?Man i Rili Save Kasem Laef We i No Save Finis?
“Tija, mi mi mas mekem wanem gudfala wok blong bambae mi save kasem laef ya we i no save finis?”—MATIU 19:16.
1. ?Yumi save talem wanem long saed blong laef blong man?
KING Sekses 1 blong Pesia i stap lukluk ol ami blong hem taem oli stap rere blong mekem wan faet long yia 480 B.K.T.a (Esta 1:1, 2) Herodotus, wan man Gris we i man blong raetem histri, i talem se, wota blong ae blong king i foldaon taem hem i stap lukluk ol man blong hem. ?From wanem Sekses i krae? Hem wan i talem se: “Mi sore taem mi tingbaot sotfala laef blong man. Olgeta man ya, i no gat wan long olgeta we bambae i laef kasem wan handred yia.” Maet yu tu, yu sore taem yu tingbaot se laef i sotfala tumas, mo se i no gat wan man i wantem kam olfala, kam sik, mo ded. !I moa gud sipos yumi save gat wan laef we yumi gat gudfala helt mo yumi hapi oltaem nomo!—Job 14:1, 2.
2. ?Plante man oli gat wanem hop, mo from wanem?
2 Wan haf insaed long The New York Times Magazine blong Septemba 28, 1997, i karem stamba tok ya se, “Oli Wantem Stap Laef.” Haf ya i talem bakegen ol tok blong wan man blong mekem dip stadi. Man ya i talem se: “!Mi bilif fulwan se yumi ya we yumi stap laef naoia, bambae yumi ol faswan man we i save laef blong olwe!” Maet yu tu, yu bilif se yumi save kasem laef ya we i no save finis. Maet yu bilif long samting ya from we Baebol i promes se man i save laef blong olwe long wol ya. (Ol Sam 37:29; Revelesen 21:3, 4) Be i gat sam narafala risen we i pulum samfala man blong bilif long laef ya we i no save finis. Bambae yumi luk sam long ol risen ya. Samting ya bambae i givhan long yumi blong luksave se yumi save kasem laef ya we i no save finis.
Bodi Blong Yumi i Save Laef Olwe
3, 4. (a) ?From wanem samfala man oli bilif se yumi save laef blong olwe? (b) ?Deved i talem wanem long saed blong bodi blong hem?
3 Wan risen we i pulum plante man blong bilif se man i save laef blong olwe, hemia se bodi blong yumi i nambawan tumas. Eksampel, yumi sapraes bigwan taem yumi tingbaot olsem wanem yumi bin gru insaed long bel blong mama blong yumi. Wan man blong mekem dip stadi long fasin blong kam olfala, i raetem se: “Fastaem, laef blong yumi i stat insaed long bel blong mama blong yumi, biaen yumi bon, mo ol samting long bodi blong yumi oli jenis. Nao biaen bakegen, yumi kam wan man no woman mo yumi kam bigman. Afta long ol merikel ya, bodi blong yumi i no moa wokem wan plan blong mekem se ol merikel ya oli gohed blong olwe.” Yes, taem yumi tingbaot ol merikel ya, kwestin ya i stap yet se, ?From wanem yumi mas ded?
4 Plante taosen yia bifo, man ya blong raetem Baebol, Deved, i luksave ol merikel ya, nating se long taem ya, hem i no save lukluk insaed long bel, olsem we ol sayentis tede oli stap mekem. Taem Deved i kam bigman finis, hem i tingting dip long laef blong hem taem hem i stap gru insaed long bel blong mama blong hem. Hem i raetem se, ‘God i wokem evri haf blong bodi blong hem, taem hem i stap long bel blong mama blong hem.’ Hem i talem tu se, ‘ol bun blong hem oli joen gud, taem hem i stap long ples ya we i haed we i haed.’ Nao Deved i tokbaot ‘taem ya we hem i no bon yet’ mo i talem se: “Olgeta dei we yu yu makemaot se oli blong mi, nating we oli no kamtru yet, be yu yu raetemdaon olgeta finis long buk blong yu.”—Ol Sam 139:13-16.
5. ?Wanem ol merikel we oli hapen, taem yumi stap gru insaed long bel blong mama blong yumi?
5 I klia se, i no gat wan buk insaed long bel blong mama blong Deved, we i soem olsem wanem Deved i bin gru. Be taem Deved i tingting dip long “evri haf blong bodi” blong hem, mo “ol bun” blong hem we oli joen gud, i luk olsem we hem i gru folem wan plan—i olsem we evri samting “oli raetemdaon olgeta finis long buk.” I olsem se, faswan selb we i stap insaed long bel blong mama blong hem, i gat wan bigfala rum we i fulap long ol buk. Mo ol buk ya, oli givim fulwan save long saed blong wan bebi, mo ol save ya oli pas i go long ol wanwan narafala sel. Taswe, magasin ya Science World i talem se ‘ol wanwan sel we oli stap gru blong kam wan bebi, oli olsem wan rum we i fulapgud long ol buk.’
6. ?Wanem i pruvum tok we Deved i raetem, we i talem se bodi blong yumi i “nambawan olgeta”?
6 ?Samtaem yu bin tingting long ol merikel we oli stap gohed insaed long bodi blong yu? Jared Diamond, wan man blong stadi long ol laef samting, i talem se: “Afta long sam dei nomo, ol niufala sel oli tekem ples blong ol olfala sel insaed long gat blong yumi. Long ples blong pispis, ol niufala sel oli tekem ples blong ol olfala sel wan taem evri tu manis, mo ol red sel long blad oli jenis wan taem evri fo manis.” Man ya i finisim tok blong hem olsem: “Ol samting insaed long bodi blong yumi oli stap seraotem ol haf blong bodi blong yumi, mo oli stap putumbak long stret ples blong olgeta.” ?Samting ya i minim wanem? I minim se, nomata we yumi laef hamas yia—8, 80, no 800—bodi blong yumi i stap yangfala nomo. Wan taem, wan sayentis i talem se: “Maet long wan yia, ol atomc we oli kam insaed long bodi blong yumi tru long win we yumi pulum, kakae mo dring, bambae oli tekem ples blong samwe 98 pesen blong ol atom we oli stap insaed long bodi blong yumi naoia.” Yes, tok blong Deved i tru nomo. Bodi blong yumi “i nambawan olgeta.”—Ol Sam 139:14.
7. ?Samfala man oli talem wanem, taem oli stadi gud long bodi blong yumi?
7 Wan man blong stadi long fasin blong kam olfala i sapraes bigwan taem hem i luk olsem wanem bodi blong yumi i wok. Hem i talem se: “Mi no save from wanem man i stap kam olfala.” I rili klia se yumi mas laef blong olwe. Mo from samting ya, ol man oli stap yusum ol niufala save blong olgeta blong traem mekem man i laef blong olwe. I no longtaem i pas, Dokta Alvin Silverstein we i raetem buk ya, Conquest of Death, i talem wetem ful tras se: “Bambae yumi faenemaot stamba blong laef blong yumi. Bambae yumi kasem save . . . olsem wanem man i stap kam olfala.” ?Biaen, bambae wanem frut i kamaot? Hem i talem se: “Bambae i no moa gat ol ‘olfala,’ from we save ya we bambae i finisim faet ya blong winim ded, i save mekem tu se man i stap yangfala blong olwe.” Taem yu tingbaot ol samting we ol sayentis tede oli faenem long saed blong bodi blong man, ?yu ting se laef blong olwe i wan dream nomo? No gat, hem i mas wan trufala samting. I gat wan narafala risen we i moa strong, we i mekem yumi bilif se man i save kasem laef we i no save finis.
Man i Wantem Tumas Blong Laef Olwe
8, 9. ?Wanem samting, olgeta man tru long histri oli wantem tumas?
8 ?Yu yu save se yumi man, yumi bon wetem tingting ya blong wantem tumas laef blong olwe? Wan dokta i raetem insaed long wan niuspepa blong Jemani se: “Maet tingting ya blong laef olwe i stat long faswan man.” Buk ya, The New Encyclopædia Britannica, i tokbaot bilif blong sam man Yurop bifo, i se: “Ol gudfala man bambae oli laef blong olwe long wan haos we i saengud, oli wokem long gol.” !Mo tingbaot fasin traehad we ol man oli bin mekem blong gat laef ya we i no save finis!
9 Buk ya, The Encyclopedia Americana i tokbaot wanem we i hapen long Jaena bitim 2,000 yia bifo. Hem i talem se: “Ol hedgavman mo ol man [olbaot] tu, we ol pris blong Tao oli hed blong olgeta, oli lego ol wok blong olgeta blong winim mane, nao oli go lukaot wan spesel meresin blong laef”—we oli kolem, spring wota blong stap yangfala. Yes, tru long histri, ol man oli bilif se sipos yumi kakae sam kaen kakae, no dring sam spesel wota, yumi save stap yangfala oltaem.
10. ?Long taem blong yumi, ol man oli mekem wanem blong traem mekem laef blong olgeta i longfala moa?
10 Wan narafala samting blong sapraes, hemia ol traehad we ol man oli stap mekem tede, blong faenem rod blong gat laef ya we i no save finis. Wan nambawan eksampel hemia, fasin blong putum bodi blong wan man we i ded from sik insaed long aesbokis. Oli mekem olsem from we oli ting se, wan dei, taem oli faenem meresin blong sik ya, bambae oli mekem man ya i laef bakegen mo oli winim sik blong hem. Wan man we i sapotem fasin ya, we oli kolem kraionik, i raetem se: “Sipos gudfala tingting blong mifala long saed blong fiuja i kamtru, nao mifala i faenem rod blong stretem mo winim ol samting we oli kam nogud—wetem fasin blong kam olfala—olgeta we oli ‘ded’ naoia, bambae mifala i save mekem oli laef blong olwe long fiuja.”
11. ?From wanem ol man oli wantem tumas blong laef olwe?
11 Maet yu askem se, ‘?From wanem ol man oli wantem tumas laef ya we i no save finis?’ Hemia from we “[God] i putum tingting long laef we i no save finis long hed blong man.” (Prija 3:11, Revised Standard Version) !I impoten blong tingting gud long poen ya! Traem tingbaot: Sipos Man we i Wokem yumi i no gat tingting blong mekem yumi laef foreva, ?from wanem yumi wantem laef ya tumas taem yumi bon? Mo sipos hem i wokem yumi wetem tingting ya we yumi wantem laef tumas, be i neva givim laef ya long yumi, ?yu ting se fasin ya i soem lav?—Ol Sam 145:16.
?Yumi Mas Trastem Hu?
12. ?Sam man oli soem se oli trastem wanem samting, be yu bilif long samting ya?
12 ?Wanem samting i save givim laef we i no save finis? ?Bambae yumi trastem ol niufala save blong ol man long ol yia 1900 mo yia 2000? Wan haf insaed long The New York Times Magazine we nem blong hem, “Oli Wantem Laef,” i tokbaot “god ya: bigfala save” mo “glad we man i kasem from samting we save ya bambae i mekem.” I gat ripot tu se wan man blong mekem dip stadi i “trastem fulwan . . . se long fiuja, bambae oli save kontrolem ol smosmol samting insaed long sel we yumi bon wetem, nao maet samting ya i save blokem no winim fasin blong kam olfala.” Be ol traehad ya blong blokem fasin blong kam olfala mo blong winim ded, oli blong nating nomo.
13. ?Olsem wanem bren blong yumi i soem se yumi save laef blong olwe?
13 ?Samting ya i minim se i no gat wan rod nating blong kasem laef ya we i no save finis? !Si, i gat wan rod! Nambawan bren blong yumi, mo paoa we bren blong yumi i gat blong lanem plante samting, i mas mekem yumi bilif long samting ya. James Watson, wan man blong stadi long ol laef samting long bodi, i kolem bren blong yumi se “wan samting we i strong tumas blong man i kasem save long hem. Hem i moa strong i winim ol narafala samting long skae mo long wol ya.” Mo Richard Restak, wan man blong stadi long ol nevd long bodi blong yumi, i talem se: “I no gat wan samting long wol ya we i klosap sem mak long bren blong man.” Sipos man i no save kasem laef we i no save finis, ?from wanem yumi gat wan bren we i naf blong hivimap mo holem fulap save, mo wan bodi we i naf blong wok gud blong olwe?
14. (a) ?Ol man blong raetem Baebol oli talem wanem long saed blong laef blong man? (b) ?From wanem yumi mas trastem God, be i no ol man?
14 ?Nao, wanem stret tingting mo trutok long saed ya? ?Yu yu agri se wan Man we i gat olgeta paoa mo waes i wokem yumi, mo se plan blong hem i blong yumi laef blong olwe? (Job 10:8; Ol Sam 36:9; 100:3; Malakae 2:10; Ol Wok 17:24, 25) From samting ya, i waes blong obei long oda ya we tabu spirit i pusum man blong raetem Ol Sam blong talem, se: “Yufala i no mas trastem ol lida blong wol ya. Olgeta oli no save sevem yufala.” ?From wanem yumi no mas trastem man? From we man blong raetem Ol Sam i talem se: “Taem oli ded, oli stap gobak long graon nomo, nao ol plan blong olgeta oli no save kamtru.” Tru ya, nating se bodi blong man i nambawan mo man i save faenem sam rod blong laef blong olwe, be ol man oli no save winim ded. Man blong raetem Ol Sam i talem se: ‘Man we i putum tingting blong hem i strong long God, hem bambae i harem gud.’—Ol Sam 146:3-5.
?God i Mekem Man Blong i Laef Olwe?
15. ?Wanem i soem se God i wantem we yumi laef blong olwe?
15 Maet yu yu askem se, ?God i mekem man blong i harem gud long laef we i no save finis? !Yes! Plante taem, Tok blong hem i promes olsem. Baebol i talem klia long yumi se: “Presen we God i stap givim i go nomo long olgeta [man], hemia laef ya we i no save finis.” Jon, wan man blong God, i raetem se: “Samting we Kraes i promes blong givim long yumi, hemia laef ya we i no save finis.” Yumi no sapraes we wan yangfala man i askem long Jisas se: “?Tija, mi mi mas mekem wanem gudfala wok blong bambae mi kasem laef ya we i no save finis?” (Rom 6:23; 1 Jon 2:25; Matiu 19:16) Mo tu, long wan leta we aposol Pol i raetem, hem i tokbaot “hop ya blong laef we i no save finis. Bifo we bifo olgeta, God we i no save giaman, i promes blong givim laef ya.”—Taetas 1:2, NW
16. ?I minim wanem se “bifo olgeta, taem wol ya i no stap yet,” God i promes finis blong givim laef we i no save finis long man?
16 ?I minim wanem taem vas ya i talem se, “Bifo we bifo olgeta,” God i promes finis blong givim laef ya long olgeta man? Samfala man oli ting se, long vas ya, aposol Pol i minim se taem God i no wokem yet Adam mo Iv, hem i gat tingting finis blong ol man oli laef blong olwe. Be, i nating sipos Pol i stap tokbaot taem ya, no afta we God i wokem tufala faswan man, i klia yet se Jeova i wantem se ol man oli gat laef ya we i no save finis.
17. ?From wanem God i putumaot Adam mo Iv long garen blong Iden, mo from wanem God i putum ol jerubim blong blokem tufala blong no gobak insaed long garen?
17 Baebol i talem se, long garen blong Iden, ‘Jeova God i mekem we tri blong laef i gru.’ Baebol i givim risen from wanem God i putumaot Adam long garen ya. God i mekem olsem blong “blokem hem blong i no kakae frut blong tri ya we i save givim laef”—!yes, laef blong olwe! Afta we Jeova i putumaot Adam mo Iv long garen blong Iden, hem i putum “ol jerubim oli stap gad long gudfala ples ya . . . mo i putum wan longfala naef blong faet i stap long ples ya tu, blong i gad long hem. Naef ya, faea i stap laet long hem, mo hem nomo i stap saksakem hem i go olbaot. Hae God i mekem olsem blong blokem rod, blong ol man bambae oli no save go klosap long tri ya we frut blong hem i save givim laef.”—Jenesis 2:9; 3:22-24.
18. (a) ?Olsem wanem sipos Adam mo Iv, tufala i bin kakae frut blong tri ya we i save givim laef? (b) ?Fasin blong kakae long frut blong tri ya i saen blong wanem?
18 ?Olsem wanem sipos God i bin letem Adam mo Iv, tufala i kakae frut blong tri ya we i save givim laef? !Bambae tufala i gat nambawan jans ya blong laef olwe long Paradaes! Wan man blong stadi dip long Baebol i talem se: “Tri ya blong laef i mas gat sam paoa we i save blokem fasin blong kam olfala, no blong bodi i kam nogud gogo i ded.” Hem i talem tu se, long tingting blong hem, “i gat wan gras long paradaes, we lif blong hem i naf blong blokem” fasin blong kam olfala. Be, Baebol i no talem se tri blong laef i gat sam paoa we oli save givim laef. Defren olgeta, tri ya i olsem strongfala promes blong God long saed blong laef we i no save finis. Hem i mekem promes ya wetem ol man we oli gat raet blong kakae long frut blong tri ya.—Revelesen 2:7.
Stamba Tingting Blong God i No Jenis
19. ?From wanem Adam i ded, mo from wanem yumi ol pikinini blong hem tu, yumi ded?
19 Taem Adam i mekem sin, hem wan wetem ol pikinini blong hem biaen, oli lusum raet ya blong gat laef we i no save finis. (Jenesis 2:17) Hem i kam wan sinman from we hem i no obei. Olsem nao, hem i gat poen, mo hem i no moa stret olgeta. I stat long taem ya i go, i olsem we bodi blong Adam i stap wok folem wan program blong kasem ded, olsem Baebol i talem: “Ol man we oli stap mekem sin, pei blong olgeta, bambae oli ded from.” (Rom 6:23) Ol pikinini blong Adam we oli no stret gud, olgeta tu, bodi blong olgeta i folem wan program blong kasem ded, i no laef ya we i no save finis. Baebol i eksplenem se: “Wan man nomo [Adam] i statem fasin blong sin long wol ya. Mo from we hem i mekem sin, hem i ded. Be frut blong samting ya, hemia we ol man oli stap ded, from we olgeta oli mekem sin.”—Rom 5:12.
20. ?Wanem i soem se God i wokem ol man blong oli laef blong olwe long wol ya?
20 ?Be olsem wanem sipos Adam i no bin mekem sin? ?Olsem wanem sipos hem i bin obeigud long God? Mo bakegen, ?olsem wanem sipos God i bin givim raet long hem blong kakae long frut blong tri ya we i save givim laef? Yes, bambae hem i harem gud long presen ya we God i givim, hemia laef we i no save finis. ?Be long weples? ?Long heven? !No gat! God i no talem se bambae hem i tekem Adam i go long heven. Wok we God i givim long Adam blong mekem, hem i long wol ya. Baebol i eksplenem se Jeova God “i mekem we ol narnarafala tri oli stap gru olbaot long [garen ya]. Ol tri ya oli gud tumas blong luk, mo ol frut blong olgeta i gud tumas blong kakae.” Baebol i talem se: “Nao Hae God i tekem man ya, i putum hem i stap long gudfala ples ya, blong i lukaot long ol samting we i stap long hem.” (Jenesis 2:9, 15) Biaen, Jeova i wokem Iv olsem wan fren blong Adam. God i givim moa wok long tufala blong mekem long wol ya. Hem i talem long tufala se: “I gud yutufala i gat plante pikinini blong yutufala, blong olgeta we bambae oli kamaot biaen long yutufala, bambae oli save go stap long olgeta ples long wol. Nao bambae yufala i save mekem evri samting long wol ya oli stap aninit long han blong yufala. Mi mi putum yufala blong yufala i bos long ol fis, wetem ol pijin, mo ol narafala samting we i gat laef we oli stap long wol ya, i stat long olgeta we oli bigbigfala i go kasem olgeta we oli smosmol.”—Jenesis 1:28.
21. ?Tufala faswan man, tufala i gat jans blong harem gud long wanem fiuja?
21 !Tingbaot nambawan fiuja blong Adam mo Iv long wol ya! God i talem se bambae tufala i karem ol pikinini boe mo pikinini gel long Paradaes ya. Ol pikinini ya, oli strong mo oli stret gud. Biaen, taem ol pikinini blong tufala we tufala i laekem tumas, oli kam bigfala, olgeta tu oli save karem pikinini blong olgeta mo joen long nambawan wok ya blong lukaot gud long Paradaes. Ol man oli save harem gud tumas from we bambae oli bos long olgeta anamol. !Tingbaot bigfala glad ya blong mekem garen blong Iden i kam bigwan gogo paradaes i kavremap ful wol! ?Yu yu wantem we yu mo ol pikinini blong yu, yufala i kam stret gud mo laef long wan naesfala wol olsem, we i no gat wari blong kam olfala mo ded? Bambae mifala i letem yu blong talem wanem we i stap long hat blong yu.
22. ?From wanem yumi save sua se God i no jenisim stamba tingting blong hem long saed blong wol ya?
22 Be taem Adam mo Iv, tufala i no obei, nao God i putumaot tufala long garen blong Iden, ?yu ting se God i jenisim stamba tingting blong hem? ?Bambae ol man oli no moa save laef blong olwe long wol ya? !No gat! Sipos God i bin mekem olsem, hemia i minim se hem i letem wan samting i winim hem, i blokem hem blong i no mekem faswan stamba tingting blong hem i kamtru. Yumi sua se God i save mekem wanem we hem i promes blong mekem. Hem i talem se: “Tok blong mi bambae i wok long sem fasin. Bambae hem i mekem olgeta samting we mi mi mekem plan se i mas mekem, we i no mestem wan long olgeta, bambae hem i mekem evri samting we mi mi sanem hem blong i mekem.”—Aesea 55:11.
23. (a) ?Wanem i pruvum se God i wantem se ol stret man oli laef blong olwe long wol ya? (b) ?Bambae yumi tokbaot wanem long nekis stadi?
23 Baebol i soemaot klia se stamba tingting blong God long saed blong wol ya i no jenis. Hem i soemaot we God i promes se: “Ol stret man ya bambae oli tekem graon ya i blong olgeta, mo bambae oli stap long hem gogo i no save finis.” Taem Jisas Kraes i givim Bigfala Toktok blong hem antap long Hil, hem tu i talem se ol kwaet man bambae oli tekem graon ya i blong olgeta. (Ol Sam 37:29; Matiu 5:5) ?Be, olsem wanem yumi save kasem laef we i no save finis, mo yumi mas mekem wanem blong harem gud long laef ya? Bambae yumi tokbaot poen ya long haf we i kam biaen.
[Ol futnot]
a B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem, mo K.T. i minim Kristin Taem.
b Ol smosmol samting insaed long bodi blong man we ol man blong sayens oli save luk wetem glas nomo.
c Ol atom oli smol tumas we man i no save luk wetem prapa ae blong hem, be oli stap insaed long evri samting long skae, graon, mo long ol sel tu.
d Ol smosmol string long bodi we oli karem ol signal i go long bren blong mekem se man i save filim ol samting.
?Bambae Yu Yu Ansa Olsem Wanem?
◻ ?From wanem plante man oli bilif se man i save kasem laef we i no save finis?
◻ ?Wanem i mekem yumi bilif se yumi save laef blong olwe?
◻ ?Wanem faswan stamba tingting blong God long saed blong man mo wol ya?
◻ ?From wanem yumi save sua se bambae God i mekem faswan stamba tingting blong hem i kamtru?