Ma tayaʼ ta qa Jehová taq kʼo nbʼanö chawä chë yabʼison

1. ¿Achkë jojun utzil nqïl rma yoj kʼo chpan rutinamit Jehová?

¡JONTIR röj kan kiʼ qakʼuʼx rma yoj kʼo chpan rutinamit Jehová! Tapeʼ ri kʼayewal ye kʼo komä más najin yenmatäj, röj nqtyoxin che rä Jehová rma yoj kʼo chpan jun familia ri akuchï kan junan rubʼanon qawäch (Sal. 133:1). Ri naʼoj yeruyaʼ Dios yerutoʼ ri familias rchë kiʼ kikʼuʼx nkiʼän (Efes. 5:33–6:1). Chqä nuyaʼ pä qanaʼoj rchë ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx chqä rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän.

2. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän, y achkë rma?

² Tapeʼ ke riʼ, kʼo mul nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová. ¿Achkë rma? Rma rkʼë jbʼaʼ ma nqä ta chqawäch ri nkiʼij o ri nkiʼän ri nkʼaj chik chqë. Chqä kʼo mul nqbʼison taq kʼo jun akuchï nqsach wä, y más taq bʼanaqïl nqaʼän riʼ. Re tjonïk reʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová tapeʼ yeqaqʼaxaj re kʼayewal reʼ: 1) taq jun qachʼalal kʼo jun nuʼij o kʼo jun nuʼän chqë ri xa nqrsök, 2) taq ri qakʼlaj nuyaʼ bʼis pa qan y 3) taq nqbʼison rma kʼo jun ma ütz ta nqaʼän. Taq xtqtzjon chrij reʼ, xtqatzʼët achkë naʼoj nqatamaj qa chkij jojun rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer.

TAQ JUN QACHʼALAL KʼO JUN NUʼIJ O KʼO JUN NUʼÄN CHQË RI XA NQRSÖK

3. ¿Achkë kʼayewal nkïl rusamajelaʼ Jehová?

³ Ri kʼayewal. Ye kʼo jojun qachʼalal kʼo jojun yekiʼän ri nkitïk qayowal. Jojun chik rkʼë jbʼaʼ nkiyaʼ bʼis pa qan o ma ütz ta kinaʼoj nkiʼän qkʼë. Kʼo mul, ri ukʼwäy taq bʼey chqä kʼo akuchï yesach wä. Taq nbʼanatäj riʼ, ye kʼo jojun nkiquʼ we ya reʼ rutinamit Jehová o manä. Rma riʼ, pa rukʼexel nkiyaʼ na ruqʼij Jehová kikʼë jontir qachʼalal, ryeʼ rkʼë jbʼaʼ ma xketzjon ta chik kikʼë ri xesokö kan o ma xkeʼapon ta chik pa qaSalón (Sof. 3:9). ¿Ütz komä ri nkichaʼ nkiʼän? Tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa chrij jun rusamajel Dios ri xjeʼ ojer ri ke riʼ chqä jbʼaʼ xqʼaxaj.

4. ¿Achkë kʼayewal xerïl ri apóstol Pablo?

⁴ Ri rusamajel Dios ri xtqatzjoj. Ri apóstol Pablo retaman wä chë jontir ri cristianos xa kʼo qa mak chkij. Taq ryä xapon naʼäy taq mul chpan ri congregación ri kʼo wä Jerusalén, kʼïy chkë ri ye kʼo wä chriʼ ma nkikʼuqbʼaʼ ta wä kikʼuʼx chrij chqä nkixiʼij wä kiʼ chwäch (Hech. 9:26). Jbʼaʼ chrij riʼ, ye kʼo jojun kan itzel xetzjon chrij (2 Cor. 10:10). Chrij riʼ, Pablo xtzʼët taq jun cristiano kʼo jun ma ütz ta xchaʼ xuʼän ri rkʼë jbʼaʼ xerutzäq ta ri nkʼaj chik (Gál. 2:11, 12). Chqä Marcos, jun chkë ri rachiʼil, xa xyaʼ bʼis pa ran (Hech. 15:37, 38). Pablo xkowin ta xquʼ chë kʼo kʼïy rma rchë ma nukʼwaj ta chik riʼ kikʼë ri xeyaʼö bʼis pa ran. Ye kʼa pa rukʼexel xyaʼ qʼij chë ya riʼ xjachö rchë rkʼë Jehová, ryä yë ri ütz xtzʼët chkij y ma xyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Dios. ¿Achkë xtoʼö rchë?

5. ¿Achkë xtoʼö rchë Pablo rchë xkʼwaj na riʼ kikʼë ri cristianos? (Colosenses 3:13, 14; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁵ Pablo kowan xerajoʼ ri cristianos, rma riʼ ma yë ta ri ma ütz ta xekiʼän xtzʼët, xa kan xtzʼët ri ütz taq naʼoj kʼo kikʼë. Rma kowan xajowan, ya riʼ xbʼanö chë xküy kimak ri nkʼaj chik, achiʼel xuʼij qa ryä chqë chpan Colosenses 3:13, 14 (taskʼij ruwäch) chë tqabʼanaʼ. Ye kʼa ¿xsöl komä ryä ri kʼayewal ri xrïl rkʼë Marcos? Jaʼ, ryä xuʼän riʼ. Tapeʼ Marcos xa xyaʼ qa Pablo taq bʼenäq wä naʼäy mul chkichʼbʼexik ri congregaciones, Pablo ma xkʼöl ta qa pa ran ri xuʼän Marcos che rä. Jbʼaʼ chrij riʼ, ryä xtzʼibʼaj äl jun carta chkë ri cristianos aj Colosas ri akuchï xuʼij äl chë ryä kowan nuloqʼoqʼej Marcos chqä chë xkʼuqbʼäx rukʼuʼx rma ryä (Col. 4:10, 11). Taq kʼo wä pacheʼ chlaʼ Roma, ri apóstol Pablo xkʼutuj rutoʼik Marcos (2 Tim. 4:11). Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë ryä ma xquʼ ta chë ri cristianos ma xtkijäl ta kinaʼoj. ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij Pablo?

6, 7. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqajoʼ qachʼalal tapeʼ kʼo akuchï yesach wä? (1 Juan 4:7).

⁶ Ri naʼoj nqatamaj qa. Jehová nrajoʼ chë röj yeqajoʼ jontir qachʼalal (taskʼij ruwäch 1 Juan 4:7). We kʼo jun qachʼalal pa congregación ma kan ta ütz runaʼoj xuʼän qkʼë, ma chanin ta qtzjon itzel chrij. Tqaquʼ chë ryä ma chubʼanik ta xuʼän riʼ chqä chë najin nutäj ruqʼij rchë nuʼän ri ütz (Prov. 12:18). Tapeʼ röj xa kʼo qa mak chqij, Jehová kowan nqrajoʼ. Ryä nqrtoʼ pä tapeʼ kʼo akuchï nqsach wä y ma nukʼöl ta qa pa ran ri mak yeqaʼän chwäch (Sal. 103:9). Kan kowan ruqʼij nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová y nqaküy kimak ri nkʼaj chik (Efes. 4:32–5:1).

⁷ Chqä ma tqamestaj ta chë, rma xa naqaj chik kʼo pä ri qʼij ri xtchup ruwäch ri itzelal, röj nkʼatzin junan nuʼän qawäch kikʼë qachʼalal. Chqawäch apü xkepë más kʼayewal chqij y rkʼë jbʼaʼ xtqyaʼöx pacheʼ. Taq xtbʼanatäj riʼ, ya riʼ taq más xtkʼatzin kitoʼik qachʼalal chqë (Prov. 17:17). Ke riʼ chqä xbʼanatäj rkʼë José,a jun ukʼwäy bʼey aj España. Rma ryä ma xrajoʼ ta xok soldado, ryä chqä nkʼaj chik qachʼalal xeyaʼöx pacheʼ. José nuʼij: «Rma junan xqyaʼöx jontir, kʼo mul kʼo xeqaʼän ri ma xqä ta chkiwäch ri nkʼaj chik. Rma riʼ xkʼatzin xqakochʼolaʼ qiʼ chqawäch chqä xqakuyulaʼ qamak. Ya riʼ xqrtoʼ rchë junan qawäch xqaʼän chqä rchë xqatolaʼ qiʼ chkiwäch ri winäq ri ye kʼo wä pacheʼ. Nnatäj chwä chë kʼo jmul npson nqʼaʼ chqä ma yikowin ta wä nsloj rma kʼo jun xinbʼän che rä. Rma ma kan ta achkë wä yikowin nbʼän, jun qachʼalal nuchʼäj wä ntzyaq chqä nuyaʼ wä nkʼaj chik ntoʼik. Taq más xkʼatzin ntoʼik, rïn xikowin xintzʼët achkë ntel chë tzij yeʼawajoʼ ri nkʼaj chik». ¡Kan kowan nkʼatzin chë röj nqasöl yän jun kʼayewal ri kʼo chqawäch kikʼë qachʼalal!

TAQ RI QAKʼLAJ NUYAʼ BʼIS PA QAN

8. ¿Achkë kʼayewal nkiqʼaxaj ri kʼlan taq winäq?

⁸ Ri kʼayewal. Jontir ri kʼlan taq winäq «xtkïl kʼayewal pa kikʼaslemal», achiʼel nuʼij chpan le Biblia (1 Cor. 7:28). ¿Achkë rma? Rma ri achï chqä ri ixöq xa kʼo qa mak chkij. Chqä ma junan ta kinaʼoj y ma junan ta ri nqä chkiwäch. Rkʼë jbʼaʼ ma junan ta kitinamit o ma junan ta ri kiqʼaxan pä pa kikʼaslemal. Y, taq xtqʼax ri tiempo, rkʼë jbʼaʼ xtkitzʼët jojun naʼoj chkij ri ma xkitzʼët ta taq xkichʼaʼej kiʼ. Jontir reʼ nuʼän chë nkïl kʼayewal pa kikʼlajil. Pa rukʼexel nkiyaʼ qa kimak chkij chqä nkitolaʼ kiʼ rchë nkisöl ri kʼayewal, rkʼë jbʼaʼ xa xtkiqʼabʼaj chrij kikʼlaj chë ryä kʼo rumak chqä xtkiquʼ chë ri más ütz ya riʼ nkijäch kiʼ o nkichüp ruwäch kikʼlanen. ¿Ye kʼa ya riʼ komä ri más ütz nkiʼän?b Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän jun rusamajel Dios ri xjeʼ ojer rchë xpabʼaʼ riʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xerïl chpan rukʼlajil.

9. ¿Achkë kʼayewal xqʼaxaj Abigaíl?

⁹ Ri rusamajel Dios ri xtqatzjoj. Abigaíl kʼlan wä rkʼë Nabal. Le Biblia nuʼij chë re achï reʼ kan itzel wä runaʼoj chqä kan itzel wä ri yeruʼän (1 Sam. 25:3). Kantzij na wä chë kan kʼayewal yajeʼ rkʼë jun winäq ri ke riʼ runaʼoj. Ye kʼa kʼo jun qʼij, kʼo jun xbʼanatäj ri akuchï Abigaíl xkowin ta xanmäj äl chwäch ri achï riʼ. Ya riʼ xbʼanatäj taq David majanä wä ttok qʼatöy tzij rchë Israel. Ryä xrajoʼ xkamsaj Nabal rma kan itzel runaʼoj xuʼän rkʼë ryä chqä kikʼë ri achiʼaʼ ri ye bʼenäq rkʼë (1 Sam. 25:9-13). Abigaíl xkowin ta xanmäj äl y xkowin ta xyaʼ qʼij chë David xuʼän ta ri ruchʼobʼon. Ye kʼa pa rukʼexel riʼ, ryä xuʼij che rä David chë tkyuʼ rumak Nabal (1 Sam. 25:23-27). ¿Achkë rma xuʼän riʼ?

10. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö che rä Abigaíl chë ma xyaʼ ta qa rachjil tapeʼ kʼo kʼayewal xrïl chpan rukʼlajil?

¹⁰ Abigaíl kowan wä nrajoʼ Jehová chqä kowan wä ruqʼij chwäch ryä ri nuquʼ Jehová chrij ri kʼlanen. Rkʼë jbʼaʼ retaman wä ri xuʼij ryä taq xerukʼulbʼaʼ Adán y Eva (Gén. 2:24). Abigaíl qʼaxnäq wä chwäch chë ri kʼlanen kan kowan wä ruqʼij chwäch Dios. Rma riʼ, rma nrajoʼ wä nuʼän ri nqä chwäch Dios, xköl rachjil chqä rusamajelaʼ chwäch ri kamïk. Rchë David ma nukamsaj ta Nabal, ryä kan chanin xkanuj achkë xuʼän chqä ma xkʼewaj ta xkʼutuj kuyubʼäl rumak tapeʼ ma yë ta wä ryä ajmak. Kantzij na wä chë Jehová kowan xrajoʼ re ixöq reʼ rma ma xxiʼij ta riʼ y rma xerutoʼ ri nkʼaj chik. ¿Achkë nkitamaj qa ri kʼlan taq winäq chrij Abigaíl? Tqatzʼetaʼ.

11. a) ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nkiʼän ri kʼlan taq winäq? (Efesios 5:33). b) ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xqʼaxaj ya Carmen? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ Ri naʼoj nqatamaj qa. Jehová nrajoʼ chë ri kʼlan taq winäq nkiyaʼ ruqʼij kikʼlanen, yajün taq ri kikʼlaj ma ütz ta runaʼoj nuʼän kikʼë. Kantzij na wä chë Dios kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq nutzʼët chë ri kʼlan taq winäq nkitäj kiqʼij rchë nkisöl ri kʼayewal chkiwäch, nkajoʼ kiʼ chqä ma nkiqasaj ta kiqʼij (taskʼij ruwäch Efesios 5:33). Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Carmen. Ryä rukʼwan wä jun 6 junaʼ kʼlan taq xchäp rutjonik chrij le Biblia kikʼë ri Testigos chqä xqasäx pa yaʼ. Ryä nuʼij: «Ri wachjil kan ma xqä ta chwäch ri xinbʼän. Xpë ruyowal che rä Jehová, xiruyöqʼ chqä xuʼij chwä chë xkiruyaʼ qa». Tapeʼ ke riʼ, ya Carmen xköchʼ ri xbʼan che rä. Ryä 50 junaʼ xuʼän jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë xkʼüt chwäch rachjil chë nrajoʼ chqä chë kan kʼo ruqʼij chwäch. Ya Carmen nuʼij chik: «Taq xeqʼax ri junaʼ, más xqʼax chi nwäch ri nunaʼ wachjil chqä más ütz nnaʼoj xinbʼän rkʼë. Rïn ntaman wä chë ri kʼlanen kowan ruqʼij chwäch Jehová. Rma riʼ xinbʼän jontir ri kʼo pan nqʼaʼ rchë ma xinchüp ta ruwäch nkʼlanen. Ri nwajoʼ Jehová ya riʼ xitoʼö rchë xiqʼax chkiwäch ri kʼayewal ri xenwïl pan nkʼlajil».c We rït chqä kʼo kʼayewal xtawïl pan akʼlajil, tayaʼ chwäch awan chë Jehová xkaturtoʼ pä rchë xkaqʼax chkiwäch ri kʼayewal riʼ.

TAQ NQBʼISON RMA KʼO JUN MA ÜTZ TA NQAʼÄN

12. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ taq nqaʼän jun nüm mak?

¹² Ri kʼayewal. Taq röj nqaʼän jun nüm mak, rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ chë kan majun ta qaqʼij. Le Biblia nuʼij chë ri mak yeqaʼän nkiʼän chqë chë kowan nqbʼison (Sal. 51:17). Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë Robert, jun qachʼalal ri kan kʼïy junaʼ xtäj ruqʼij rchë xok jun toʼonel pa congregación. Ryä xuʼän jun nüm mak chqä xnaʼ chë xyaʼ bʼis pa ran Jehová. Ryä nuʼij: «Kan itzel xnaʼ wan rma ri xinbʼän. Xinnaʼ chë achiʼel ta xtzaq pä jun millón ladrillos chwij. Chrij riʼ xpë jun rukïy npan, xinchäp oqʼej y xichʼö rkʼë Jehová. Nnatäj chwä chë xinquʼ chë Dios majun bʼëy xkirukʼoxaj ta chik rma xinyaʼ bʼis pa ran». Taq röj nqaʼän jun nüm mak, rkʼë jbʼaʼ rma nqbʼison nqanaʼ chë Jehová xqryaʼ qa chqä chë majun chik nkʼatzin wä nqatäj qaqʼij rchë nqayaʼ ruqʼij (Sal. 38:4). ¿Kʼo komä jmul anaʼon rït ya riʼ? We ke riʼ, kan kowan xkaturtoʼ ri xuʼän jun rusamajel Jehová ri xjeʼ ojer ri ma xyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij ryä tapeʼ xuʼän jun nüm mak.

13. ¿Achkë jun nüm mak xuʼän Pedro, y achkë xbʼanö che rä chë xuʼän riʼ?

¹³ Ri rusamajel Dios ri xtqatzjoj. Ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xjeʼ Jesús kikʼë rutzeqelbʼëy, ri apóstol Pedro kʼo kʼïy ma ütz ta xeruʼän ri xuʼän chë kowan xbʼison. Ryä xkʼuqbʼaʼ qa rukʼuʼx chrij y xuʼij chë ma xtyaʼ ta qa Jesús tapeʼ ri nkʼaj chik apóstoles xtkiʼän riʼ (Mar. 14:27-29). Chrij riʼ, taq ye kʼo wä chpan ri jardín rchë Getsemaní, ryä chaq xuʼ waran xuʼän (Mar. 14:32, 37-41). Y, taq xkʼwäx äl Jesús kimä ri winäq, Pedro xa xanmäj äl (Mar. 14:50). Y pa rukʼisbʼäl, oxiʼ mul xuʼij chë ma retaman ta wä ruwäch Jesús, y kan xjkibʼaʼ rutzij chkiwäch ri winäq (Mar. 14:66-71). ¿Achkë xuʼän Pedro taq xqʼalajin chwäch chë xuʼän jun nüm mak? Rma ryä xtiʼon ran, xchäp oqʼej (Mar. 14:72). ¿Achkë komä xnaʼ ryä taq xtzʼët Jesús tzeqebʼan chwäch jun cheʼ? Kantzij na wä chë ryä xnaʼ chë kan itzel ri xuʼän.

14. ¿Achkë xtoʼö Pedro rchë ma xyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

¹⁴ ¿Achkë xtoʼö Pedro rchë ma xyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová? Ri xtoʼö rchë ya riʼ chë ma xyonij ta riʼ, xa kan xjeʼ kikʼë ri nkʼaj chik apóstoles; ryeʼ kantzij na wä chë xkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx (Luc. 24:33). Chqä taq Jesús xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, xkʼüt riʼ chwäch Pedro, rkʼë jbʼaʼ rchë xkʼuqbʼaʼ chqä rukʼuʼx (Luc. 24:34; 1 Cor. 15:5). Chrij riʼ, pa rukʼexel xuʼij che rä Pedro achkë rumak xuʼän, Jesús xuʼij che rä chë xtyaʼöx más samaj pa ruqʼaʼ (Juan 21:15-17). Re apóstol reʼ retaman wä chë xuʼän jun nüm mak, ye kʼa xtäj na ruqʼij rchë xuʼän ri ütz. ¿Achkë rma? Rma retaman wä chë chwäch Jesús ryä nkowin wä nuʼän riʼ chqä chë ri nkʼaj chik apóstoles xtkiyaʼ rutoʼik. Tqatzʼetaʼ komä achkë nqatamaj qa chrij Pedro.

15. ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nqayaʼ chwäch qan? (Salmo 86:5; Romanos 8:38, 39; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ Ri naʼoj nqatamaj qa. Jehová nrajoʼ chë röj nqayaʼ chwäch qan chë nqrajoʼ chqä chë ma nukʼewaj ta nuküy qamak (taskʼij ruwäch Salmo 86:5; Romanos 8:38, 39). Kantzij na wä chë majun rubʼanon ta chë röj ntiʼon qan taq kʼo jun mak nqaʼän. Ye kʼa majun bʼëy tqaquʼ ta chë Jehová ma nqrajoʼ ta chik chqä chë majun bʼëy xtküy ta qamak. Pa rukʼexel riʼ, nkʼatzin chanin nqakanuj qatoʼik. Robert, ri xqatzjoj qa chpan ri peraj 12, nuʼij: «Ri xbʼanö chwä chë xinbʼän jun mak, ya riʼ xinquʼ chë nyonïl xkikowin xtinpabʼaʼ wiʼ chwäch ri mak riʼ». Ryä xnaʼ chë nkʼatzin wä ntzjon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey. Robert nuʼij chik: «Taq xinbʼän riʼ, ryeʼ xinkitoʼ rchë xintzʼët chë Jehová kʼa yirajoʼ na. Ri ukʼwäy taq bʼey xkikʼüt chi nwäch chë yinkajoʼ chqä chë Jehová ma yiruyaʼon ta qa». Achiʼel xuʼän Robert, röj chqä ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kowan nqrajoʼ chqä chë nqrküy taq nqatzolij qiʼ che rä qamak, nqakʼutuj qatoʼik che rä y nqatäj qaqʼij rchë ma nqqä ta chik chpan ri mak riʼ (1 Juan 1:8, 9). Ri nqaquʼ chë Jehová nqrajoʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij ryä tapeʼ xtqaʼän jun qamak.

16. ¿Achkë rma rït ronojel mul nawajoʼ nayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁶ Jehová nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij chpan re rukʼisbʼäl taq qʼij reʼ ri kan kʼayewal rubʼanon. Ryä xtqrtoʼ pä rchë ma xtqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij tapeʼ kʼo nbʼanö chqë chë nqbʼison. Röj nqkowin yeqajoʼ qachʼalal chqä yeqaküy taq kʼo jun ma ütz ta nkiʼän chqë. Nqkowin chqä nqakʼüt chwäch Jehová chë kowan nqajoʼ chqä chë nqayaʼ ruqʼij ri kʼlanen taq nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë yeqasöl ri kʼayewal kʼo chqawäch rkʼë qakʼlaj. Y, we röj nqqä chpan jun nüm mak, nqkowin nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová chqä nqayaʼ chwäch qan chë ryä nqrajoʼ chqä nuküy qamak, rchë ke riʼ ma xtqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij ryä. «Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qa rubʼanik ri ütz», rma qataman chë Jehová xtyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ (Gál. 6:9).