Wol i Rili Nidim Wan Mesaea?
“WAN HAEMAN I TALEM SE WOL I NIDIM WAN MESAEA”
Stampa tok ya i stap insaed long wan nyuspepa, The Financial Post blong Toronto, Kanada, long 1980. Haeman we i talem tok ya hem i Aurelio Peccei, presiden mo man we i stanemap wan ogenaesesen we ol man oli savegud, hemia wan ogenaesesen blong man we oli gat hae save, nem blong hem Klab blong Rom. Olsem Post ya i talem, Peccei i bilif se “wan lida we i gat bigfala save long saed blong sayens, politik mo skul bambae i rod ya nomo blong sevem wol, blong ol strong jenis we oli hapen long sosaeti blong man mo ekonomi oli no spolem ol man.” ?Wanem tingting blong yu? ?Wol ya i rili stap long ol nogud trabol olsem, mekem se ol man oli nidim wan Mesaea? Tingbaot wan long ol trabol nomo we man i fesem—hanggri.
LONG wan pija blong wan nyuspepa no magasin, tu bigfala braon ae i stap lukluk stret long yu. Hemia ol ae blong wan pikinini, wan smol gel we i no bitim faef yia. Be ol ae ya oli no mekem yu smael. Ol ae ya oli no saen, olsem ae blong pikinini, oli no glad blong wantem faenemaot sam samting, oli soem se oli no trastem narafala. Ol ae ya oli soem se hem i harem i soa, hem i harem nogud long bodi mo long tingting blong hem, hem i hanggri tumas. Pikinini ya bambae i ded from we hem i sot long kakae. Hem i save tufala samting nomo long laef blong hem, hemia harem i soa long bodi mo fasin sot long kakae.
Olsem plante man, ating yu no laekem blong stap lukluk ol pija olsem, ale kwiktaem yu go long narafala pej. Samting ya i no min se yu no kea, be yu harem nogud from we yu luksave se i let finis long gel ya, kolosap hem i ded. Ol haf blong bodi we oli slak mo bel we i swelap oli saen blong soemaot se bodi blong hem i stat finis blong kam nogud. Long taem ya we yu stap lukluk pija blong hem, maet hem i ded finis. Samting we i nogud moa, yu save se trabol ya i no hapen long hem nomo.
?Trabol ya i bigwan olsem wanem? ?Yu save tingbaot 14 milyan pikinini? Plante long yumi oli no save, namba ya i bigwan tumas blong kasem save. Yu traem tingbaot wan stad we i save gat 40,000 man long hem. Mo yu traem tingbaot we stad ya i fulap long ol pikinini—wan laen antap long wan narafala laen, fulap man i stap. I tru se samting ya tu i had blong tingbaot. Be yet, i save gat 350 stad olsem we oli fulap long ol pikinini we yumi save kaontem go kasem 14 milyan. Olsem UNICEF (United Nations Children’s Fund) i talem, hemia namba blong ol pikinini we oli no bitim faef yia long ol pua kantri, we evri yia oli ded from we oli no kakae gud mo oli kasem ol sik we i isi nomo blong blokem. !Namba ya i go antap long samting kolosap olsem wan stad we i fulapgud long ol pikinini we oli stap ded evri dei! Taem yu joenem namba ya wetem ol bigman we oli hanggri, long olgeta ples long wol yu kasem wan namba blong kolosap wan taosen milyan man we oli sot long kakae.
?From Wanem Fasin Hanggri Olsem?
Naoia wol ya i mekem moa kakae we ol man oli stap kakae, mo hem i naf blong mekem plante moa. Yet, 26 pikinini oli ded long evri menet from we oli no kakaegud mo oli kasem sik. Long sem menet ya, wol i yusum kolosap $2,000,000 [bitim 22,400,000 vatu] blong mekem ol tul blong faet. !Traem tingbaot sipos oli yusum evri mane ya—no wan haf blong hem nomo—blong ol 26 pikinini ya!
I klia se man i no save talem se hanggri i kamaot long wol from we kakae i sot no from we i no gat naf mane. Trabol ya i go dip moa. Olsem Jorge E. Hardoy, wan tija blong Ajentina, i soemaot, “fulwol ya i no save seremaot wanem we i save givim help blong mekem man i haremgud, givim paoa, taem, ol samting mo save, long olgeta we oli nidim ol samting ya moa.” Yes, trabol ya i no stap long ol samting we man i gat, be i stap long man hem wan. I luk olsem se fasin griri mo fasin blong tingbaot hem wan nomo i gat strong paoa i bitim ol narafala samting long sosaeti blong man. Olsem 20% blong ol man we oli rij long wol oli haremgud 60 taem moa long ol gudfala samting we oli givhan long olgeta i bitim 20% blong olgeta man long wol we oli pua.
Tru ya, samfala oli rili traem karem kakae i go long olgeta we oli hanggri, be bighaf blong hadwok we oli mekem i blong nating nomo from sam samting i blokem olgeta. Plante taem hanggri i kasem ol kantri we oli mekem faet wetem olgeta bakegen no fasin blong agensem gavman. Mo plante taem ol man we oli faet oli blokem ol samting we ol man oli nidim blong oli no kasem olgeta. Tufala saed we oli stap faet oli fraet se sipos oli letem kakae i go long ples we ol man oli sot long kakae, we ol enemi blong olgeta oli stap long hem, bambae oli fidim ol enemi blong olgeta. Ol gavman tu oli yusum fasin hanggri olsem wan samting blong givhan long olgeta long saed blong politik
?I No Gat Rod?
I gat trabol ya we plante milyan man oli sot long kakae, be sore tumas i no gat trabol ya nomo we i spolem laef blong man. Samting we i spolem mo i posenem graon mo ol samting raonabaot, ol faet we oli kamaot oltaem we i spolem laef blong plante milyan man, fasin blong kilim man i ded i kam bigwan moa oltaem mo i mekem man i fraet, mo gudfala fasin we i stap godaon naoia i luk olsem se hem i stampa blong ol trabol ya—olgeta samting ya oli soemaot wan strong trutok—man i no naf blong lidimgud hem wan.
From samting ya nao plante man oli lusum hop ya se bambae ol man oli faenem rod blong finisim ol trabol long wol. Ol narafala oli harem olsem Aurelio Peccei, man Itali ya we i skulgud we yumi tokbaot finis long faswan haf. Oli ting se sipos i save gat wan rod, i mas kamaot long wan samting we i defren olgeta, we maet i hae moa long man. Taswe tingting ya blong wan Mesaea i gat paoa blong pulum man. ?Be i stret blong putum hop blong yumi long wan Mesaea? ?No hop olsem i wan samting blong tingting nomo?
[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 2]
Cover photos: Top: U.S. Naval Observatory photo; Bottom: NASA photo
[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 3]
WHO photo by P. Almasy
[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 4]
WHO photo by P. Almasy
U.S. Navy photo