Oli Soem Wan Eksampel Long Mitufala
OLSEM CRAIG ZANKER I TALEM
Blong eit yia, mi mo waef blong mi, Gayle, mitufala i bin stap mekem wok blong paenia, hemia ol fultaem Kristin minista blong ol Wetnes blong Jeova. Long ol laswan sikis yia, mitufala i stap prij long ol Aborijinis long bus blong Ostrelya. Mitufala i stap folem nambawan eksampel we papa mama mo tufala bubu blong mi oli soem.
I GUD mi tokbaot store blong olgeta long yu, antap moa, long saed blong tufala bubu blong mi. Oltaem mifala i singaot tufala wetem fasin lav se Opa mo Oma, hemia blong talem bubu man mo bubu woman long lanwis Daj. Bubu man blong mi, Charles Harris, i stap wok strong yet long Melbon, ples ya we hem i bin stap long hem kolosap 50 yia nao.
Lanem Ol Trutok Blong Baebol
Opa i bon long wan smol taon long Tasmania, wan aelan blong Ostrelya. Long 1924, taem hem i gat 14 yia, papa blong hem i go long wan oksen, ale i pem wan bokis we ol boskru blong sip oli stap putum ol spesel samting long hem. Samting ya i rili kam olsem wan sas samting long saed blong speret, from we insaed i gat sam buk we faswan presiden blong Watch Tower Bible and Tract Society, Charles Taze Russell i raetem.
I luk olsem se papa blong Opa i no rili intres long ol buk ya, be Opa i stat blong ridim mo kwiktaem nomo hem i luksave se i gat ol impoten trutok blong Baebol long ol buk ya. Ale hem i stat blong lukaot ol Intenasnal Baebol Studen, ol man we oli stap wok long nem blong ol man we oli prentem ol buk ya, we naoia yumi kolem olgeta ol Wetnes blong Jeova. Hem i wantem toktok wetem olgeta blong oli save eksplenem moa long hem ol trutok blong Baebol we hem i stap lanem.
Afta we hem i stap askem plante man, hem i faenem tri olfala woman we trifala i strong long fasin blong tijim ol narafala. Wok blong olgeta i gat bigfala paoa long yangfala Charles. Biaen, long 1930, Charles i givim laef blong hem long Jeova God mo i baptaes long wora. Hem i finis long wok blong hem olsem man blong katem mit, mo i go long not kasem Sidne, mo long ples ya oli askem hem blong wok olsem wan fultaem Kristin minista.
Mekem Wok Blong Paenia Long Ostrelya
Charles i stap prij blong sam yia long ol teritori olsem Bondae, wan ples long Sidne kolosap long solwora mo tu, ol eria long bus long Nyu Saot Wels. Biaen oli sanem hem i go long Peth, Wes Ostrelya, sam taosen mael longwe long narasaed blong bigfala kantri ya. Long sikis manis, hem i prij long ol bisnesman long Peth, mo biaen, oli sanem hem mo tu narafala paenia, trifala i go prij long bigfala eria ya we i olsem open ples nomo long not-wes blong Ostrelya.
!Eria ya we—Arthur Willis, George Rollsten, mo Charles, trifala i stap prij long hem—bigfala blong hem i fo taem antap long bigfala blong Itali! Namba blong ol man i smol nomo, mo oli stap longlongwe long olgeta, ples i drae, mo i hot tumas. Samtaem trifala i mas mekem trep we i bitim 500 kilomita bitwin ol bigbigfala plantesin blong buluk, we ol man oli kolem ‘katel stesen.’ Trak we trifala i yusum i olfala, i nogud moa bitim ol narafala trak we oli stap ron long ol yia biaen long 1930, taem mane i sot, be trifala i gat strong bilif mo strong tingting blong gohed.
Ol trak blong leg blong kamel oli stap olbaot long ol smol rod ya we oli gat plante smosmol hol long olgeta, mo long sam ples, i gat fulap smok blong graon (oli kolem buldas) we i kavremap ol stampa blong tri we oli katemdaon finis, samting ya i denja tumas. Yumi no sapraes se ol spring blong trak oli brok plante taem. Tu taem, aean we i joenem tufala wil biaen i brok, mo plante taem wil i brok. Plante taem, trifala paenia ya i katem wan pis blong olfala wil mo fasem insaed long wil we i brok wetem nil blong nilim kapa, blong mekem se trifala i save gohed long trep blong trifala.
Taem mi mi yangfala boe nomo, mi askem Opa se wanem i pusum olgeta blong gohed nating se oli fesem ol hadtaem olsem. Hem i eksplenem se, nating we oli stap longwe long olgeta man, be oli harem se oli stap kolosap long Jeova. Hem i talem se, samting we samtaem i mekem hadtaem long saed blong bodi, hem i kam wan blesing long saed blong speret.
Opa i no traem blong mekem hem i kam hae moa long narafala no blong mekem se hem i stretgud olgeta, taem hem i talem se hem i sapraes we fulap man oli stap wari tumas blong hivimap ol sas samting blong laef. Hem i mekem mi mi tingbaot se, “I moa gud we wan man i wokbaot long laef we i no gat tumas samting blong karem. Jisas i rere blong slip afsaed, aninit long ol sta, taswe yumi tu yumi mas glad blong mekem i sem mak sipos yumi no gat ples blong slip, long ples we yumi stap prij long hem.” (Matyu 8:19, 20) Mo i tru, Opa mo tufala fren blong hem, trifala i mekem olsem.
Oli Askem Hem Blong Go Prij Long Wan Narafala Kantri
Long 1935, oli askem long Opa blong go long wan nyufala ples blong prij long hem—long ol man blong ol aelan blong Saot Pasifik. Hem mo sikis boskru, oli tekem seling bot ya Lightbearer, wan bot blong Wajtaoa Sosaeti, we longfala blong hem i kasem 16 mita.
Wan dei, taem oli stap long Korel Si long not blong Ostrelya, namba tu enjin blong Lightbearer i brokdaon. I no gat win nating, mekem se oli no save sel, oli stap olsem nomo plante mael aot long soa. Nating we i gat denja se bot i save rek long Bigfala Baria Rif, Opa i haremgud tumas from ples i kwaetgud. Hem i raetem long buk ya we hem i stap yusum blong raetemdaon ol impoten samting long laef blong hem se: “Solwora i kwaet we i kwaet. Bambae mi neva fogetem ol wanwan aftenun ya, we san i stap godaon long solwora ya we i kwaet we i kwaet. Ples ya i naes tumas blong luk, mekem se long tingting blong mi, mi no save fogetem samtaem.”
I gud tumas we, bifo we oli drif i go antap long rif, win i blou bakegen, mo oli rongud nomo wetem sel, oli go kasem Pot Mosbi, Papua Nyu Gini, ples ya we oli fiksimap enjin long hem. Oli aot long Pot Mosbi, oli sel i go long Tasde Aelan mo biaen oli sel i go long Java, wan bigfala aelan blong Indonesia. Opa i laekem tumas Indonesia, we ol man oli talem se i olsem “wan nekles we oli wokem wetem perel we i hang i gokros long ekweta.” Long taem ya, Indonesia i stap aninit long rul blong Neselan, mekem se bubu man i lanem tufala lanwis ya wantaem, lanwis Daj mo Indonesia. Be ol buk we hem i seremaot long wok blong prij, oli stap long faef lanwis: Lanwis Daj, Indonesia, Jaenis, Engglis, mo Arabik.
Opa i gat gudhan blong seremaot ol buk we oli tokbaot Baebol. Wan dei, oli singaot Clem Deschamp, man we i lukaotem ol saplae blong ol buk blong Wajtaoa long Batavia (naoia Jakata) blong go fored long wan haeman blong ol ami blong Neselan, we i stap jekemap wok blong olgeta blong prij. Haeman ya i askem se: “?Hamas long yufala i stap wok long Is Java?”
Brata Deschamp i ansa se: “Wan nomo.”
Haeman ya i askem wetem kros se: “?Yu ting se mi bilivim samting ya? !I mas gat wan bigfala grup olsem wan ami i stap wok long ples ya, mi save samting ya from namba blong ol buk blong yufala we yufala i stap seremaot long evri ples!”
Opa i harem se tok ya i wan long ol samting we i mekem hem i haremgud tumas long laef blong hem. Be i stret we hem i kasem gudfala tok olsem, from we kolosap evri manis, hem i stap seremaot bitwin 1,500 mo 3,000 buk.
Mared, Oli Putum Tabu Long Wok Blong Prij, Mo Faet
Long Desemba 1938, Opa i maredem wan yangfala gel blong Indonesia, nem blong hem Wilhelmina, we biaen hem i kam bubu woman blong mi. Oma, no bubu woman, i kaengud, hem i kwaet, hem i wan woman blong wok, mo i kaen long toktok blong hem. Mi save samting ya, from we taem mi mi pikinini nomo, hem i olsem besfren blong mi.
Afta long mared blong Opa mo Oma, tufala i gohed long wok blong paenia tugeta. Long taem ya, ol narafala boskru blong Lightbearer, oli go wanwan long ol narafala ples long wol no oli gobak long ples blong olgeta. Be Opa i mekem Indonesia olsem ples blong hem, mo hem i gat strong tingting blong stap long ples ya.
Taem Namba Tu Bigfala Faet blong Wol i kam kolosap, gavman blong Neselan we i stap rulum Indonesia, mo i stap wok aninit long paoa blong ol lida blong skul, i stat blong blokem wok blong ol Wetnes blong Jeova, mo biaen hem i putum tabu long wok blong olgeta. Ale oli gat hadtaem blong prij, oli save yusum Baebol nomo. Kolosap se long evri taon we Opa mo Oma tufala i visitim, oli tekem tufala i kam long fes blong ol haeman blong gavman mo oli askem kwestin long tufala. Oli mekem long tufala olsem we tufala i man blong brekem loa. Smoltaem afta we oli putum tabu long wok blong olgeta, oli putum hasban blong sista blong Oma long kalabus from we hem i gat Kristin fasin blong no joen long faet. Hem i ded long haos kalabus blong ol man Neselan.
Opa mo Oma tufala i stap laef long wan kameong we oli bildim smol haos biaen long hem. Wetem haos ya we i ron long ol wil, tufala i prij long olgeta ples long Java. Long 1940, taem i luk olsem we ol Japanis ami bambae oli kam insaed long kantri, tufala i kasem blesing blong gat wan pikinini gel, we i kam mama blong mi biaen. Tufala i putum nem blong pikinini ya se Victory, folem nem blong tok we J. F. Rutherford, presiden blong Watch Tower Bible and Tract Society long taem ya i givim tu yia bifo. Tufala i gohed nomo long wok blong paenia tru long taem we pikinini ya i bon.
Long stat blong 1942, Opa, Oma, mo Victory, trifala i stap long wan kago bot blong Neselan we i aot long Boneo, ale oli harem wan bigfala noes blong masket we i faerap long wan sip blong faet blong Japan. Olgeta laet oli no moa laet, mo ol man oli stap krae. Long rod ya faet i kam insaed long laef blong famle blong mi. Nating se oli gobak sef long haba, sam dei nomo biaen, ol Japanis oli kam insaed long Java, mo wan haeman blong ol ami blong Neselan i talemaot long ol Japanis soldia, weples Opa mo Oma oli stap long hem.
Taem ol Japanis oli faenem tufala, oli tekemaot olting blong tufala, evri samting kasem smol doli blong Victory, mo oli tekem trifala i go long tu defren rabis kalabus. Oli letem Victory blong stap wetem Oma, mo long tri yia haf we i kam biaen, Opa i no luk tufala.
Laef Long Rabis Kalabus
Long taem we Opa i stap long kalabus, oli sanem hem i go long ol defren taon—oli sanemaot hem long Surabaeya i go long Ngowi, i go long Bandung, mo biaen, i go long Jimohi. Oli mekem hem i go long ol defren ples olsem blong blokem eni plan we hem i gat blong traem ronwe. Bighaf blong ol prisena oli blong Neselan, wetem samfala blong Engglan mo Ostrelya. Taem Opa i stap long kalabus ya, hem i lanem wok blong katem hea, wan wok we hem i stap mekem wanwan taem yet. Long olgeta buk blong skul, Baebol nomo—King James Version blong hem—we oli letem blong hem i save holem wetem hem.
Long sem taem, oli stap sanem Oma mo Victory tu, oli go long ol defren haos kalabus. Long ol haos kalabus ya, ol haeman blong olgeta, oli singaot ol woman blong mekem “sam wok” afsaed. Be, sam samting i mekem se neva oli jusum Oma. Biaen hem i harem nyus se ol woman ya, oli stap tekemaot olgeta blong ol Japanis soldia oli slip wetem olgeta.
From we ol Japanis soldia oli no laekem ol pikinini gel, oltaem Oma i putum klos blong Victory olsem we hem i wan boe mo i katem hea blong hem i sot. Nem ya Victory i mekem bigfala trabol, taem haeman we i lukaot haos kalabus i wantem save mining blong nem ya—?‘Victory’ blong Imperial Japanis Ami no ‘Victory’ blong ol ami blong Amerika?
Bubu woman blong mi i no fraet blong ansa se: “!‘Victory’ blong Kingdom blong God antap long olgeta gavman blong wol!”
From we Oma i no wantem talem se, “‘Victory’ blong Imperial Japanis Ami,” panis we hem i kasem se oli fosem hem mo smol gel blong hem we i gat faef yia blong stanap stret blong eit haoa long hot san we i hot tumas. I no gat sado, i no gat wora, tufala i no mas sidaon, tufala i no mas lei i go fored. Be wetem help blong Jeova, tufala i laef tru long hadtaem ya.
!Wan yia afta we oli putum Oma long kalabus, haeman blong kalabus i talem long hem se hasban blong hem i ded finis! Hem i harem nogud tumas, ale, hem i putum pija blong Opa daon long botom blong olfala bokis blong hem, mo hem i gohed blong stap long ples ya, nating se hem i sore tumas.
Laef long haos kalabus i had. Evri moning, wanwan man i kakae wan pis maniok, long medel dei, smol bred we oli mekem long maniok, mo long sapa, wan kap raes we oli meksem wetem sup blong ligim we i gat plante wora long hem. From we oli no kakaegud olsem, i gat plante we oli sik from hanggri, mo evri dei, plante we oli kasem sitsit wora, oli stap ded.
Taem Opa i stap long kalabus, hem i harem nogud long pelagra mo sik ya we han mo leg i solap from wora long bodi (tufala sik we oli kamaot from hanggri). Oma tu, kolosap i ded, from we plante taem hem i givim kakae blong hem long Victory blong mekem se smol gel ya i no ded from hanggri. Raf fasin we oli mekem long tufala mo hanggri, oli stap wetem tufala evri dei. Tufala i laef nomo from we tufala i stap kolosap long Jeova, God blong tufala.
Mi tingbaotgud yet wan tok we oltaem Opa i stap talem se: “Fasin fri i minim fasin joen wetem Hemia we i God, Jeova.” Taswe, long tingting blong Opa, hem i fri folem trufala mining blong wod ya nating se hem i stap kasem hadtaem long kalabus. Lav we Opa mo Oma tufala i gat long Jeova i rili halpem tufala blong mekem ‘tingting blong tufala i longfala long olgeta trabol.’ (1 Korin 13:7) Fasin blong tufala blong frengud wetem God, hemia nao fasin we mi mo Gayle, mitufala i stap traem blong holemtaet.
Kam Fri Mo Wan Sapraes Blong Joen Bakegen
Biaen, long 1945, Namba Tu Bigfala Faet blong Wol i finis. Smoltaem afta we Japan i sarenda, oli tekem Opa long tren. Long rod stat long Jakata i go long Bandung, ol soldia blong Indonesia oli stopem tren. Nating se faet wetem ol Japanis i stop finis, ol man Indonesia oli stap faet blong kasem independen long rul blong Neselan. Opa i sapraes tumas taem oli hareap blong tekemaot hem long tren, mekem se hem i foget blong toktok Engglis, be i stat toktok long lanwis Daj. Long ol man Indonesia, lanwis Daj i lanwis blong enemi blong olgeta, mo oli mas kilim i ded enemi blong olgeta.
I gud se, taem ol soldia oli stap jekemap Opa, oli faenem laesens blong hem blong draev we hem i tekem long Ostrelya, Opa i fogetem finis se hem i stap karem samting ya. I gud tumas, ol man Indonesia oli no enemi wetem ol man Ostrelya. Kasem naoia, Opa i stap tingbaot se i olsem we God i mekem se oli faenem laesens ya blong draev we i pruvum se hem i wan man Ostrelya, from we long sem ples ya we tren i stop long hem, long sam haoa nomo biaen, sem grup blong ol ami ya, oli kilim i ded 12 man Neselan we oli stap pas long tren.
Smoltaem afta we samting ya i hapen, Oma mo Victory, tufala i stap wet long transpot blong aot long ol ples we faet i spolem. Taem tufala i stap sidaon long saed blong rod, wan longfala laen blong kameong we i no gat en blong hem, i stap pas blong karem ol soldia mo ol man we oli no joen long faet. Wantaem nomo ol kameong ya oli stop, be tufala i no save from wanem. Oma i lukluk i go antap long biaen blong kameong we i stap kolosap, mo hem i sapraes tumas, from we long kameong ya i gat wan man we i bunbun we i bunbun, we Oma i luksave hem wantaem nomo. !Man ya i hasban blong hem! I no gat tok blong talem filing blong tufala blong joen bakegen.
Gobak Long Ostrelya
Long 1946, taem bubu man i gobak wetem famle blong hem long Ostrelya, afta we oli stap long Indonesia blong 11 yia, laef i no isi long olgeta. Oli gobak olsem ol man we oli ronwe long kantri blong olgeta from faet—oli no gat samting, oli no gat naf kakae, mo plante manples oli no trastem olgeta. Oma mo Victory, tufala i harem nogud long ol nogud tok we ol man oli stap talem agens long ol man Esia we oli livim ples blong olgeta blong go laef long narafala kantri. Opa i mas wok had long plante haoa evri dei blong lukaot long famle blong hem mo blong faenem wan haos blong olgeta. Nating se oli fesem ol hadtaem ya, oli stanap strong mo biaen oli strong yet long saed blong speret.
Naoia, bitim 48 yia biaen, Opa i stap long Melbon, mo hem i stap joen yet long wok blong prij long ol haos wanwan. Hem i bin luk Victory mo ol pikinini blong hem oli akseptem trutok, oli givim laef blong olgeta long Jeova, mo olgeta wanwan oli joen long wok blong fultaem paenia.
Des Zanker, we biaen i kam papa blong mi, mo Victory tufala i baptaes jes biaen long 1950, mo long 1958, Des i kam wan memba blong Betel famle long Ostrelya. Afta we hem i maredem Victory, we i stap wok olsem wan spesel paenia long taem ya, tufala i mekem wok blong paenia smoltaem mo biaen oli askem tufala blong mekem wok blong visitim ol kongregesen. Long taem ya, mi mi bon, mo tufala i mas lego wok blong visitim ol kongregesen blong lukaot long mi. Be, naoia afta 27 yia, Papa i stap mekem wok blong paenia yet.
Long stat blong 1990, long kwaet fasin, Oma i ded long haos, long sem haos ya nomo we mama i gruap long hem. Mi tu mi gruap long sem haos ya long Melbon, mo tufala yangfala brata sista blong mi tu, tufala i gruap long ples ya. Hem i wan bigfala blesing long famle blong mifala blong stap tugeta long wan haos. Samtaem haos i smol, be mi no save tingbaot wan taem we mifala i stap wari from samting ya. Long ol fo faswan yia long mared blong mitufala tu, i gat ples blong waef blong mi, Gayle, long haos ya mo hem i laekem stap long ples ya. Biaen taem mitufala i aot blong go long nyufala ples blong mitufala blong prij, mi mi krae. Haos ya i ples we mi bin kasem fulap help mo lav.
Be, naoia mi mo Gayle, mitufala i gat risen blong glad bigwan, from we mitufala i save mekem samting we papa mama blong mi mo bubu man mo bubu woman blong mi bifo oli mekem. Taem mitufala i aot long famle blong mi, mitufala i haremgud long risen from wanem mitufala i aot, hemia blong wok fultaem blong mekem wil blong Jeova. Mitufala i stap traehad blong folem nambawan eksampel blong olgeta bifo long mitufala we oli fasgud long God, we oli haremgud blong stap prij long ol ples we laef i strong, nating we oli pua tumas, mo nating se oli stap plante yia long ol rabis kalabus blong ol Japanis.—2 Korin 1:3, 4.
Oltaem Opa i faenem glad long tok we tabu speret i pusum King Deved blong talem long Jeova se: “Oltaem yu yu laekem mi tumas, mo fasin ya, mi mi wantem moa, i winim we mi wantem stap laef.” (Ol Sam 63:3) Oltaem bubu man blong mi i wantem tumas we Jeova i laekem hem olsem blong olwe. Fulwan famle blong hem i wantem blong kasem samting ya tu wetem hem.
[Tok blong pija long pej 21]
Oma mo Opa Harris
[Tok blong pija long pej 23]
Craig Zanker (biaen), wetem waef blong hem, papa mama blong hem, mo yangfala brata mo sista blong hem