Plante Man Raon Long Wol Oli Stap Joengud Tugeta—?Wanem i Mekem Oli Joengud?

?OLSEM wanem bambae yu yu eksplenem mining blong tok ya “joengud”? Sam man oli ting se tok ya i minim nomo se i no gat rao no faet. Tingbaot taem tu no moa kantri oli saenem wan kontrak blong mekem pis mo oli agri long ol rul blong kontrak ya, maet man i talem se ol kantri ya oli joengud. ?Be olsem wanem? ?Hemia i rili tru? Sore tumas, samtaem i no rili tru se oli joengud.

Tingbaot: Long histri blong man i gat plante taosen kontrak we oli saenem blong mekem pis mo biaen oli brekem ol kontrak ya. ?From wanem? Plante taem, hemia from we ol lida blong wol oli tingbaot fastaem blong mekem paoa blong olgeta i kam antap i bitim we oli tingbaot pis mo fasin joengud. Mo tu, sam kantri oli fraet long samting we i save hapen sipos ami blong olgeta i lusum paoa blong hem, nao ami blong narafala kantri i moa strong.

Taswe, taem tu kantri tufala i no faetfaetem tufala, hemia i no min se tufala i joengud long pis. ?Olsem wanem? ?Sipos tu man oli poenem tufala long masket blong tufala, be tufala i no sutum tufala, yu ting se i stret blong talem se tufala i stap long pis? !Nogat, i krangke blong talem olsem! Be, tede plante kantri long wol oli olsem. Fasin blong no trastem narafala i stap kam antap mo hem i mekem se ol kantri ya oli fraet we wan dei bambae narafala kantri i yusum ol tul blong faet blong hem. ?Man i stap mekem wanem blong blokem trabol ya?

Fraet Long Ol Niuklia Tul Blong Faet i Spolem Fasin Joengud

Plante man oli putum tras blong olgeta long kontrak ya The Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT). Ol kantri oli agri long kontrak ya long 1968, hem i talem se i tabu blong ol kantri we oli no gat ol niuklia tul blong faet blong oli wokem ol tul olsem, mo kontrak ya i blokem ol kantri we oli stap wokem ol niuklia tul ya blong oli no wokem plante tumas. Naoia bitim 180 kantri oli agri long kontrak ya, we mak blong kontrak ya hemia blong mekem se sloslo i no moa gat wan niuklia tul nating long wol ya.

Nating se maet i luk olsem se mak we ol kantri ya oli wantem kasem hem i gud, sam man we oli agensem kontrak ya oli ting se NPT i wan plan blong blokem sam kantri blong oli no joen long “tim blong niuklia faet”—blong blokem ol neson we oli no gat ol tul blong faet blong oli no save wokem ol tul ya. Taswe, sam man oli fraet se maet bambae sam kantri we oli saenem kontrak ya oli jenisim tingting blong olgeta. Yes, sam kantri oli ting se i no stret we i tabu long olgeta blong wokem ol tul blong faet, oli ting se ol tul ya oli save givhan blong protektem olgeta long ol narafala kantri.

Samting we i mekem se problem ya i kam mowas—maet i mekem denja i kam bigwan moa—hemia se i no tabu long eni kantri blong oli wokem ol mesin blong mekem lektrik wetem niuklia. Samting ya i mekem sam man i fraet se ol kantri ya we oli talem se oli stap yusum niuklia paoa blong mekem lektrik nomo, maet oli stap wokem ol niuklia tul blong faet long fasin haed.

Sam kantri we oli gat ol niuklia tul blong faet, oli ting nating long NPT. Ol man we oli agensem kontrak ya oli talem se man i krangke sipos hem i bilif se ol neson we oli hivimap plante niuklia tul blong faet bambae oli spolem ol tul ya no oli mekem namba blong ol tul ya we oli gat finis i godaon. Wan buk i talem se: “Blong mekem samting ya . . . i mas gat wan gudfala fasin fren mo tras bitwin long ol kantri we naoia oli stap agensem olgeta. [I had blong bilif se] samting ya i save kamtru.”

Nating se sam man oli traehad mo oli wantem tumas we wol i joengud, traehad blong olgeta i blong nating nomo. Ol man we oli stadi long Baebol oli no sapraes long samting ya, from we Tok blong God i talem se: “I no gat man i save kam bos long laef blong hem.” (Jeremaea 10:23) Baebol i tok stret, i se: “I gat rod we man i ting se i stret gud, be hem i rod blong ded nomo.” (Ol Proveb 16:25) Nating se ol gavman oli traehad olsem wanem, oli no naf blong mekem ol man raon long wol oli joengud. Be, i gat hop i stap yet.

Stamba Blong Trufala Fasin Joengud

Long Baebol yumi faenem promes we God i mekem se olgeta man long wol bambae oli joengud be i no from traehad blong ol man. Man we i Wokem yumi mo i bin wantem se man i laef long pis long fulwol, hem nao bambae i mekem samting we man i no naf blong mekem. Maet sam man oli ting se hemia i wan drim nomo. Be, stamba tingting we God i bin gat taem hem i wokem man hemia se olgeta man oli joengud mo oli stap long pis.a Plante vas blong Baebol oli givim pruf se God i no jenisim tingting blong hem, hem i wantem yet we olgeta man oli joengud. Lukluk long sam long ol vas ya:

• “Yufala i kam, yufala i luk ol samting ya we Hae God i mekem. Yufala i luk ol bigbigfala wok ya we hem i mekem long wol. Hem i stap mekem ol faet i finis long olgeta ples long wol. Hem i stap brekem ol bonara, i stap spolem ol spia, mo stap bonem ol sil long faea.”—OL SAM 46:8, 9.

• “Long Saeon ya, tabu hil blong Hae God, bambae i no moa gat man we i save mekem i nogud long narafala man, mo i no moa gat wan samting we i save spolem man. Kantri ya bambae i fulap gud long ol man we oli savegud Hae God, olsem we solwota i fulap gud long ples blong hem.”—AESEA 11:9.

• “Hae God i Masta blong yumi, mo long taem ya, hem bambae i mekem we ded bambae i go lus olgeta. Bambae hem i ravemaot wota blong ae blong yufala, mo bambae i tekemaot sem we yufala evriwan i stap kasem. Hem i Hae God, mo hemia tok blong hem.”—AESEA 25:8.

• “Be God i promes finis blong putum niufala skae mo niufala wol, we stret fasin nomo bambae i stap long hem. Mo yumi stap wet long ol samting ya blong oli kamtru.”—2 PITA 3:13.

• “[God] bambae i ravemaot wota blong ae blong olgeta. Nao bambae i no moa gat man i ded, mo bambae man i no moa krae from man we i ded. Bambae i no moa gat man i krae, mo bambae man i no moa harem nogud long bodi blong hem. Ol samting ya blong bifo oli lus olgeta.”—REVELESEN 21:4.

Yumi save trastem ol promes ya. ?From wanem? From we Man we i Wokem Yumi, Jeova God, hem i gat naf paoa mo save blong joenemgud olgeta man. (Luk 18:27) Mo tu, hem i wantem tumas blong mekem samting ya. Baebol i talem se God i ‘harem gud . . . blong mekem olgeta samting oli kam joen wanples. Hem i wantem we olgeta samting long heven mo long wol bambae oli kam joen long Kraes.’—Efesas 1:8-10.

Promes we God i mekem long saed blong wan “niufala wol” we “stret fasin nomo bambae i stap long hem,” i no wan drim. (2 Pita 3:13) Jeova God i tokbaot samting we hem i promes blong mekem, i se: ‘Tok blong mi bambae hem i mekem olgeta samting we mi mi mekem plan se i mas mekem, we i no mestem wan long olgeta, bambae hem i mekem evri samting we mi mi sanem hem blong i mekem.’—Aesea 55:11.

Tok Blong God i Mekem Ol Man Oli Joengud

Olsem yumi bin tokbaot long fashaf blong magasin ya, plante taem ol jos oli mekem man i seraot bitim we oli joenem ol man. I gud we yumi tingting dip long samting ya. Sipos yumi agri se i gat wan Man we i Wokem yumi, i stret blong ting se ol man we oli wosipim hem oli gat pis mo oli joengud wetem narafala.

Ol jos we oli mekem ol man i seraot, oli no soemaot fasin blong Jeova God mo oli no laenap nating wetem samting we Baebol i talem. Defren olgeta, nogud fasin blong ol jos i pulum ol man blong lukluk i go long ol plan we man i stanemap bitim we oli putum tras blong olgeta long stamba tingting blong God. Taem Jisas i stap long wol, hem i talem se ol lida blong ol skul oli ol “man blong giaman” mo hem i talem long olgeta se: “Taem Profet Aesea bifo i talemaot tok we God i givim long hem, hem i makemgud yufala, long tok ya we God i talem se, ‘Ol man ya oli stap ona long mi long ol toktok blong olgeta nomo, be tingting blong olgeta i longwe tumas long mi. Oli stap mekem wosip long mi blong nating nomo, from we taem oli tijim ol man, oli talem se tok ya i blong mi, be i tingting blong man nomo.’ ”—Matiu 15:7-9.

Be trufala wosip i defren olgeta, hem i pulum ol man blong oli joengud. Profet Aesea i bin talemaot se: “I gat taem i stap kam, we hil ya we haos blong [Jeova] i stap long hem, bambae i kam hae moa, i winim ol narafala hil. Mo ol man blong ol narafala kantri bambae oli save wokbaot blong kam long hem. . . . Mi bambae mi jajem ol trabol blong ol naranarafala kantri, mo bambae mi stretem ol rao blong ol man blong plante ples. Long taem ya, ol man bambae oli hamarem ol naef blong faet blong olgeta, gogo oli kam aean blong digim graon. Mo ol spia blong olgeta, bambae oli wokem olgeta oli kam huknaef blong katem gru blong ol grep blong olgeta. Nao olbaot long wol, ol man bambae oli no moa save girap blong go kilim ol narafala man, neva bambae oli save mekemrere bakegen blong go mekem faet.”—Aesea 2:2, 4.

Tede long bitim 230 kantri, ol Witnes blong Jeova oli stap obei long samting we Jeova i talem long saed blong fasin joengud. ?Fasin joengud blong olgeta i stanap long wanem? Aposol Pol i raetem se: “Yufala i mas lavem ol man, from we fasin ya blong lavem man, hem i save joenemgud olgeta samting, blong oli kam wan.” (Kolosi 3:14) Tok long lanwis Grik we Pol i yusum blong talem “joenemgud” i save minim ol string long bodi blong man. Ol string ya oli strong olsem rop, mo oli mekem tu impoten wok long bodi. Oli holem ol haf insaed long bodi oli stap long prapa ples blong olgeta, mo oli mekem se ol wanwan bun oli joen tugeta.

Lav i mekem wok we i klosap sem mak. Hem i blokem man blong i no kilim narafala man i ded, be i no hemia nomo. Lav i go moa. Taem yumi soemaot lav we i olsem lav blong Kraes, yumi save gat pis wetem ol defdefren kaen man mo joengud wetem olgeta. Lav i givhan long ol man blong folem rul ya we plante man oli kolem Golden Rul. Yumi faenem rul ya we Jisas i talem long Matiu 7:12, i se: “Yufala i mas mekem i gud long ol narafala man, olsem we yufala i wantem blong olgeta oli mekem long yufala.” Rul ya i givhan long plante man blong winim fasin ya blong no laekem narafala from kantri blong hem no skul blong hem.

“Yufala i Stap Lavlavem Yufala”

Ol Witnes blong Jeova oli gat strong tingting blong soemaot se oli ol disaepol blong Kraes taem oli folem toktok blong Jisas we i se: “From we yufala i stap lavlavem yufala, bambae olgeta man oli luksave se yufala i man blong mi.” (Jon 13:35) Long taem we ol man oli faet from we oli no laekem narafala we kala no laen blong hem i defren, no taem oli faet from politik, ol Witnes blong Jeova oli soemaot lav long fasin we i bigwan tumas. Tingbaot wanem i hapen long Ruwanda long 1994, taem tu laen blong man oli faet from we wan i wantem traem kilimaot narawan. Long taem ya, ol Witnes blong Jeova oli soemaot se oli lavlavem olgeta. !Ol Witnes long laen blong ol man Hutu oli putum laef blong olgeta long denja blong protektem ol brata blong olgeta we oli blong laen blong ol man Tutsi!

Yumi no mas ting se ol neson blong wol bambae oli naf blong soem lav gogo kasem mak ya we fulwol i joengud. Nogat. Baebol i talem se God nao bambae i mekem samting ya long stret taem blong Hem. Nating se i olsem, yumi wanwan i save stat naoia blong wokem fasin ya blong lavem narafala man blong mekem se yumi joengud tugeta.

Las yia ol Witnes blong Jeova oli bin spenem bitim wan bilian aoa long wok ya blong visitim ol man blong storian wetem olgeta long saed blong Baebol mo olsem wanem Baebol i save halpem olgeta long laef blong olgeta naoia. Stret save long Tok blong God i pulum plante milian man blong oli joengud. Sam long ol man ya oli no bin laekem olgeta nating, olsem man Arab wetem man Jiu, man Amenia wetem man Teki, man Jemani wetem man Rasia, mo sam narafala man bakegen.

?Yu yu wantem lanem moa long saed blong fasin blong Baebol blong joenemgud ol man? Sipos yes, plis toktok wetem ol Witnes blong Jeova long ples blong yu, no yu save raet i kam long wan long ol adres we oli stap long pej 2.

[Futnot]

[Tok blong makem poen long pej 4]

I gat plante taosen kontrak we ol man oli saenem blong mekem pis mo biaen oli brekem ol kontrak ya

[Tok blong makem poen long pej 7]

Ol rul blong Baebol oli givhan long man blong mekem samting we ol gavman blong wol oli no naf blong mekem

[Tok blong pija long pej 5]

Tok blong God i tokbaot Stamba blong trufala fasin joengud

[Tok blong pija long pej 7]

Ol Witnes blong Jeova we oli laen blong ol man Hutu mo Tutsi oli joen tugeta blong bildim wan haos blong wosip