikwako ica muntu umo umo), mneʹma (“inshishi”), mne·meiʹon (“inshishi ya cibukisho”), na haiʹdes (“hades,” ukulosha muli Baibolo ku manda ya cinkumbawile iya mutundu wa muntu abafwa). (Mateo 27:60, 61; Yohane 5:28; Imilimo 2:29, 31) Amabupilubulo yafulilako aya Baibolo yapusanya pa kati ka taʹphos na mne·meiʹon pali Mateo 23:29 lelo te mu kukonkanya ukuli konse kumbi.—Moneni Mateo 27:60, 61, New International Version.

Imilandile yalingana ne nshita iya verbu yalibomfiwa mu kusakamanisha kabili mu kulungika. Ku ca kumwenako, muli Revised Standard Version, 1 Yohane 2:1 ibelengwa ukuti: “Nga ca kuti uuli onse acita ulubembu, tuli na ndubulwila kuli Shifwe, Yesu Kristu umulungami.” Mu kwipipa pa numa, ubupilibulo bumo bwine bupilibula 1 Yohane 3:6 ukuti: “Takuli nangu umo uwikalilila muli [Yesu] uubembuka.” Nga ca kuti takuli umukonshi wa kwa Yesu uubembuka, ni shani fintu 1 Yohane 2:1 ibomba?

New World Translation ipikulula ici cimoneka nga ukupilika. Pali 1 Yohane 2:1, isoso kuti: “Ndelembela imwe ifi fintu ukuti mwicita lubembu. Kabili nalyo line, nga ca kuti uuli onse acito lubembu, natukwata kaafwa kuli Shifwe, Yesu Kristu, uwalungama.” Yohane abomfeshe imilandile yalingana ne nshita iya ca kucitika cayanguka muli ici cikomo, ukulangilila ukucita ulubembu lwa limo limo, umusango wa cintu ifwe bonse tucita ukufuma ku nshita ne nshita pa mulandu wa kuti tatwapwililika. Nangu cibe fyo, 1 Yohane 3:6 ibelengwa ukuti: “Onse uutwalilila muli wene tabelesha lubembu; takuli uubelesho lubembu atemwa uwamumona nelyo uwamwishiba.” Yohane pano abomfeshe imilandile yalingana ne nshita iya nomba line, ukulangilila inshila ya lubembu iiletwalilila, iya cibelesho iyo iingabifya ukutunga kwa umo ukwa kuba Umwina Kristu.

Abasambilila Bambi Balasuminisha

Inumbwilo shishabeleshiwa shimo ishaelenganishiwa mu kutunganishiwa ne Nte sha kwa Yehova shalyafwilishiwa na mabupilibulo yambi aya Baibolo nelyo ifitabo fya kuloshako. Pali Luka 23:43, New World Translation yalemba amashiwi ya kwa Yesu ku ntalamisoka yaputunkanishiwe pamo na wene ukuti: “Icine cine ndekweba ilelo nati, Ukaba na ine mu Paradise.” Mu ciGreek ca kutendekelako, takwali ifishibilo fya pa kwiminina pamo nga bakoma; lelo ilingi line umusango umo wa fya kwiminina ulafyantikwamo na bakapilibula ku kwafwilisha mu kubelenga. Abengi, nangu cibe fyo, balenga Luka 23:43 ukubelengwa kwati nalimo Yesu ne ntalamisoka baali no kuba mu Paradise bulya bwine bushiku. The New English Bible ibelengwa ukuti: “Ndekweba ici nati: ilelo uleba na ine mu Paradise.” Te bonse bapeela ili tontonkanyo, nangu cibe fyo. Profesa Wilhelm Michaelis apilibula ici icikomo ukuti: “Icine cine, kale kale ilelo line ndekwebekesha nati: (kasuba kamo) ukaba na ine mu paradise.” Uku kupilibula kwalicilapo kupelulula ukucila uko ukwa The New English Bible. Intalamisoka yalefwa te kuti ibe na maka ya kuya na Yesu ku Paradise bulya bwine bushiku bumo bwine. Yesu tabuushiwe ukufikila ubushiku bwalenga shitatu pa numa ya mfwa yakwe. Pali iyo nshita aali mu Hades, inshishi ya cinkumbawile iya mutundu wa muntu.—Imilimo 2:27, 31; 10:39, 40.

Ukulingana na Mateo 26:26 muli New World Translation, Yesu, lintu aleimika ukusefya kwa Ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, asosa ulwa mukate untu apishamo ku basambi bakwe ukuti: “Ici cipilibula umubili wandi.” Amabupilibulo ayengi yapilibula ici icikomo ukuti: “Uyu e mubili wandi,” kabili ici cilabomfiwa ku kwafwilisha icifundisho ca kuti mu kati ka kusefya kwa Ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, umukate mu kukonke shiwi usanguka umubili wa kwa Yesu. Ishiwi lyapilibulwa muli New World Translation nga “cipilibula” (es·tinʹ, umusango wa ei·miʹ) lyafuma kwi shiwi lya ciGreek ukupilibula “ukuba,” lelo na kabili kuti lyatubulula “ukupilibula.” Muli ifyo, Greek-English Lexicon of the New Testament iya kwa Thayer isoso kuti iyi verbu “ilingi line [yalingana ku] kulangilila, ukutubulula, ubupilubulo.” Mu cine cine, “cipilibula” e kupilibula kwabamo kupelulula pano. Lintu Yesu aimike Umulalilo, umubili wakwe wali ucili mu mafupa, e co ni shani fintu umukate wingaba umubili wakwe wa cine cine?a

Pali Yohane 1:1 New World Translation ibelengwa ukuti: “Cebo aali lesa.” Mu mabupilibulo ayengi ubu bulondoloshi bubelengwa fye ukuti: “Cebo aali Lesa” kabili bwalibomfiwa ku kwafwilisha icifundisho ca Bulesa Butatu. Mu kukanapapushiwa, abasumina muli Bulesa Butatu tabafwaya ubupilibulo bwa New World Translation. Lelo Yohane 1:1 tayalengelwe ubufi pa kwalula ifyalembwa pa kushininkisha ukuti Yesu tali Lesa Wa maka yonse. Inte sha kwa Yehova, pa kati ka bengi bambi, balisonsombele ukubika kalata ikalamba iya “lesa” kale sana pa ntanshi ya kumoneka kwa New World Translation, iyo iitukuta mu kulungika ukupilibula ululimi lwa kutendekelako. Bakapilibula basano aba ciGerman mu nshila yapalako babomfya inumbwilo “lesa” muli ico cikomo.b Mu kucefyako bambi 13 balibomfya inumbwilo pamo nga “umusango wa bulesa” nelyo “uwa musango wapala lesa.” Uku kupilibula kusuminishanya ne mbali shimbi isha Baibolo ku kulanga ukuti, ee, Yesu mu mulu ni lesa mu mano ya kuba uwa bulesa. Lelo Yehova na Yesu tababa muntu umo wine, Lesa umo wine.—Yohane 14:28; 20:17.

Ishina lya kwa Lesa Ilya pa Lwakwe

Pali Luka 4:18, ukulingana na New World Translation, Yesu abomfeshe ku mwine ubusesemo bwa muli Esaya, ukusoso kuti: “Umupashi wa kwa Yehova uli pali ine.” (Esaya 61:1) Abengi balakaana ukubomfya kwe shina Yehova pano. Cili, nangu cibe fyo, cimo ica ncende 200 umo ilyo ishina limoneka muli New World Translation iya Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek, icitwa Icipingo Cipya. Ca cine, takuli manyusikripiti ya ciGreek iili yonse iyapusunsuka iya “Cipingo Cipya” yakwatamo ishina lya pa lwakwe ilya kwa Lesa. Lelo ishina lyalisanshiwemo muli New World Translation ku milandu isuma, te cishinte ca mfundo ya kukuntwa fye. Kabili abengi balikonka inshila yapalako. Mu lulimi lwa ciGerman mweka, mu kucefyako amabupilibulo 11 yabomfya “Yehova” (nelyo ukulembulula kwa ciHebere, “Yahweh”) mu calembwa ca “Cipingo Cipya,” ilintu bakapilibula bane balundako ishina mu fya kwisalila pa numa ya “Shikulu.”c Ukucila pa mabupibulo 70 aya ciGerman yalalibomfya mu tulembo twa pe samba nelyo mu kulandapo.

Mu Israele, ishina lya kwa Lesa lyashimbwilwe ukwabulo kubindwa ukucila pa myaka ikana. Lyaba lishina ilimoneka libili libili nga nshi mu Malembo ya ciHebere (“Icipingo ca Kale”), kabili takuli bushinino bwa kuti talyaishibikwe ku cintubwingi nelyo ukuti imishimbwile ya liko yalilabilwe mu mwanda wa myaka uwa Nshita yesu Iyashibikwa, lintu Abena Kristu ba ciYuda bapuutilwemo ukulemba amabuku ya “Cipingo Cipya.”—Ruti 2:4.

Wolfgang Feneberg alandapo muli Magazini ya Jesuit Entschluss/Offen (April 1985) ukuti: “Wene [Yesu] tafishile ishina lya kwa wishi YHWH kuli ifwe, lelo aliseekeshe kuli ifwe. Nga te ifyo cili icishingalondololwa umulandu ukulomba kwa ntanshi ukwe Pepo lya kwa Shikulu kulingile ukubelengwa ukuti: ‘Ishina lyenu lishishiwe!’” Feneberg mu kulundapo amono kuti “muli bamanyuskripiti ba pa ntanshi ya Bwina Kristu ku baYuda balanda iciGreek, ishina lya kwa Lesa talyalembelwe ku kukamununwa mu kuba na kýrios [Shikulu], lelo lyalembelwe mu musango wa tetragram [YHWH] mu ciHebere nelyo mu mibele ya ciHebere capita. . . . Tulasanga ukulonganika kwe shina mu fyalembwa fya Bashibo be Calici; lelo tababa abasekelela muli lyene. Pa kupilibula ili shina kýrios (Shikulu), Bashibo be Calici baali abasekelela ukucilapo mu kupeela ubukulu bwa kýrios kuli Yesu Kristu.” New World Translation ibweseshamo ishina ku calembwa ca Baibolo uko konse ukuli umulandu utuntulu, umulandu wa kulamuka mu fya kusambilila uwa kucitile fyo.—Moneni Appendix 1D muli Reference Bible.

Bamo balalengulula umusango wa “Yehova” uyo New World Translation ipilibwilako ishina lya kwa Lesa. Muli bamanyiskripiti ba ciHebere, ishina limoneka pamo fye nga amakonsonanti yane, YHWH, kabili abengi bapampamina ukuti imishimbwile yalungama ni “Yahweh,” te “Yehova.” E ico, bayumfwa ifyo ukubomfya “Yehova” caba cilubo. Lelo, mu kushininkisha, abasambilila tabasuminishanya ukuti umusango wa “Yahweh” wimininako imishimbwile ya kutendekelako. Icishinka cili ca kuti ilintu Lesa abakile imilembelwe ye shina lyakwe “YHWH” ukucila pa miku 6,000 muli Baibolo, tabakilile imishimbwile ya liko iyo Mose aumfwile pa Lupili lwa Sinai. (Ukufuma 20:2) E ico, imishimbwile taili ya bucindami bukalamba pali ino nshita.

Mu Europe umusango wa “Jehovah” walipokelelwa mu kusaalala pa myanda ya myaka kabili walibomfiwa mu ma Baibolo ayengi, ukusanshako amabupilibulo ya ciYuda. Limoneka imiku ishingapendwa pa fikuulwa, pa makopala na pa fipe fimbi, na mu fitabo fyapulintwa, pamo pene na mu nyimbo ishingi isha macalici. E co mu cifulo ca kwesha ukwimininako imishimbwile ya ciHebere iya kutendekelako, New World Translation mu ndimi sha iko shonse ishapusanapusana ibomfya umusango we shina lya kwa Lesa ilyo ilyapokelelwa mu kulumbuka. Ici e cintu fye na mabupilibulo ya ma Baibolo yambi yacita ku mashina yonse muli Baibolo.

Mulandu Nshi Ukulengulula Kwakaluka?

Baibolo ya kwa Luther yalilengulwilwe pa mulandu wa kuti yaletelweko no mwaume uyo wasansalike ukupelebela kwa butotelo bwa cishilano ubwa kasuba kakwe. Ubupilibulo bwakwe bwaiswile inshila ku bantuuntu fye ukumona icine ca bwingi bwa fintu asosele. Mu kupalako, New World Translation yalilengululwa pa mulandu wa kuti yasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova, abo ababilisha apabuuta ukuti ififundisho ifingi ifya Kristendomu tafisangwa muli Baibolo. New World Translation—mu cine cine, Baibolo iili yonse—ilenga ici ukumonekesha.

Na kuba, New World Translation yaba citabo calamuka mu fya kusambilila. Mu 1989, profesa Benjamin Kedar uwa ku Israel asosele ukuti: “Mu kusapika kwandi ukwa kusambilila kwa ndimi mu kulundana na Baibolo ya ciHebere na mabupilibulo, ilingi line ndosha ku kulembwa kwa ciNgeleshi ukwa ico caishibikwa nga New World Translation. Mu kucite fyo, nsanga ukuyumfwa kwandi mu kubwekeshabwekeshapo ukwashininkisha ukuti ili buku libelebesha ukutukusha kwa bufumacumi ku kufika pa kumfwikisha kwa calembwa icili icalungikwa ukufika apo cingapesha. Ukupeela ubushininkisho bwa maka ya kulama aya lulimi lwa kutendekelako, ipilibula amashiwi ya kutendekelako mu lulimi lwa cibili mu kumfwika ukwabula ukupumbuka mu kukanakabilwa ukufuma ku mimonekele ya kulungatika iya ciHebere. . . . Ubulondoloshi ubuli bonse ubwa lulimi busuminisha ubuntungwa bumo mu kwilula nelyo mu kupilibula. E co ukupikulula mu mulandu onse uwapeelwa kuti pambi kwapaashiwa. Lelo nshabala nsangapo muli New World Translation ipange ili lyonse ilya mpatila ilya kusumina mu calembwa ico tacakwatamo.”

Amamilioni ya bakabelenga mu kusaalala kwa calo babomfya New World Translation pa mulandu wa kuti bwaba bupilibulo bwa lulimi lwa ndakai ubo bupilibula inumbwilo sha Baibolo mu kulungikwa. Baibolo yonse nomba isangwa mu ndimi 9 kabili Amalembo ya ciGreek aya Bwina Kristu yeka mu kulundwako 2; ilepekanishiwa mu ndimi shalundwako 20. Ubupilibulo bwalungikwa bufwaya imyaka ya mulimo wasakamanisha, lelo tulelolesha ku ntanshi ku kukwata New World Translation mu kupelako ukumoneka muli ishi shonse ndimi shapusanapusana pa kuti ikafwilishe abengi na bambi ukukwata ukumfwikisha kwawaminako ukwa “cebo ca mweo.” (Abena Filipi 2:16) Pa mulandu wa kuti kale kale yalyafwa amamilioni ukucite fyo, mu cine cine ili iyawaminwa ukutasha.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 28]

New World Translation ili mu mutande wa kupilibulwa mu ndimi shalundwako 20

[Akabokoshi pe bula 29]

UBUPILIBULO BULAITASHA UBWINE

Umo uwa Nte sha kwa Yehova mu Germany alanshenye na namayo umukoloci, uyo abelengele Habakuki 1:12 iitila: “Bushe tamwabapo ukufuma ku kale, mwe Yehova? Mwe Lesa wandi, Wa mushilo wandi, tamufwa.” Namayo alipashishe pantu Baibolo yakwe yatile, “Mwileka tufwe.” Nte asonteleko ukuti New World Translation ikatilila mu kupalamisha kuli bamanyuskripiti ba kutendekelako. Apantu umwanakashi umukoloci alelanda iciHebere, aletele Baibolo yakwe iya ciHebere kabili ku kupapushiwa kwakwe asangile ukuti New World Translation yaliba iyalungikwa. Sopherim (Bakalemba ba ciYuda) bayalwile ici calembwa pa nshita yalepa iyapitapo pantu bayumfwile ifyo icipande ca kutendekelako calangishe ukukanashinshimuna ukulola kuli Lesa. Mu kuba no kufumishiwako kunono, ubupilibulo bwa Baibolo ubwa ciGerman tabucita ukuteulula ukuli konse ku kulungika ici calembwa cabulwamo ifilubo. New World Translation yalibwesha icalembwa ca kutendekelako.

[Icikope pe bula 27]

New World Translation yakumanina nomba isangwa mu: ciDanish, ciDutch, ciNgeleshi, ciFrench, ciGerman, ciItalian, ciJapanese, ciPortuguese ne ciSpanish