Wan Kwestin

?Hu ya ol man Filistaen we Baebol i tokbaot?

Plante taem, Baebol i tokbaot sam man we yumi kolem ol man Filistaen, we oli stap long Kenan taem ol man blong God bifo oli go insaed long Promes Lan. Long plante yia, ol man Filistaen blong bifo oli stap agensem ol man blong God, olsem store blong Deved i soem, taem hem i fesem jampion blong ol man Filistaen we nem blong hem Golaeat.​—1 Samuel 17:​1-3, 23-53.

Baebol i soem se ol man Filistaen bifo oli aot long Kafta, oli go stap long saot-wes blong Kenan, kolosap long solwora. (Jeremaea 47:4) ?Weples ya Kafta? The International Standard Bible Encyclopedia (1979) i talem se: “Nating se ol pruf oli no givim stret ansa, ol stadi blong naoia oli soem se, maet oli kamaot long aelan blong Krit (no ating Krit mo ol Aelan blong Aejin, we oli gat sem kastom).”​—Volyum 1, pej 610.

Folem tok ya, yumi ridim long New World Translation of the Holy Scriptures, long Emos 9:​7, se: “‘?Ol pikinini blong Isrel, long tingting blong mi, yufala i no olsem ol boe blong ol man Kusaet?’ hemia tok blong Jeova. ‘?I no mi we mi tekem ol man Isrel, oli aot long kantri blong Ijip, mo ol man Filistaen oli aot long Krit, mo ol man Siria oli aot long Kir?’”

Yumi no save wetaem, ol man ya we oli man blong solwora, oli aot long Krit, oli go stap long wan haf blong Kenan we biaen oli kolem Filistia, long saot-wes, kolosap long solwora, bitwin Jopa mo Gasa. I luk olsem se long taem blong Ebraham mo Aesak, oli stap laef finis long sem flat ples ya, kolosap long solwora.​—Jenesis 20:​1, 2; 21:​32-34; 26:​1-18.

Afta we ol man Isrel oli go insaed long kantri we God i promes blong givim long olgeta, ol man Filistaen oli gohed yet blong gat bigfala paoa long eria ya. (Eksodas 13:17; Josua 13:2; Jajes 1:​18, 19; 3:​3, 4; 15:​9, 10; 1 Samuel 4:​1-11; 7:​7-14; 13:​19-23; 1 King 16:15) Long taem blong Usaea, king blong Juda, ol man Filistaen oli gohed blong stap long ol taon blong olgeta, Gat, Jabne, mo Asdod. (2 Kronikel 26:6) Sam narafala taon blong olgeta we Baebol i tokbaot plante, hemia Ekron, Askelon, mo Gasa.

Bigfala Aleksanda i winim taon ya blong ol man Filistaen, Gasa, be biaen, i luk olsem we ol man Filistaen oli no moa olsem wan nesen, olgeta nomo. Tija Lawrence E. Stager i raetem long Biblical Archaeology Review (Mei/Jun 1991) se: “Ol man Filistaen tu, oli go kalabus long Babilon. . . . Be, i no gat wan store long saed ya we i soem wanem i hapen long olgeta taem oli stap long kalabus. Maet olgeta we oli stap long Askelon afta long faet we Nebukadnesa i lidim, oli lusum prapa laen blong olgeta. Oli no moa stap long ol store blong histri.”

Nem ya Palestaen long taem blong yumi, i kamaot long Latin mo Grik wod, we i lidim yumi i gobak long Hibru wod ya blong talem “Filistia.” Sam Baebol long lanwis Arab oli yusum wan wod blong talem “Filistaen” we i save mekem tingting blong man i fasfas wetem wod ya blong ol man Palestaen, long taem blong yumi. Be Baebol ya, Today’s Arabic Version i yusum wan defren wod long lanwis Arab, olsem nao, Filistaen blong bifo i defren long Palestaen long taem blong yumi.

[Tok blong pija long pej 31]

Sam haos blong bifo we oli kam nogud long Askelon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.