Ol Katari—?Oli Ol Kristin We Oli Rere Blong Ded From Bilif Blong Olgeta?

“KILIM olgeta evriwan i ded. God bambae i jes luksave hu ya i man blong hem.” Long Julae 1209, long wan dei we i hot, ol man long taon blong Besie, long saot blong Franis, oli ded. Wan man blong jyos, Arnold Amalric, we i wok long nem blong pop olsem lida blong ol ami blong Katolik, i no gat sore nating. Ol ripot oli talem se, taem ol man blong hem oli askem long hem olsem wanem oli save luksave ol man Katolik mo ol man we oli lego jyos, hem i ansa long strong tok ya we i stap antap. Ol man we oli raetem histri blong Katolik skul, oli jenisim toktok blong hem i kam olsem: “Yufala i no wari. Mi bilif se bambae i gat smol namba blong man ya we oli bin lego jyos, we bambae oli tanraon bakegen.” Nomata wanem ansa hem i mekem, risal we i kamaot biaen, hemia se bitim 20,000 man, woman, mo pikinini oli ded long han blong 300,000 man blong faet, we ol bigman blong Katolik Jyos nao oli lidim olgeta.

?From wanem oli kilim ol man ya i ded olsem? Hemia i stat nomo blong Faet Blong Albijensen, we Pop Innocent 3 i statem agensem ol man we oli lego skul blong Katolik long eria blong Langedok, long medel blong Franis, long saot. Faet ya i finis 20 yia biaen. Be long ol yia blong faet, i gat kolosap wan milyan man​—ol Katari, Waldenses, mo plante Katolik tu​—we oli ded.

Ol Tingting Agensem Skul Long Yurop Long Medel Ejes

Bisnes ya blong salem mo pem ol samting i kam antap bigwan long ol yia 1000 K.T. Samting ya i mekem se, long Medel Ejes,a plante bigfala jenis i kamaot long Yurop, long saed blong fasin blong laef mo long saed blong mane. Plante taon oli stat. Samting ya i mekem se i gat naf haos blong ol wokman, mo ol bisnesman, mo tu, i openem rod blong plante nyufala tingting oli kamaot. Sam tingting we oli defren long hemia blong jyos, oli stat long Langedok. Ol man blong ples ya, oli gat fasin we oli rere blong lesin long ol nyufala tingting, mo oli gohed moa bitim ol man long ol narafala ples long Yurop. Taon blong Tulus long Langedok, hem i namba tri long ol bigfala taon blong Yurop we oli rij tumas. Hemia nao ples we ol man blong raetem ol vas mo singsing long taem ya oli kam antap bigwan. Mo long sam vas mo singsing blong olgeta, oli givim wan tingting long saed blong politik no skul.

Buk ya Revue d’histoire et de philosophie religieuses i tokbaot ol skul long ol yia 1000 mo 1100, i se: “Long ol yia 1100, olsem long wan handred yia bifo, ol man oli tok agensem plante fasin blong ol lida blong skul, olsem fasin blong gat plante sas samting, kruked fasin, mo rabis fasin long saed blong seks. Be ol man oli tok agensem olgeta moa from mane mo paoa blong olgeta, fasin blong olgeta blong joen wetem ol bigman blong gavman long kruked fasin, mo fasin blong olgeta blong wantem kasem ol samting blong olgeta nomo.”

Ol Man Blong Prij We Oli Stap Go Long Ol Defren Ples

Pop Innocent 3 i luksave se kruked fasin we i bigwan insaed long jyos, i stampa risen from wanem plante man oli lego jyos. Oli stap prij raon long ol defren ples long Yurop, oli mekem moa long saot blong Franis mo long not blong Itali. Bighaf blong olgeta ya, oli ol Katari mo Waldenses. Pop i tok strong long ol pris from we oli no tijimgud ol man, hem i se: “Ol pikinini oli wantem bred, be yufala i no wantem brekem mo givim long olgeta.” Be, Innocent hem wan i no leftemap fasin blong tijim ol man long Baebol. Hem i talem se, “ol tok blong Baebol oli dip tumas, mekem se ol man nating we oli no save rid mo raet, mo ol waes man tu we oli skulgud, oli no naf blong traem kasem save long hem.” I gat loa we i putum tabu long olgeta man se oli no mas ridim Baebol. Ol lida blong skul nomo oli gat raet blong ridim, be long lanwis Latin nomo.

Blong stopem ol man we oli no agri long ol bilif mo tingting blong Katolik jyos mo we oli stap prij long olgeta ples, pop i agri blong stanemap wan Grup Blong Ol Man Blong Jyos We Oli Prij, no narafala nem blong olgeta se ol Dominikan. Defren long ol lida blong Katolik we oli rij tumas, olgeta man blong grup ya oli mas wokbaot raon long olgeta ples blong prij mo traem leftemap bilif blong Katolik. Samting ya i blong blokem “ol man we oli lego bilif blong jyos” long saot blong Franis. Pop i sanem sam man blong hem tu, blong traem toktok wetem ol Katari mo traem pulum olgeta oli kambak long Katolik jyos. Fasin traehad blong olgeta i no gat frut. Wan long olgeta man we Pop i sanem i ded, maet wan man we i lego Katolik skul i bin kilim hem i ded. From samting ya, long 1209, Innocent 3 i givim oda blong statem Faet Blong Albijensen. Albi i wan taon we i gat plante Katari long hem, taswe ol man we oli raetem histri blong jyos, oli kolem ol Katari se Albijenses (Franis, Albigeois). Mo oli yusum tok ya blong makemaot “ol man we oli lego bilif blong jyos” long eria ya, wetem ol Waldenses tu. (Lukluk bokis we i stap daon.)

?Hu Ya Ol Katari?

Tok ya “katar” i kamaot long Grik tok ya ka.tha.ros’, we i minim “klingud.” Stat long ol yia 1000 go kasem 1300, ol tijing blong Katari oli go kasem plante ples, antap moa long Lombadi, not blong Itali, mo long Langedok. Ol bilif blong Katar, sam long olgeta oli kamaot long ol jyos blong Is, we oli bilif se man i gat tu haf blong hem, wan long saed blong speret mo wan long saed blong bodi. Mo sam bilif blong olgeta oli kamaot long ol Nostik,b we maet ol bisnesman mo ol misinari blong ol narafala kantri oli karem i kam. Buk ya The Encyclopedia of Religion, i tokbaot bilif blong Katar se man i tu haf blong hem, wan long saed blong speret mo wan long saed blong bodi. Hem i talem se i olsem “tu kaen paoa: wan i gud, mo hem i bos long saed blong speret, narafala hem i nogud, mo hem i bos long saed blong ol samting blong wol ya, wetem bodi blong man tu.” Ol Katari oli bilif se Setan i wokem olgeta samting we oli joen wetem wol, mo se ol samting ya bambae oli lus olgeta. Oli wantem ronwe long olgeta rabis samting, ol samting blong wol ya.

I gat tu grup insaed long skul blong ol Katari, wan hemia ol man we oli stretgud olgeta, mo narawan hemia olgeta we oli bilif nomo. Olgeta we oli wantem kam stretgud olgeta, fastaem oli mas baptaes long speret. Oli kolem samting ya se consolamentum. Blong mekem olsem, ol man blong jyos oli putum han blong olgeta antap long hed blong man ya, afta long wan yia we oli skelem fasin blong hem. Oli ting se long fasin ya, man ya we i wantem kam insaed long grup blong ol stret man, i save kam fri long rul blong Setan. Hem i kam klin long olgeta sin, mo hem i kasem tabu speret. Samting ya i mekem se oli stat blong yusum tok ya “stret man,” blong wan smol grup blong ol bigman nomo, we oli mekem wok olsem ol minista blong ol narafala we oli bilif. Ol stret man ya oli mekem sam promes blong blokem sam samting we olgeta nomo oli wantem, blong stap klin, mo blong stap olsem ol puaman. Sipos wan we i kam stret man i mared finis, hem i mas lego hasban no waef blong hem, from we ol Katari oli bilif se fasin blong seks, hemia nao sin we Adam mo Iv tufala i bin mekem.

Olgeta we oli bilif, oli ol man we oli no blokem olgeta samting we oli wantem mo oli stap olsem ol puaman nomo, be oli agri long ol tijing blong ol Katari. Olgeta we oli bilif, oli save bodaon wetem ona long olgeta we oli stretgud, blong askem fogif mo wan blesing. Samting ya oli kolem melioramentum. Olgeta we oli bilif, oli mekem wan kontrak no convenenza wetem ol stret man, se bambae ol stret man ya oli baptaesem olgeta long speret, no mekem consolamentum long olgeta jes bifo we oli ded. Olsemia nao, taem oli laef yet, oli save folem fasin blong ol narafala man.

Tingting Blong Olgeta Long Saed Blong Baebol

Nating se ol Katari oli yusum plante tok we i kamaot long Baebol, oli luk Baebol olsem wan buk we i fulap long ol pijatok mo kastom store nomo. Oli ting se bighaf blong Hibru haf blong Baebol i kamaot long Setan. Oli yusum sam haf nomo long Grik haf blong Baebol, olsem ol vas we oli tokbaot se bodi mo speret oli defren, blong sapotem tijing blong olgeta se man i gat tu haf blong hem, wan long saed blong bodi mo wan long saed blong speret. Long Prea blong Masta, oli prea from “bred blong mifala we i gud moa long prapa bred” (“bred long saed blong speret”). Oli no prea from “bred blong mifala tede,” from we prapa bred i olsem wan nogud samting long ae blong olgeta, hem i wan samting we oli nidim nomo.

Plante tijing blong Katar oli agensem Baebol stret. Olsem, oli bilif se sol i no save ded, mo se taem man i ded hem i save laef bakegen long bodi blong wan narafala man no anamol. (Skelem Eklesiastis 9:​5, 10; Esikel 18:​4, 20.) Mo tu, blong traem pruvum ol bilif blong olgeta, oli yusum ol vas we oli no haf blong Baebol be ol man nomo oli ademap. Nating se i olsem, ol Katari oli tanem sam haf blong Baebol i go long lanwis blong olgeta. From samting ya, oli mekem se sam moa man long Medel Ejes oli gat jans blong save Baebol.

Oli No Ol Kristin

Grup blong ol stret man, oli ting se oli gat raet blong karem wok blong ol aposol. From samting ya, oli tekem nem ya “Kristin.” Blong makemgud poen ya, samtaem oli ademap “tru” no “gudfala” long fored blong tok ya. Be rili, plante bilif blong ol Katari oli defren olgeta long ol Kristin tijing. Ol Katari oli bilif se Jisas i Pikinini blong God. Be oli sakemaot tok ya se hem i kam long wol olsem wan man, mo se hem i ded blong pemaot ol man. From we oli no kasem save stret mining blong ol tok blong Baebol we i agensem ol samting long saed blong bodi mo wol ya, oli bilif se olgeta samting long saed blong bodi oli nogud. Taswe, oli bilif se Jisas i gat wan speret bodi nomo, mo taem hem i stap long wol ya, bodi blong hem i luk olsem bodi blong man nomo. Olsem ol man blong faswan handred yia we oli lego Kristin bilif mo agensem hem, ol Katari oli “no save talem se taem Jisas Kraes i kam long wol, bodi blong hem i bodi blong man stret.”​—2 Jon 7.

Long buk blong M. D. Lambert, Medieval Heresy, hem i raetem se, bilif blong ol Katari i “jenisim ol stret Kristin fasin oli kam ol strongfala loa blong blokem ol samting we man i wantem mo blong laef olsem ol puaman nomo, . . . oli sakemaot bilif se man i save kasem fasin fogif, from oli no wantem agri se [ded blong Kraes] i save sevem man.” Hem i ting se “trufala samting we i pulum grup blong ol stret man ya, hemia ol tija long ol kantri blong Is we oli blokem ol samting we oli wantem mo we oli laef olsem ol puaman, ol bigman blong Budis mo Hindu long Jaena mo India, ol man we oli gat bigfala save long ol tokhaed blong man ya Ofias long ol kastom store, mo ol tija blong ol Nostik.” Long bilif blong Katar, laef we i no save finis long fyuja i no dipen long ded blong Jisas Kraes, be i dipen long consolamentum, hemia baptaes wetem tabu speret. Long olgeta we oli kasem baptaes ya mo kam klin finis, ded bambae i mekem olgeta oli fri long ol samting long saed blong bodi.

Wan Faet We i No Tabu

Fasin blong laef blong ol Katari i pulum plante man we oli les long ol lida blong jyos, from we oli askem tumas samting long ol man ya mo ol fasin blong olgeta oli stap kam moa nogud. Ol man long grup we oli stret, oli talem se Katolik Jyos mo ol lida blong hem oli olsem “haos blong prea blong Setan” mo “mama blong olgeta woman blong rod,” we Revelesen 3:9 mo 17:5 i tokbaot. Plante man oli stap joen long skul blong ol Katari, mo i stap tekem ples blong Katolik Jyos long saot blong Franis. From samting ya, Pop Innocent 3 i statem mo i givim mane blong sapotem Faet Blong Albijensen, faswan faet insaed long Krisendom agensem ol man we oli talem se oli Kristin.

Tru long ol leta mo ol man blong hem, pop i sanem plante toktok long ol king, haeman, rula, mo lida blong ami we oli blong Katolik skul long Yurop. Hem i promes long ol man we oli faet “long eni rod” blong finisim olgeta we oli lego bilif blong Katolik, se bambae oli kam fri long ol panis blong sin, mo bambae oli kasem olgeta rij samting blong Langedok. Toktok blong hem i no blong nating. Ol lida mo ol man we oli stap stadi blong kam lida blong Katolik jyos, oli lidim wan ami blong ol man we oli kam long plante defren ples, olsem not blong Franis, Flandes mo Jemani, ale, oli wokbaot oli go long saot folem Vali blong Ron.

Taem oli spolemgud taon blong Besie, samting ya i makem stat blong wan bigfala faet, we oli mekem blong win nomo. Oli spolemgud Langedok wetem faea, mo oli gohed nomo blong kilim ol man i ded. Olgeta taon ya Albi, Kakason, Kastres, Foa, Nabon, Temes, mo Tulus, oli go long han blong ol man blong faet ya we oli hanggri tumas from blad. Long sam eria we bilif blong Katar i strong, olsem ol taon blong Kase, Minev, mo Lavor, oli hangem plante handred blong grup ya blong ol stret man long ol pos, mo oli bonem olgeta wetem faea. Folem toktok blong wan man blong jyos we i raetem histri, Pierre des Vaux-de-Cernay, taem ol man blong faet oli ‘bonem ol stret man ya long faea, oli gat glad long hat blong olgeta.’ Long 1229, afta long 20 yia blong trabol mo ol fasin we oli spolemgud ples ya, Langedok i kam aninit long paoa blong gavman blong Franis. Be fasin blong kilim ol man i ded i no finis yet.

Inkwisisin i Kilim Plante Man i Ded

Long 1231, Pop Gregory 9 i stanemap Inkwisisinc blong Katolik Jyos blong sapotem faet ya we i stap gohed.d Fastaem ol man blong Inkwisisin oli yusum ol tok agens mo ol strong woning. Be biaen, oli kilim ol man mo mekem oli harem nogud long bodi blong olgeta. Stampa plan blong olgeta, i blong finisim ol laswan man we naef blong faet i no bin kasem olgeta. Ol jaj blong Inkwisisin​—bighaf blong olgeta oli ol man blong jyos we oli kolem ol Dominikan mo Fransiskan​—oli no nid blong eksplenem ol samting we oli mekem long eniman, jes long pop nomo. Panis we loa i putum long ol man we oli lego bilif blong Katolik, hemia blong ded long faea. From we fasin blong ol man blong Inkwisisin i strong tumas mo i nogud bitim mak, plante man oli rebel, olsem long Albi mo Tulus. Long Avinone, ol man oli kilim i ded olgeta memba blong kot blong Inkwisisin.

Wan bigfala grup blong ol stret man we oli ol laswan blong grup ya, oli stap haed long wan strong haos long ol hil long Monsegur. Nao long 1244, oli letem olgeta nomo oli go long han blong enemi. Hemia i laswan samting we i finisim skul blong ol Katari. Oli hangem kolosap 200 man mo woman long ol pos mo bonem olgeta long faea wantaem. Long ol yia we oli kam biaen, Inkwisisin i faenem ol narafala Katari we oli laef i stap yet. Ol ripot oli soemaot se long yia 1330, laswan blong ol Katar i ded long pos wetem faea, long Langedok. Buk ya Medieval Heresy i makem se: “Wok blong spolem skul blong ol Katari, hemia i bigfala wok we i givim ona long ol man blong Inkwisisin.”

Yes, ol Katari oli longwe long bilif blong ol trufala Kristin. Be, ?ol tok we oli mekem agensem Katolik Jyos i givim raet long ol man we oli talem se oli Kristin blong kilim olgeta i ded long fasin we i nogud olgeta? Ol man Katolik we oli ronem mo kilim olgeta ya i ded, olgeta tu oli no ona nating long God mo Kraes, mo oli no soemaot trufala Kristin fasin, taem oli spolem mo kilim i ded plante taosen man ya we oli no agri long bilif blong olgeta.

[Ol futnot]

[Bokis blong pija long pej 28]

OL WALDENSES

Kolosap long en blong ol yia 1100 K.T., Pierre Valdès, we narafala nem blong hem Peter Waldo, wan rij bisnesman blong taon ya Leon, i givim mane blong sapotem wok blong tanem sam haf blong Baebol i go long sam lokol lanwis we oli kamaot long stampa lanwis ya Provensal, wan lanwis we olgeta man long saot mo saot-is blong Franis oli toktok. Man ya i wan Katolik we i wantem mekem i stret. Taswe hem i no moa mekem bisnes, be hem i givim ful laef blong hem blong talemaot Gud Nyus. Sam narafala man Katolik we oli les blong luk ol kruked fasin blong ol lida blong jyos, oli folem hem mo oli go long ol defren ples blong prij.

I no longtaem, sam lida blong jyos oli agensem Waldo. Oli pulum pop blong putum tabu long wok we hem i mekem blong prij long ol man. Ripot i talemaot ansa blong Waldo, se: “Yumi mas obei long God fastaem i bitim ol man.” (Skelem Ol Wok 5:29.) From we Waldo i strong blong gohed, ol lida blong jyos oli sakemaot hem long jyos. Ol man we oli biaen long hem, ol Waldenses, no ol Puaman blong Leon, oli traehad blong folem eksampel blong hem, nao oli go prij tutu long ol haos wanwan. Samting ya i mekem se ol tijing blong olgeta oli go kwiktaem long olgeta ples blong saot, is, mo sam ples long not blong Franis, wetem sam ples long not blong Itali tu.

Bigfala samting we oli mekem, se oli traem pulum ol man wetem toktok blong olgeta, blong gobak bakegen long ol tijing mo fasin blong ol faswan Kristin. Oli agensem plante tijing blong jyos, olsem tijing blong pegatri, fasin blong prea blong ol dedman, wosip long Meri, prea long ol “tabu man,” wosip long kros, bilif se man i save mekem sam samting blong kam fri long panis blong sin, Komyunion, mo fasin blong baptaesem ol bebi.

Ol tijing blong ol Waldensese oli defren olgeta long ol tijing blong ol Katari we oli no Kristin, mo we oli bilif se man i gat tu kaen laef, hemia speret mo bodi. Be plante man oli meksemap tufala grup ya. Samting ya i kamaot from sam Katolik man blong agens, we oli traehad blong mekem i luk olsem we wok blong prij blong ol Waldenses i sem mak long ol tijing blong ol Albijenses, no ol Katari.

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 29]

Seven taosen man oli ded long Jyos blong St. Mary Magdalene long Besie, taem ol man blong jyos oli kilim i ded 20,000 man, woman, mo pikinini long ples ya