Sam Nius Blong Wol

Ol Yangfala Oli Laekem Olgeta We Oli Gat Fasin Fren

Wan magasin blong Jemani (Psychologie Heute) i talem se: “Sipos ol yangfala oli werem ol sas jin traoses mo oli gat ol laswan mesin we man i wokem, samting ya i no min se ol narafala yangfala bambae oli laekem olgeta. Ol yangfala oli no tingbaot sipos ol fren blong olgeta oli rij no oli pua, be oli tingbaot moa sipos oli gat fasin fren.” Judith Schrenk mo Christine Gürtler we tufala i stadi long tingting blong man long Institut blong Developmen blong Man long Berlin, tufala i stadi long 234 pikinini we oli stap long klas tri mo faef long ten defren praemari skul. Tufala i faenemaot se ol yangfala we oli traehad blong joengud wetem ol narafala mo we oli soem fasin fren mo oli storian long ol narafala, oli pulum moa fren. Ol pikinini oli no laekem ol narafala pikinini we oli kilim olgeta mo laf long olgeta. Ripot ya i talem se: “Ol yangfala long skul oli no kea tumas sipos ol fren blong olgeta oli naes no nogat, mo oli no kea sipos oli gat mane no nogat.”

Pasli i Gat Paoa

Niuspepa blong Ostrelia (Sunday Telegraph) i talem se, lif ya pasli we plante man oli yusum blong flasem kakae nomo, hem i gat fulap gudfala samting insaed long hem blong givhan long bodi: “Long wan kap pasli i gat moa beta carotene (Vitamin A) i bitim wan bigfala karot, Vitamin C we i stap long hem i tu taem antap long Vitamin C long wan aranis, mo i gat moa kalsiam long hem i bitim wan kap melek. Wan gram pasli i gat moa aean long hem i bitim wan gram leva blong anamol, mo tu, pasli i gat plante Vitamin B1 mo B2 long hem.” Niuspepa ya i talem se “pasli i wan strong meresin tu we i givhan long bodi blong no holemtaet tumas wota.” Hem i save givhan long sam sik blong leva, splin, bel, mo trabol long saed blong pispis. Taem yumi kakae pasli we i kamaot stret long garen, “hem i moagud i bitim ol samting we yumi pem long stoa blong mekem maot blong yumi i klin mo i smelgud, mo yumi no nid blong pem tu.” Be niuspepa ya i givim woning se “long saed blong ol woman we oli gat bel mo samfala we oli gat sam narafala sik, . . . pasli i save kam wan denja from we i gat estrogen insaed long hem.”

Ol Lanwis We Oli Stap Lus

Wan stadi we niuspepa blong London (The Independent) i tokbaot, i soem se “namba blong ol ‘laef’ lanwis long wol i stap godaon kwik moa i bitim ol anamol blong wol.” Ol man we oli stadi long ol lanwis oli ting se i gat 6,809 lanwis long wol, mo bighaf (90 pesen) blong olgeta, smol man nomo oli save toktok, maet i no kasem 100,000 man blong wanwan lanwis. Long saed blong 357 lanwis, maet i no gat 50 man we oli toktok ol wanwan lanwis ya. Mo long saed blong 46 lanwis, i gat wan man nomo we i save olgeta wanwan. Long ol 176 lanwis blong ol laen long Not Amerika, 52 oli lus finis, afta we ol man blong narafala kantri oli kam insaed long Amerika mo oli rul long kantri ya. Sem samting i hapen long Ostrelia long saed blong ol lanwis blong Abrojinis. Long ol 235 lanwis blong olgeta, 31 oli lus finis. Profesa Bill Sutherland we i wok long Yunivesiti blong Is Anglia, Inglan, i talem se sipos yumi skelem ol lanwis we oli stap lus wetem ol anamol we oli stap lus, yumi mas talem se plante moa lanwis i bitim anamol “klosap oli lus olgeta,” “oli stap long denja,” no “klosap oli stap long denja.” Hem i talem tu se: “Ol man oli savegud se plante pijin mo anamol oli stap lus. Be naoia yumi luksave se ol lanwis oli stap lus moa.”

Sik Ya AIDS i Kasem Fulap Man Long Karibin

Intenasnal niuspepa ya The Miami Herald i talem se, plante moa man long Afrika oli gat bebet ya HIV i bitim ol narafala ples blong wol. Mo Karibin i namba tu long Afrika: “Oli kaontem se ating 2.4 pesen blong ol man long Karibin oli gat [HIV],” mo long sam taon, maet 12 pesen blong ol man oli gat sik ya. Niuspepa ya Herald i talem se: “Oli no stap talemaot long ol man se sik ya i bigwan olsem, from we oli fraet, oli no wantem save long hem, oli sot long meresin, mo oli sot long mane we oli nidim blong givhan long helt blong ol man. Long yia 2001, oli kaontem se samwe long 40,000 man, woman mo pikinini long Karibin oli ded from sik ya.” Patricio Marquez we i wok long Wol Bang olsem wan speselis blong helt blong ol man long Karibin mo Latin Amerika, i talem se AIDS “i stap kasem moa ol man we oli strong blong wok, mo i kasem olgeta long ol yia we oli gat moa paoa blong wok . . . Denja i stap se olgeta man ya we oli bon long ol semfala yia oli save lus evriwan.” Sik ya i bigwan moa long Haiti, i kasem bitim 6 pesen blong ol man long ples ya. Niuspepa i talem se: “Ol bigman long saed blong helt mo ol lida blong politik oli givim woning se sik ya i save spolem fulwan . . . ol smosmol kantri ya we oli dipen long smol man nomo blong wok, oli no gat plante mane, mo oli kasem mane nomo long ol turis.”

Sop i Save Sevem Laef

Val Curtis we hem i givim ol tok long London long Skul blong Klin Fasin mo Ol Meresin Blong Ol Hot Ples, i talem se sipos ol man oli wasem han blong olgeta wetem sop, samting ya nomo i save sevem laef blong wan milian man evri yia, from we fasin ya bambae i givhan blong blokem ol sik we oli mekem bel i ron. Folem ripot blong niuspepa ya The Daily Yomiuri, long Namba Tri Wota Forum Blong Wol we oli mekem long Kyoto, Japan, Misis Curtis i talem se ol bebet we oli stap long sitsit blong man “oli nambawan enemi blong helt.” Niuspepa ya i talem tu se: “Long sam ples, ol woman oli wasem ol smosmol pikinini afta we oli go long tolet, nao biaen, ol woman ya oli go rerem kakae we oli no wasem han blong olgeta nating.” Sipos yumi wasem han blong yumi wetem sop mo wota, yumi save blokem ol nogud bebet we oli givim ded, blong oli no go kasem ol narafala man. Misis Curtis i talem se long ol pua kantri, sipos ol man oli wasem han blong olgeta wetem sop, ale mane we oli sevem taem oli blokem ol sik we oli mekem bel i ron, bambae i tri taem antap long mane we oli sevem sipos oli mekem wota i klin moa.

Plante Moa Malaria Long Afrika

Niuspepa blong Franis (Le Figaro) i talem se malaria i givim ded long “3,000 pikinini evri dei long Afrika.” Wol Helt Ogenaesesen (WHO) i talem se evri yia, bitim 300 milian man oli kasem strong malaria long Afrika, mo wan milian long olgeta oli ded. Long yia 2000, long Burundi, malaria i kam antap bitim olgeta taem bifo. Long seven manis, stret haf blong ol man long kantri ya​—hemia 3 milian haf man—​oli kasem malaria. Wan bigfala trabol se ol niu kaen malaria oli strong tumas, meresin ya kwinin i no naf blong winim olgeta. Plante kantri blong Afrika oli no wantem pem wan niufala meresin blong malaria we i kamaot long wan flaoa long Jaena, nem blong hem Artemisia annua, from we oli fraet se bambae i sas tumas. From samting ya, “malaria i gohed nomo blong kasem plante moa man long Afrika,” wan bigman blong WHO i talem.

?Ded Blong Pikinini i Mekem Wanem Long Ol Papa Mama?

Niuspepa blong London (The Times) i talem se: “Taem yumi talem se man i ded from we hat blong hem i brok, hemia i no jes wan toktok nomo, samting ya i rili save hapen.” Sam man long Yunivesiti blong Arhus long Denmak oli “stadi long laef blong 21,062 papa mama long Denmak we oli bin lusum wan pikinini bifo we hem i gat 18 yia. Maet pikinini ya i ded from sik, aksiden, narafala i kilim hem i ded, no hem nomo i kilim hem wan i ded.” Ol man blong stadi oli skelem ol papa mama blong ol pikinini ya wetem 300,000 narafala papa mama we oli no bin lusum wan pikinini. “Long ol tri yia afta we pikinini i ded, namba blong ol mama we oli ded from aksiden no we olgeta nomo oli kilim olgeta i ded, hem i fo taem antap long namba blong ol mama we oli no lusum wan pikinini. Long saed blong ol papa, namba blong olgeta we oli ded long sem fasin, i 57 pesen antap long namba blong ol papa we oli no lusum wan pikinini.” Ol man blong stadi oli ting se namba ya i hae from we ol papa mama ya oli wari tumas.