?Wanem i Hapen Long Stret Fasin?

BITIM wan handred yia i pas, Barney Barnato, wan man blong lukaot ol sas ston we oli kolem daemon, i livim Saot Afrika blong gobak long Engglan. Taem hem i kasem Engglan, hem i ridim wan store long nyuspepa long saed blong hem. Hem i no agri long store ya, ale hem i go luk man we i raetem. Hem i givim long man ya wan pepa we hem i bin raetemdaon sam samting long hem, mo i wantem se man ya i raetem wan narafala store long nyuspepa “jes blong stretem sam samting nomo.” Wetem pepa ya, hem i givim wan jek blong bigfala mane.

J. K. Jerome, man we i raetem store ya, i sakem pepa blong Barnato i go long tin doti, mo i givimbak jek blong hem. Barnato i sapraes, ale wantaem nomo hem i dabolem mane we hem i wantem givim long Jerome. Jerome i no wantem mane ya tu. Ale, Barnato i askem se: “?Yu yu wantem hamas mane?” Jerome i tingtingbak long taem ya, nao i talem se: “Mi eksplenem long hem se long London, ol man oli no stap mekem fasin olsemia.” Man ya i soem klia se hem i no rere blong sakemaot stret fasin mo jenisim wan store long nyuspepa, jes blong kasem mane.

“Stret fasin” i minim “gudfala fasin, fasin blong no gyaman.” Wan man we i gat stret fasin i wan man we yu save trastem hem. Be naoia, kruked fasin​—⁠fasin blong no mekem i stret​—⁠i gat paoa long olkaen man.

Long Briten naoia, ol nyuspepa, radyo mo televisin, oli yusum tok ya “slis,”a blong eksplenem olsem wanem ol gudfala mo stret fasin oli stap lus. Nyuspepa ya, The Independent, i talem se slis i kavremap “evri samting, i stat long fasin blong slip olbaot mo kruked fasin blong aelan gavman, i go kasem fasin blong sam haeman blong kipim haf mane we i mas go long gavman from sam bigfala oda we oli sanem i go long ol narafala kantri.” Fasin ya i kavremap evri haf blong laef.

Ol Rul Blong Stret Fasin Oli Stap Jenis

I tru se stret fasin i no minim se yumi neva mestem samtaem, be hem i soem wan stampa fasin blong wan man. Long wol blong yumi we ol man oli wantem kam rij kwiktaem, oli no luk stret fasin olsem wan gudfala fasin, be olsem wan samting we i blokem olgeta nomo. Eksampel, plante moa studen oli stap yusum ol spesel tul blong gyaman long ol eksam blong olgeta, mo ol tija oli no save luksave ol tul ya nating. Long Briten, wan tija blong yunivesiti i talem se, stret haf blong ol studen blong Briten oli gyaman long skulwok blong olgeta. Mo i sua se fasin ya i no stap long Briten nomo.

Yumi no mas fogetem olsem wanem samfala we yumi no save trastem olgeta, oli spolem ol gudfala man, taem oli gyaman mo trikim olgeta. Tingbaot Bopal, wan taon long India. Long 1984, wan posen gas i kilim i ded bitim 2,500 man, woman, mo pikinini, mo plante handred taosen moa oli kasem sik from. The Sunday Times i talem se: “Ol plan blong halpem ol man ya oli fulap long kruked fasin. . . . I hadwok blong faenemaot ol man we oli rili nidim help, from we i gat plante taosen man we oli gyaman se oli nidim help, oli raetem ol gyaman pepa, mo traem yusum ol gyaman samting olsem pruf.” Ten yia biaen, risal blong samting ya se, long ol 470 milyan dola we oli mas givimaot long olgeta we oli kasem trabol, oli givimaot 3 mo haf milyan dola nomo.

?Olsem wanem long saed blong ol skul? ?Olgeta ya oli stap mekem stret fasin? Sore tumas, plante taem ol skul oli mekem i sem mak olsem ol narafala man blong wol ya. Tingbaot eksampel blong wan bisop blong Roman Katolik, Eamon Casey, we i talemaot se hem i papa blong wan pikinini blong rod we naoia i bigwan finis. Nyuspepa ya blong Briten, Guardian, i talem se samting we Casey i mekem i “no narakaen nating.” Sem mak, The Times i talem se: “Long saed blong samting blong sem we Bisop Casey i mekem, i no tru blong talem se rong ya i kamaot sam samtaem nomo. Longtaem finis, ol pris oli gyaman se oli livim mared from skul blong olgeta. Mo tu, plante long olgeta oli mekem samting ya.” The Glasgow Herald blong Skotlan i sapotem tok ya. Hem i talem se 2 pesen nomo blong ol pris blong Roman Katolik long Yunaeted Stet, oli no stap slip wetem wan woman no wan man. Nating se namba ya i stret no nogat, ripot ya i soemaot se ol man oli save fasin blong ol pris blong Katolik long saed blong seks.

?Taem ol man oli harem ol store olsem, samting ya i pusum olgeta blong mekem stret fasin? ?Ol traehad blong mekem i stret, oli blong nating nomo? ?I nidim wanem blong holem stret fasin, mo wanem ol blesing we oli save kamaot from?

[Futnot]