Soem Respek Long Ol Woman Mo Ol Wok Blong Olgeta

TRI taosen yia bifo, wan man, nem blong hem Lemuel, i raetem sam tok blong leftemap wan gudfala waef. Tok ya i stap long Proveb japta 31. Woman we hem i stap presem, i sua se hem i bisi oltaem. Hem i kea long famle blong hem, hem i go salem olting blong hem long maket, pem mo salem graon, somap ol klos blong famle blong hem, mo hem i wok long garen.

Woman ya, ol narafala man oli no daonem hem. ‘Ol pikinini blong hem oli girap, oli talemaot ol gudfala tok blong leftemap hem. Man blong hem i presem hem.’ Wan waef olsem i wan sas samting. Baebol i talem se: ‘Hem i winim ol naesfala ston we oli sas tumas.’—Proveb 31:10, 28, New International Version.

Stat long taem blong Lemuel kam kasem naoia, wok blong ol woman i kam moa had. Long ol yia 1900 oli wok olsem waef, mama, nes, tija, oli winim mane blong pem ol samting we famle i nidim, oli wokem garen, mo oli mekem ol wok ya long sem taem. Yumi no save kaontem hamas woman oli lego plante bigfala samting we olgeta nomo oli wantem, blong mekem se ol pikinini blong olgeta oli gat naf kakae. ?Yu yu no ting se yumi mas soem respek, mo presem ol woman ya?

Ol Woman We Olgeta Nomo Oli Winim Mane Long Famle

Tede, i gat moa woman bitim bifo we oli mas faenem wan wok blong winim mane, olsemia oli save givhan long famle blong olgeta. Mo plante taem ol woman ya nomo oli sapotem famle blong olgeta. Buk ya Women and the World Economic Crisis, i tokbaot wan ripot we i talem se: “I no wok long haos nomo we ol woman oli stap mekem. I no gat plante waef long wol, we oli save talem se oli ‘stap wok long haos nomo.’” Mo tu, plante wok we ol woman oli mekem i strong. Nating se ol buk mo ol store long televisen oli soemaot ol woman we oli stap wok long ol naesfala ofis, laef blong ol woman i defren olgeta. Bighaf blong ol woman long wol oli wok had blong plante haoa evri dei blong kasem smol mane nomo.

I gat plante handred milyan woman we oli wokem garen, planem kakae, lukaot long smol graon blong famle, no lukaot long ol anamol long plantesin. Oli kasem smol pei nomo long ol wok ya, no maet oli no kasem pei nating. Be wok blong olgeta ya, i mekem se stret haf blong ol man long wol, oli save kakae. Buk ya Women and the Environment i talem se: “Long Afrika, ol woman nao oli planem 70 pesen long olgeta kakae, long Esia oli planem 50 kasem 60 pesen, mo long Saot Amerika 30 pesen.”

From we oli woman, oli kasem mane we i smol moa long ol man we oli wok. Fasin ya, we i soem fasin blong daonem ol woman, i had blong agri long hem, antap moa, taem mama nomo i wok blong kasem ol samting we famle blong hem i nidim. Mo hemia wan fasin we i stap kamaot long plante moa famle naoia. Wan ripot blong Yunaeted Nesen i talem se, maet 30 pesen kasem 50 pesen long olgeta famle long Afrika, ol Aelan long Karibin, mo Saot Amerika, oli dipen long woman long famle blong kasem olgeta samting we oli nidim long laef blong olgeta. Mo tu, i sem mak long ol kantri we oli rij moa, namba blong ol woman we olgeta ya nomo oli winim ol samting we famle i nidim, i go antap.

Long ol pua kantri, fasin pua long ol ples afsaed long taon i mekem se plante moa woman oli mas wok. Wan hasban we i stap hadwok tumas blong givim kakae long famle blong hem, i save tekem disisen blong aot long ples blong hem. Hem i save muf i go long wan taon we i stap kolosap, no long wan narafala kantri blong traem faenem wan wok. Ale, hem i livim wok blong lukaot long famle i stap long waef blong hem. Sipos man ya i gat jans blong faenem wan wok, i tru se hem i save sanem mane i kambak long famle blong hem. Be nating se hem i gat gudfala tingting ya, plante taem plan ya i no gohed gud. Maet famle blong hem i kam pua moa. Ale, famle ya i dipen long wok blong mama nomo blong oli haremgud.

Problem ya we i no gat en long hem, oli putum nem long hem se “fasin pua we i kasem ol woman moa.” Yes, hemia i wan bigfala baden blong plante milyan woman. Buk ya Women and Health i eksplenem se: “Ol man blong stadi long bisnes ya oli ting se ol woman oli stap lidim wan haf blong olgeta famle long fulwol, tu haf i stap. Plante taem ol famle ya oli pua moa, i bitim ol famle we ol man oli stap lidim, mo namba blong ol famle ya i stap gru.” Be nating se i had long ol woman blong givim kakae long famle blong olgeta, i no problem ya nomo we oli fesem.

Oli Mama Mo Oli Tija

Wan mama i mas lukaot tu, long filing blong ol pikinini blong hem, blong oli haremgud. Wok blong hem i impoten blong givhan long pikinini blong lanem fasin blong soem lav mo filing. Tijing ya i impoten tumas, olsem ol narafala samting we pikinini i nidim blong stap strong long saed long bodi. Blong kam wan gudfala big man, pikinini i nidim wan famle we i soem lav mo i protektem hem taem hem i stap gru. Bakegen, wok blong mama i impoten tumas.

Long buk ya The Developing Child, Helen Bee i raetem se: “Ol papa mama we oli laekem pikinini blong olgeta oli kea long hem, mo oli soem filing long hem, oltaem oli tingbaot samting we pikinini i nidim fastaem. Oli soem se oli intres long ol samting we pikinini i mekem. Oli haremsave filing blong pikinini mo oli traem kasem save long ol filing ya.” Ol pikinini we oli kasem lav olsem long gudfala mama blong olgeta, oli mas soem fasin tangkyu long hem from.—Proveb 23:22.

Plante woman oli givim titi long ol bebi blong olgeta, long rod ya oli soem lav long olgeta, stat long taem we oli jes bon nomo. Mo tu, melek blong mama i wan sas presen we hem i save givim long bebi we i jes bon, antap moa long ol famle we oli pua. (Luk bokis long pej 10, 11.) Yumi intres blong save se, long Baebol, aposol Pol i yusum wan pijatok blong eksplenem kaengud filing we hem i gat long ol Kristin long Tesalonaeka. Hem i makem se filing ya i olsem “wan mama” we “i stap givim givim titi long bebi blong hem,” mo we hem “i kaengud long ol prapa pikinini blong hem.”—1 Tesalonaeka 2:7, 8, NW.

Be i no wok ya nomo blong givim kakae mo laekem ol pikinini we mama i stap mekem, plante taem hem i bigfala tija blong olgeta tu. Baebol i talem se: “Pikinini blong mi, plis yu lesin long papa blong yu taem hem i stretem yu. Mo yu no mas lego loa blong mama blong yu.” Advaes ya i soemaot se ol mama oli mekem wan bigfala haf blong wok blong tijim ol pikinini. (Proveb 1:8) Kolosap evri taem, ol mama mo bubu woman, olgeta ya nomo, oli tijim pikinini wetem longfala tingting olsem wanem blong toktok, wokbaot, mekem wok long haos mo plante narafala samting.

Taem Oli Nidim Tumas Blong Soem Sore

Wan bigfala presen we ol woman oli save givim long famle blong olgeta, hemia fasin sore. Taem wan memba blong famle i sik, mama nao i lukaot long hem, be long semtaem, hem i mekem ol narafala wok blong hem. Buk ya Women and Health i eksplenem se: “Ol woman oli wok moa blong lukaot long helt blong ol man long wol, i bitim ol narafala.”

Fasin sore blong wan mama i save pusum hem tu blong no kakae plante, mekem se ol pikinini blong hem oli save gat naf kakae. Sam man blong stadi, oli faenemaot we sam woman oli ting se kakae blong olgeta i naf nating se oli no stap kakaegud. From we oli lan finis blong givim bighaf blong kakae long hasban mo ol pikinini blong olgeta, oli bilif se sipos oli gat naf paoa blong wok, ale oli stap kasem naf kakae.

Sam samtaem woman i soem fasin sore, taem hem i wari long olgeta samting we i stap raonabaot long hem. Olsem taem i no gat plante ren no ples i drae mo ol man oli katemdaon ol tri, mekem se graon i kam nogud. Hem i wari long ol samting ya, from long taem ya hem tu i trabol moa. Long wan taon long India, ol woman oli agensem wan kampani blong timba, from kampani ya i wantem katemdaon 2,500 tri long wan bigfala bus we i stap kolosap long olgeta. Ol woman oli nidim ol tri ya blong kasem kakae, faeawud mo kakae blong ol anamol. Taem ol man blong katem wud oli kam, ol woman ya oli stap stanap, oli joenem ol han blong olgeta blong raonem ol tri. Oli talem long ol man blong katem wud se: ‘Sipos yufala i wantem katemdaon ol tri ya, yufala i mas katemaot hed blong mifala fastaem.’ From samting ya, ol man ya oli no spolem bigfala bus ya.

“Givim Pei We i Stret Long Wok Blong Hem”

Nating se woman i mekem wanem wok long famle, maet hem i wok blong winim ol samting we famle i nidim, hem i mama, tija, no hem i stampa blong fasin sore long famle, be i stret blong ona long hem, talem ol gudfala tok long hem, mo luksave wok we hem i mekem tu. Waes man ya Lemuel, we i tinghae long waef we i mekem gudfala wok, hem i presem woman ya from wok blong hem, mo from gudfala advaes blong hem. Yes, Baebol i eksplenem se bighaf blong tok blong waes man ya, i kamaot long tijing we mama blong hem i bin givim long hem. (Proveb 31:1) Lemuel i bilif strong se wan gudfala waef mo mama i no olsem nating nomo. Hem i raetem se: “Givim pei long hem we i stret long wok blong hem. Ol wok blong hem oli karem gudfala tok i kam long hem blong presem hem.”—Proveb 31:31, NIV.

Be taem Lemuel i raetem tok ya, hem i no talemaot tingting blong wan man nomo. Tok ya i stap long Baebol, we i Tok blong God. “Olgeta tok ya blong Baebol oli kamaot long God fastaem.” (2 Timote 3:16) Ol tok ya oli soemaot tingting blong God ya we i antap olgeta, long saed long ol woman, from we God nao i givim ol tok ya blong Baebol, blong oli tijim yumi.

Mo tu, Tok blong God i talem se, ol hasban oli “mas ona long ol woman blong [olgeta].” (1 Pita 3:7) Mo Efesas 5:33, i talem long hasban se: ‘Yufala wanwan, i mas laekem waef blong yufala tumas, olsem we yufala i laekem yufala nomo.’ From samting ya, Efesas 5:25 (NW) i talem se: “Ol hasban, yufala i mas gohed blong laekem waef blong yufala, olsem we Kraes i laekem kongregesena tumas, ale, hem i givim laef blong hem blong sevem kongregesen ya.” Yes, Kraes i soemaot se hem i laekem ol disaepol blong hem, from we hem i rere blong givim laef blong hem, from olgeta. !Hemia i nambawan eksampel long ol hasban, blong oli no stap tingbaot olgeta nomo! Mo stret fasin we Jisas i tijim long yumi, wetem laef blong hem, i soemaot stret fasin blong God, mo fasin ya i stap long Baebol, blong givhan long yumi.

Be nating se ol woman oli mekem plante defren kaen strong wok, plante taem oli no kasem ol gudfala tok we i presem olgeta. ?Oli save mekem wanem, blong gat wan laef we i moa gud? ?Mo tu, ol tingting blong ol narafala long saed long ol woman, bambae oli jenis? ?Wanem fyuja blong ol woman?

[Futnot]

[Bokis blong pija long 10, 11]

Tri Rod We Woman i Save Folem Blong Mekem Laef Blong Hem i Kamgud Lelebet

Edukesen. I gat raonabaot 600 milyan woman long wol we oli no save rid mo raet—bighaf blong olgeta ya oli neva gat jans blong go long skul. Maet yu tu yu no skul plante, be samting ya i no minim se yu no save tijim yu wan. I no isi blong mekem olsem, be plante woman oli winim. Wan buk we nem blong hem Women and Literacy, i eksplenem se: “Fasin blong joen long wan jyos i save givim gudfala risen long wan bigman blong wantem lanem blong rid mo raet.” Taem yu save rid, bambae yu gat nambawan jans blong ridim Baebol yu wan. Be, i gat plante narafala gudfala samting tu we yu save kasem from.

Wan mama we i save rid, hem i gat moa jans blong winim mane, be hem i save lanem plante samting blong lukaotgud long helt blong famle blong hem tu. Samting we i kamaot long wan ples long India we nem blong hem Kerala, i soemaot klia se fasin blong save rid hem i givhan bigwan. Nating se hemia i wan ples we ol man oli no kasem bigfala pei, 87 pesen blong ol woman oli save rid mo raet. Yumi intres blong luk se, long semfala ples ya, namba blong ol pikinini we oli ded i smol moa faef taem long ol narafala ples blong India. Ol woman long ples ya oli laef 15 yia moa i bitim ol woman long ol narafala ples, mo olgeta gel oli go long skul.

Yes, wan mama we i save rid mo raet i pulum pikinini blong hem blong wantem lanem plante samting kwiktaem—hemia i no wan isi wok. Edukesen blong ol gel i wan nambawan rod blong yusum mane. Buk ya The State of the World’s Children 1991 blong UNICEF (United Nations Children’s Fund) i talem se, i no gat wan narafala samting we i gat moa paoa blong mekem helt blong famle i kamgud, mo we i save mekem laef blong ol wanwan woman i kamgud moa, i bitim fasin blong save rid. I klia se, fasin blong ridgud mo raetgud bambae i halpem yu blong kam wan mama we i gud moa, mo we i naf moa blong givim ol samting we famle i nidim.b

Helt. Sipos yu yu wan mama, yu nidim blong lukaotgud long yu wan, antap moa, sipos yu gat bel no yu stap givim titi yet long bebi blong yu. ?I gat rod, blong yu kasem kakae we i moagud long bodi blong yu? Long Afrika mo long saot wetem wes blong Esia, kolosap tu long evri tri woman we oli gat bel oli gat sik ya we i mekem se oli no gat naf blad. Sik ya i mekem bodi i slak, be tu, hem i mekem se woman i save kasem trabol taem i stap bonem pikinini blong hem, mo i mekem se hem i save kasem malaria isi nomo. Nating se samtaem i no gat mit no fis, mo maet oli sas tumas blong pem, be ating yu save kasem ol eg, frut mo ligim we oli gat fulap vaetamin long olgeta. Yu no mas letem ol gyaman tingting no store blong ol narafala man oli stopem yu blong tekem ol kakae we oli save givim paoa long bodi blong yu, mo yu no mas letem ol kastom blong ples blong yu oli blokem yu blong tekem kakae we i stret blong yu yu kasem long famle blong yu.c

Fasin blong givim titi long bebi hem i gud long yu mo long pikinini blong yu tu. Melek blong titi i no sas, i klingud, mo i gud moa long pikinini i bitim ol narafala samting. UNICEF i kaontem se, sipos ol mama oli stap givim titi long bebi blong olgeta long fo kasem sikis manis afta we i bon, bambae i no moa gat wan milyan pikinini we oli ded evri yia. Be i tru tu se, sipos mama i gat wan rabis sik we hem i save pasem long bebi blong hem taem i stap givim titi long hem, ale, mama ya i mas yusum wan narafala rod we i sefgud blong fidim bebi blong hem.

Sipos yu kuk long faea, yu mas meksua se i gat smol win i pastru long kijin. Buk ya Women and Health, i talem se: “Long olgeta sik we man i save kasem tede from ol wok we oli stap mekem, ating fasin blong kukum kakae long faea i moa nogud, from i gat smok mo posen win i kamaot.”

Yu no mas smok sigaret, nomata we ol man raonabaot oli traem pulum yu. Ol pija mo toktok we oli mekem long televisen mo long ol buk, blong leftemap fasin blong smok sigaret, i blong pulum moa ol woman, blong traem mekem olgeta oli bilif se fasin blong smok i soemaot se oli save samting mo oli waes long ol fasin blong wol. Hemia i gyaman stret. Fasin blong smok i spolem ol pikinini blong yu, mo i save kilim yu yu ded. Ol man oli faenemaot se, wan long evri fo man we oli smok, bambae oli ded from we oli no save lego sigaret. Mo tu, ol man we oli gat gud save long saed ya oli talem se, bighaf blong ol man we oli tekem faswan sigaret blong olgeta, biaen bambae oli no moa save lego sigaret.

Stap klin. Eksampel blong yu mo advaes we yu givim long saed blong fasin klin, oli impoten tumas long helt blong famle blong yu. Buk ya Facts for Life, i mekem lis blong ol defren samting we yu yu save folem blong stap klin:

• Sipos yu bin tajem sitsit, yu mas wasem han blong yu wetem sop mo wora bifo we yu mekemrere kakae. Meksua se ol pikinini blong yu oli wasem han blong olgeta oltaem, bifo we oli kakae.

• Yusum wan toelet we yu klinim mo kavremap oltaem. Sipos i no gat rod blong mekem olsem, wanwan man i mas sitsit longwe long haos, mo berem kwiktaem.—Skelem wetem Dutronome 23:12, 13.

• Traehad blong yusum klin wora oltaem long haos blong yu. Blong mekem olsem, yu mas kavremap ol dram wora mo yusum ol klin baket blong kasem wora.

• Sipos i no isi long yu blong kasem wora we i klin blong dring, yu mas boelem wora we yu gat, mo letem i kam kolkol bifo we yu dring. Nating se wora we yu no boelem i luk olsem se i klin, samtaem hem i gat doti long hem yet.

• Rimemba se, kakae we i no tan yet i save pasem jem long man kwiktaem. Sipos yu kakae sam samting we oli no tan, yu mas wasemgud fastaem, mo kakae kwiktaem biaen. Ol narafala kakae oli mas tan gud, antap moa, olkaen mit mo faol.

• Kipim kakae i stap klin mo kavremap, blong mekem se i no gat ol bebet mo anamol oli putum jem long hem.

• Bonem no berem olgeta doti blong haos.d

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 8]

Long ol kantri blong Wes plante woman oli wok long ofis

[Tok blong pija long pej 8, 9]

Plante woman oli mas wok long rabis ples

[Credit Line]

Godo-Foto

[Tok blong pija long pej 9]

Oli mekem wok blong mama mo tija long haos