Fraet​—!Hem i Stap Long Olgeta Ples Naoia, Be i No Blong Olwe!

OL MAN we oli stadi long Tok blong God, oli no sapraes se fasin fraet i stap long olgeta ples. Olsem ol Wetnes blong Jeova oli stap talemaot long evri ples tru long minista wok blong olgeta, i gat plante pruf se yumi stap laef long wan spesel taem long histri blong man. Yu save finis se taem ya i fulap long fasin fraet long olgeta ples. Be longtaem bifo, Jisas i makemaot, no i poen i go long taem blong yumi. Hem i stap ansa long kwestin we ol aposol oli askem long hem, long saed blong taem we bambae hem i kambak mo en blong fasin blong laef naoia, no ‘en blong wol ya.’​—Matyu 24:3.

Hemia nao haf blong ol samting we Jisas i talemaot:

“Nesen bambae i faet agensem ol narafala nesen, mo kingdom agensem kingdom. Bambae graon i seksek bigfala. Mo long wan ples afta long wan narafala ples, olbaot long wol ol man bambae oli gat hadtaem blong kasem kakae, mo bambae i gat ol strong sik oli spolem olgeta. Mo long skae, bambae i gat ol samting blong mekem man i fraet, mo ol bigbigfala saen.”​—Luk 21:​10, 11, NW.

?Yu yu luk we hem i talem “ol samting blong mekem man i fraet”? Biaen, long sem ansa we Jisas i givim, hem i talem wan narafala impoten samting long saed blong fasin fraet, we maet i kasem yu stret mo olgeta we yu laekem olgeta tumas, long fasin we i bigwan. Be, bifo we yumi lukluk long saed ya, yumi save luk kwiktaem sam narafala pruf se yumi stap long ol las dei.​—2 Timote 3:1.

Man i Gat Gudfala Risen Blong Fraet Long Ol Faet

Plante faet wetem ol tul blong faet mo ol bom, oli spolemgud plante ples blong wol. Wan eksampel, magasin ya Geo i talem se ol wel blong oel we ol man oli livim i stap bon long faea taem faet blong Medel Is i finis, oli mekem “wan trabol i kamaot long graon, win, mo wora blong wol, we i bigwan moa bitim ol narafala trabol we man i bin mekem blong spolem wol ya.” Ol faet oli kilim i ded no oli spolem bodi blong plante milyan man. Antap long olgeta milyan man blong faet we oli ded, mo ol man we oli no faet be oli ded long Faswan Bigfala Faet Blong Wol, i gat 55 milyan narafala man bakegen we oli ded long Seken Bigfala Faet Blong Wol. Tingbaot wan saen we Jisas i talem se i mas kamaot blong soemaot se en blong wol i kolosap, hemia se “bambae nesen i faet agensem ol narafala nesen, mo kingdom agensem kingdom.”

Yumi no fogetem tu, fasin blong ol man blong traem kilim i ded sam ful laen blong man, we oli blong defren kala no kantri. Plante milyan man blong Amenia, Kambodia, ol man Jyu, Ruwanda, Yukren, mo plante narafala bakegen we oli ded, oli ademap moa fol long ol man, from blad we i bin ron long ol yia 1900. Fasin blong kilim man i ded i stap gohed long plante kantri from ol man we oli krangke long saed blong skul, we oli stap pulum ol man blong no laekem nating ol man blong wan narafala laen, kala, no lanwis. Yes, ol faet oli gohed yet blong mekem blad blong fulap man i ron long wol ya.

Ol faet blong tede, oli gohed blong kilim i ded plante man afta we faet i finis tu. Wan eksampel, tingbaot ol bom we oli bin berem olbaot aninit long graon. Folem wan ripot we ogenaesesen ya Human Raets Watj i mekem, “samwe 100 milyan bom we oli berem aninit long graon raon long wol, oli putum denja long laef blong ol man long olgeta ples ya.” Nating se faet i finis longtaem finis, ol bom ya we oli bin yusum long faet, oli gohed blong stap olsem wan denja long ol man, woman, mo pikinini we oli no gat rong. Ol ripot oli talem se, evri manis long bitim 60 kantri, i gat plante taosen man we oli kasem kil no oli ded from ol bom olsem. ?From wanem ol man oli no traem karemaot ol bom ya we oli kilim man i ded no spolem bodi blong olgeta? The New York Times i talem se: “Ol man oli berem moa bom evri dei i bitim namba blong ol bom we ol defren grup blong man oli stap karemaot. Taswe namba blong ol man we oli ded no kasem kil from ol bom ya, i stap kam antap yet.”

Nyuspepa ya blong 1993 i talem se wok blong salem ol bom ya, i kam olsem wan bigfala bisnes we ol kampani oli “winim kolosap $200 milyan (20 bilyan vatu) evri yia from.” I gat “samwe 100 kampani mo bisnes blong gavman long 48 kantri” we oli “stap salem 340 defren kaen” bom blong berem aninit long graon, i go long ol narafala kantri. Wan samting we i olsem fasin blong Setan stret, hemia we sam long ol bom ya, ol man oli wokem olgeta blong oli luk olsem ol samting we ol pikinini oli pleplei wetem. !Hemia i blong pulum ol pikinini! !Tingbaot samting ya, oli wantem kasem ol pikinini we oli no gat fol, blong mekem olgeta oli handikap no blong kilim olgeta i ded! Store long nyuspepa we nem blong hem “100 Milyan Mesin Blong Kilim Man i Ded,” i talem se ol bom we ol man oli berem, oli “kilim i ded no oli spolem bodi blong plante moa man i bitim ol faet wetem posen gas, faet wetem ol jem mo ol nyuklia faet.”

Be, i no ol bom ya we oli berem aninit long graon nomo we ol man oli stap salem long olgeta ples blong wol blong kilim man i ded. Ol man blong salem ol narafala tul blong faet tu, we oli griri tumas from mane, oli stap kasem plante bilyan dola long bisnes blong olgeta long ful wol. The Defense Monitor, we Senta Blong Defens Infomesen i raetem, i mekem ripot ya se: “Long ol ten yia we oli jes pas, [wan bigfala kantri] i salem ol tul blong faet long ol narafala kantri we praes blong olgeta i kasem $135 Bilyan (13,500 bilyan vatu).” Mo tu, strongfala nesen ya i “promes blong salem ol tul blong faet, bildim ol samting we ol ami oli nidim, mo trenem ol soldia blong 142 nesen, we mane blong ol wok ya i kasem $63 Bilyan (6,300 bilyan vatu).” Olsem nao, oli stap planem ol sid we long fyuja bambae oli karem nogud frut, hemia, moa faet mo fasin blong harem nogud. Folem toktok blong The Defense Monitor, long “1990 nomo, ol faet oli mekem se 5 milyan man oli tren blong yusum ol tul blong faet, mane we oli westem long ol faet i bitim $50 Bilyan (5,000 milyan vatu), mo 250,000 man oli ded long ol faet, we bighaf blong olgeta oli no joen long faet.” !Maet yu save tingbaot plante narafala faet we oli kamaot biaen long taem ya, we oli karem fasin fraet mo ded long plante milyan moa man!

Oli Spolem Moa Wol Ya Mo Laef Long Hem

Tija Barry Commoner i givim woning se: “Mi bilif se sipos man i no blokem fasin blong gohed oltaem blong sakem doti long graon, win, mo wora, bambae hem i mekem se wol ya i no moa wan gudfala ples blong man i laef long hem.” Hem i gohed blong talem se problem ya i no jes from we ol man oli no gat naf save, be from we oli griri tumas. ?Yu ting se God blong yumi we i stret mo i gat lav bambae hem i lego fasin ya i gohed blong olwe, mo i livim man blong i fraet moa se ol doti ya bambae i spolem wol? I olsem we fasin blong man blong spolem wol i mekem wol i singaot long God blong i givim panis long olgeta from. Mo biaen, bambae hem i mekem wol ya i kamgud bakegen. Hemia wan samting we Jisas i tokbaot, taem hem i givim ansa long ol aposol blong hem long saed blong ‘en blong wol ya.’

Bifo we yumi tingbaot olsem wanem God bambae i givimbak panis long olgeta ya, yumi mas lukluk moa long ol trabol we man i mekem finis. Taem yumi lukluk haf nomo long ol samting we man i bin mekem blong spolem wol, yumi harem nogud: ren we i foldaon i fulap long posen; fasin griri we i pusum man blong katemdaon plante tri mo spolem ol bigfala bus; fasin blong sakem ol doti blong nyuklia, ol kemikol we oli posen, mo ol doti blong man olbaot long wol; fasin blong spolem gas we i stap raon long wol blong blokem hot blong san; mo fasin blong no yusumgud ol posen we oli blong kilim i ded ol rabis gras mo ol bebet.

Blong kasem moa mane, ol bigfala bisnes oli mekem wol ya i kam doti long sam narafala rod tu. Evri dei, oli sakem plante tan blong doti i go long ol reva, solwora, win, mo graon. Ol sayentis oli mekem skae i doti from ol roket we oli stap olbaot long skae, i olsem we oli no pikimap ol doti ya blong olgeta be oli livim i stap. Kwiktaem nomo, skae raonabaot long wol ya i stap kam wan ples blong sakem doti nomo. Sipos God i no bin mekem wol blong yumi ya long wan fasin we hem i save klinim hem wan bakegen, ating naoia hem i no moa naf blong sapotem laef. Mo ating longtaem finis, maet man i no moa save pulum win from ol doti we hem nomo i sakem.

Man i stap mekem hem wan i doti tu. Wan eksampel, tingbaot fasin blong smok tabak mo sam narafala drag olsem. Long Yunaeted Stet, ol fasin olsem yusum drag no alkol bitim mak, oli kolem “nambawan problem blong helt long kantri ya.” Kantri ya i westem $238 bilyan (23,800 milyan vatu) evri yia long ol problem ya, mo $34 bilyan (3,400 milyan vatu) blong mane ya oli spenem blong “pem ol meresin mo dokta we oli no rili nidim [hemia i min se, oli no nid blong kasem ol sik ya].” ?Long tingting blong yu, tabak i stap westem hamas mane mo laef blong man long kantri blong yu?

Ol man we oli folem tingting ya se enikaen fasin nomo i oraet, mo ol man we oli talem se oli gat raet blong mekem ol stronghed fasin, oli mekem plante nogud sik i kamaot. Hemia ol sik long saed blong seks we oli mekem plante man i fraet bigwan, mo we oli mekem plante man i ded taem oli yangfala nomo. Ol nyuspepa blong ol bigfala taon we oli stap talemaot nem blong olgeta man we oli ded, oli soem se naoia plante moa man oli ded taem oli gat 30 no 40 yia nomo. ?From wanem? Plante taem, hemia frut blong wan fasin we oli bin folem longtaem finis, we i spolem bodi blong olgeta. Fasin ya we ol sik blong seks mo ol narafala sik oli stap kam antap kwiktaem, i stret folem profet tok blong Jisas, from we hem i talem se bambae ‘ol strong sik oli spolem ol man.’

Be, doti we i moa nogud, hemia we tingting, speret no fasin blong man, i kam doti. Sipos yu lukluk bakegen long olgeta kaen doti fasin we yumi bin tokbaot kam kasem naoia, ?i no tru se bighaf blong olgeta ya oli kamaot from tingting we i doti nomo? Tingbaot ol trabol we oli kamaot from ol rabis tingting, olsem fasin blong kilim narafala man i ded, fasin blong fosem woman, stil, mo plante narafala raf fasin we ol man oli stap mekem long ol narafala. Mo tu, plante man oli luksave se olgeta milyan pikinini we ol mama oli kilim i ded long bel blong olgeta evri yia, hemia wan saen we i soemaot se man i doti long saed blong tingting mo speret.

Yumi luk plante nogud fasin long ol yangfala. No gat respek long papa mama mo long ol narafala man we oli hae moa long olgeta, i mekem plante famle oli seraot, mo i mekem fasin blong agensem loa mo agensem stret fasin i kamaot. Fasin ya we ol yangfala oli no gat respek long olgeta we oli hae moa long olgeta, i joen stret wetem fasin blong no tinghae long ol samting long saed blong speret. Taswe, ol man we oli tijim evolusen,a bilif ya se i no gat God, mo sam narafala tingting blong man we oli spolem bilif long God, oli gat bigfala fol. Olgeta tija blong jyos tu oli gat fol. Olgeta ya oli traehad blong folem fasin blong naoia mo blong mekem ol samting we “ol narafala man oli glad long olgeta,” ale oli tanem baksaed long Tok blong God. Olgeta ya wetem sam narafala man bakegen we oli gat fulap waes blong wol, oli tijim ol tingting blong man we wan i agensem narawan.

Ol risal blong samting ya tede oli klia. Samting we i stap lidim ol man, hem i no lav blong God mo ol man raonabaot, be hemia fasin griri mo fasin blong no laekem nating ol narafala man. Rabis frut we i kamaot long evri ples, hemia ol nogud fasin long saed blong seks, raf fasin, mo tingting we i foldaon from i no gat hop. Sore tumas, samting ya i mekem ol man we oli traehad blong mekem i stret oli fraet, olsem fraet ya se bambae ol man oli kilim olgeta evriwan i ded mo spolem wol fulwan.

?Bambae i Kam Nogud Moa No i Kamgud Bakegen?

?Wanem samting bambae i kamaot long fyuja long saed blong fasin fraet? ?Bambae fraet i gohed blong kam antap, no bambae hem i finis? I gud yumi makem bakegen wanem samting Jisas i talem long ol aposol blong hem.

Hem i poen i go long wan samting we bambae i kamaot i no longtaem long fyuja​—wan bigfala trabol. Hemia ol tok blong hem: “Nao taem trabol ya bambae i finis, wantaem nomo, san bambae i kam tudak, mo mun bambae i no moa saen. Ol sta long skae bambae oli folfoldaon, mo ol strostrong samting blong skae, bambae God i muvum olgeta. Nao saen blong mi, mi Pikinini blong Man, bambae i kamaot long skae. Nao olgeta laen blong ol man blong wol bambae oli krae, nao bambae oli save luk mi, mi Pikinini blong Man, mi kamaot long klaod blong skae, wetem olgeta paoa we mi mi gat, mo long bigfala laet we bambae i saenaot raonabaot long mi.”​—Matyu 24:​29, 30.

Taswe yumi save bilif se i no longtaem bigfala trabol ya bambae i stat. Ol narafala profet tok blong Baebol, oli soemaot se faswan haf blong trabol ya, hemia panis we bambae God i givim long olgeta gyaman skul blong wol. Nao biaen, ol bigfala samting blong sapraes we yumi tokbaot finis bambae oli kamaot, wetem sam kaen bigfala saen blong sapraes we oli kamaot long skae. ?Samting ya bambae i mekem wanem long plante milyan man?

Taem yumi luk ansa we Jisas i givim, olsem i stap long wan narafala gospel, yumi save faenem sam moa save long saed blong profet tok ya:

“Bambae i gat saen long san, mo long mun, mo long ol sta. Mo long wol ya, ol man blong plante kantri bambae oli harem nogud, oli fraet long noes blong solwora mo long ol bigsi blong hem. Bambae ol man oli save ded from fraet, mo from we oli stap harem nogud long ol samting we bambae oli save kam kasem wol ya. From we ol strostrong samting blong skae bambae God i muvum olgeta.”​—Luk 21:​25, 26.

Samting ya nao i stap long fored blong yumi. Be i no olgeta man evriwan we bambae oli gat fraet ya we i naf blong mekem man i ded. Defren olgeta, Jisas i talem se: “Taem ol samting ya oli stat kamtru, yufala i save stanap stret, yufala i save leftemap hed blong yufala, from we yufala i save, se bambae i no longtaem, mi mi mekem yufala i fri olgeta.”​—Luk 21:28.

Hem i talem ol tok ya we oli leftemap tingting, long ol trufala man blong hem. Bitim we fraet i winim olgeta nao oli foldaon olsem we oli ded no oli no moa save muf, oli gat gudfala risen blong leftemap hed blong olgeta we oli no fraet, nating se oli save se laswan haf blong bigfala trabol i stap kolosap. ?From wanem oli no fraet?

From we Baebol i talem klia se i gat sam man we bambae oli laef tru long fulwan taem ya blong “bigfala trabol.” (Revelesen 7:14) Tok we i givim promes ya, i talem se sipos yumi wan long olgeta ya we bambae oli stap laef long taem ya, yumi save haremgud long ol nambawan blesing we bambae God i givim. Hem i finis wetem promes ya se Jisas “bambae i lidim olgeta oli go dring long ol springwora ya we i save givim laef. Mo God bambae i ravemaot wora blong ae blong olgeta.”​—Revelesen 7:​16, 17.

Olgeta ya​—we yumi save joen wetem olgeta​—blong haremgud long ol blesing olsem, bambae oli no gat ol fasin fraet ya we oli kasem plante man tede. Be, samting ya i no minim se oli no gat wan fasin fraet nating. Baebol i soemaot se i gat wan kaen fraet we i gud mo i mekem i gud long yumi. Haf we i kam biaen bambae i tokbaot fraet ya, mo olsem wanem hem i mas gat paoa long yumi.

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 8]

Ol man we oli wosipim Jeova oli wet wetem glad from nyufala wol ya we i kolosap nomo

[Foto Credit Line blong pija long pej 7]

Pollution: Photo: Godo-Foto; rocket: U.S. Army photo; trees burning: Richard Bierregaard, Smithsonian Institution