Jun carta ri xtqrtoʼ rchë xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij

1, 2. a) ¿Achkë wä najin nkiqʼaxaj ri cristianos aj Judea taq Pablo xtzʼibʼaj ri wuj Hebreos? b) ¿Achkë rma nqaʼij chë ri carta riʼ kan pa rqʼijul xapon kikʼë ri cristianos?

TAQ xkäm yän Jesús, ri cristianos hebreos xkiqʼaxaj kʼïy kʼayewal. Taq kʼa riʼ jbʼaʼ tbʼan qa ri congregación ri xjeʼ Jerusalén, ri winäq xekatäj pä chkij ri cristianos ri ye kʼo wä chriʼ (Hech. 8:1). Jun 20 jnaʼ chrij riʼ, ri rtzeqelbʼëy Jesús ri ye kʼo wä Judea xkʼis kirajil, rkʼë jbʼaʼ rma xbʼanatäj jun nüm wayjal chpan ri tinamït riʼ (Hech. 11:27-30). Ye kʼa chunaqaj ri jnaʼ 61, ri cristianos ma kan ta xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Nqaʼij riʼ rma chkiwäch apü xkiqʼaxaj más nmaʼq taq kʼayewal. Chpan ri tiempo riʼ, ri apóstol Pablo rkʼë rtoʼik ri loqʼoläj rchqʼaʼ Dios, xtzʼibʼaj äl jun carta chkë, jun carta ri kan kowan xertoʼ chkipan ri qʼij riʼ.

² Ri carta riʼ kan pa rqʼijul xapon kikʼë ri hebreos. Rma xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nchapatäj jun nüm chʼaʼoj pa kitinamit, ri apóstol Pablo xyaʼ jojun naʼoj chkë ri cristianos riʼ rchë xkekowin xkekiköchʼ ri kʼayewal petenäq chkij. Chkipan ri qʼij riʼ, xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nchup rwäch Jerusalén chqä jontir ri yebʼan chpan, achiʼel xuʼij qa Jesús (Luc. 21:20). Kantzij na wä chë Pablo chqä ri cristianos aj Judea ma kitaman ta wä achkë qʼij xtbʼanatäj riʼ. Ye kʼa ri cristianos riʼ yekowin wä nkiksaj ri tiempo riʼ rchë nkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chrij Jehová, rchë ke riʼ xkekowin xtkiköchʼ ri kʼayewal xkekïl taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ (Heb. 10:25; 12:1, 2).

3. ¿Achkë rma ütz nqanukʼuj rij ri wuj Hebreos pa qaqʼij komä?

³ Xa jbʼaʼ chik apü, röj xtpë jun nüm kʼayewal chqij, jun kʼayewal más nüm chwäch ri xkiqʼaxaj ri cristianos hebreos (Mat. 24:21; Apoc. 16:14, 16). Ri naʼoj xyaʼ Jehová chkë ri cristianos riʼ kan xkojkitoʼ chqä röj. Rma riʼ tqatzʼetaʼ jojun chkë ri naʼoj riʼ.

TQATJOJ MÁS QIʼ CHRIJ RCHʼAʼÄL DIOS CHQÄ QCHʼOBʼON CHRIJ

4. ¿Achkë kan kʼayewal xuʼän chkiwäch ri cristianos judíos? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ Ri cristianos ri achoq chkë xtzʼibʼan wä Pablo ye kʼo wä chpan kireligión ri judíos, ye kʼa xkiyaʼ qa ri religión riʼ y xeʼok cristianos. Kantzij na wä chë kʼayewal xuʼän chkiwäch xkiʼän riʼ. Nqaʼij riʼ rma ojer ri judíos ye rtinamit wä Dios. Chqä, ri tinamït Jerusalén kan kʼo wä rqʼij chkiwäch ryeʼ, rma chriʼ xejeʼ wä ri qʼatöy taq tzij ri xkiqʼät tzij pa rbʼiʼ Jehová chqä chriʼ kʼo wä ri templo. Chpan ri tiempo riʼ, jontir ri judíos nkismajij wä Rpixaʼ Moisés chqä jontir ri nkʼut wä chkiwäch kimä ri kʼamöl taq bʼey judíos. Ryeʼ bʼin wä chkë achkë rkïl wäy ütz nkitäj, achkë kinaʼoj nkʼatzin nkiʼän kikʼë ri ma ye kiwinaq ta chqä chë nkʼatzin wä nkiqpij jbʼaʼ rchʼakul jun ti kʼajol akuchï nchlun wä. Jontir ya reʼ rkʼulun wä chkë nkiʼän ri judíos, y rma riʼ kʼayewal xuʼän chkiwäch xkiyaʼ qa rbʼanik taq xeʼok cristianos (Heb. 10:1, 4, 10). Yajün ri cristianos ri kan kikʼuqbʼan wä kikʼuʼx chrij Dios, achiʼel ri apóstol Pedro, kʼayewal xuʼän chkiwäch taq xjal jontir riʼ (Hech. 10:9-14; Gál. 2:11-14). Y ma xa xuʼ ta riʼ, ri kʼamöl taq bʼey judíos xkichäp xkiyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri cristianos rma xkijäl ri nkinmaj.

5. ¿Achkë kʼayewal xkiqʼaxaj ri cristianos aj Judea?

⁵ Ri cristianos aj Judea xkiqʼaxaj chqä nkʼaj chik kʼayewal. Nqaʼij riʼ rma ri kʼamöl taq bʼey judíos nkiʼij wä chë ri cristianos riʼ xa ye apóstatas. Chqä ye kʼo wä jojun cristianos nkiʼij wä chkë nkʼaj chik chë kʼa nkʼatzin na nsmajïx Rpixaʼ Moisés, rkʼë jbʼaʼ rchë ma nyaʼöx ta kʼayewal pa kiwiʼ (Gál. 6:12). ¿Achkë xtoʼö kichë ri cristianos hebreos rchë xkiköchʼ jontir riʼ? Tqatzʼetaʼ.

6. ¿Achkë xuʼij Pablo chkë ri cristianos hebreos chë nkʼatzin nkiʼän? (Hebreos 5:14-6:1).

⁶ Pablo xuʼij äl chkë ri cristianos hebreos chë nkʼatzin nkitjoj más kiʼ chrij Rchʼaʼäl Dios chqä yechʼobʼon chrij (taskʼij rwäch Hebreos 5:14-6:1). Ryä xksaj ri Escrituras Hebreas rchë xkʼüt chkiwäch chë, ri rbʼanik nkiyaʼ rqʼij Dios ri cristianos kʼo más rqʼij chwäch rbʼanik nkiyaʼ rqʼij Dios ri judíos.a Pablo rtaman wä chë, we ryeʼ xtkinukʼuj más rwäch Rchʼaʼäl Dios chqä xtqʼax más chkiwäch ri naʼoj ye kʼo chpan, ryeʼ ma xkekinmaj ta ri tzʼukün taq naʼoj xtkʼut chkiwäch, rchë ke riʼ ma xkeʼel ta qa pa congregación.

7. ¿Achkë nqaqʼaxaj röj pa qaqʼij komä?

⁷ Pa qaqʼij komä, ye kʼo chqä winäq ri yekikʼüt naʼoj ri ma kikʼwan ta kiʼ kikʼë ri naʼoj yerkʼüt Jehová. Kʼïy chkë ryeʼ nkiʼij chë röj, ri testigos de Jehová, kan nqʼax rwiʼ nqanmaj chrij ri nuʼij le Biblia chrij ri sexo. Ri rbʼanik yechʼobʼon ri winäq pa qaqʼij komä kan ma jnan ta rkʼë rbʼanik nchʼobʼon Jehová (Prov. 17:15). Rma riʼ kan kowan nkʼatzin chë röj nqatzʼët taq jun winäq najin yerkʼüt naʼoj chqawäch ri ma chpan ta le Biblia resan wä pä, rchë ke riʼ ma xkeqanmaj ta ri naʼoj riʼ chqä ma xtqayaʼ ta qa Jehová (Heb. 13:9).

8. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nq·ok más ütz taq cristianos?

⁸ Pablo xuʼij chkë ri hebreos chë nkʼatzin yeʼok más ütz taq cristianos, y röj chqä ke riʼ nkʼatzin nqaʼän. ¿Achkë rbʼanik nqaʼän riʼ? Nqaʼän riʼ taq nqatjoj más qiʼ chrij le Biblia chqä nqatäj qaqʼij rchë nqchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jehová. Nkʼatzin nqaʼän riʼ tapeʼ yojqasan chik pa yaʼ. Reʼ ntel chë tzij chë jontir nkʼatzin nqatjoj qiʼ chrij Rchʼaʼäl Dios ronojel qʼij tapeʼ kan kʼïy chik jnaʼ yoj kʼo chpan rtinamit Jehová o xa kʼa riʼ nqatamaj rwäch ryä (Sal. 1:2). Ri nqaʼän riʼ ronojel qʼij xtqrtoʼ rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Dios (Heb. 11:1, 6).

TQAKʼUQBʼAʼ QAKʼUʼX CHRIJ JEHOVÁ RCHË XTQKOLOTÄJ QA

9. ¿Achkë rma ri cristianos xkʼatzin xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová?

⁹ Ri cristianos hebreos xkʼatzin xkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chrij Jehová rma ya riʼ wä xketoʼö rchë xkekolotäj qa chwäch ri kʼayewal petenäq chrij Judea (Heb. 10:37-39). Jesús rbʼin qa chkë rtzeqelbʼëy chë taq xtkitzʼët chë Jerusalén kistin rij kimä ri soldados, keʼanmäj äl pa taq jyuʼ. Re naʼoj reʼ xkʼatzin chkë jontir ri cristianos ri ye kʼo wä Jerusalén chqä ri ye kʼo wä chkipan tinamït ri ye kʼo chunaqaj (Luc. 21:20-24). Chkipan qa ri qʼij riʼ, taq ri winäq yepë wä soldados chkij, ryeʼ nkitoʼ wä kiʼ chpan jun tinamït ri kʼo tzʼaq chrij, achiʼel Jerusalén. Rma riʼ ri xuʼij Jesús chkë rtzeqelbʼëy achiʼel ta ma ya riʼ ta wä ri más ütz nbʼan. Rma riʼ ri cristianos nkʼatzin wä nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij ri xbʼix chkë.

10. ¿Achkë wä xtkiʼän ri cristianos we kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij Jehová? (Hebreos 13:17).

¹⁰ Ri cristianos riʼ nkʼatzin wä nkikʼuqbʼaʼ chqä kikʼuʼx chkij ri achiʼaʼ ri najin wä yerksaj Jesús rchë nukʼwaj bʼey chwäch ri congregación. Rkʼë jbʼaʼ ri achiʼaʼ riʼ nkiʼij wä chkë ri cristianos akuchï nkʼatzin wä yeʼanmäj äl y achkë rbʼanik nkiʼän riʼ (taskʼij rwäch Hebreos 13:17). Ri tzij griego ri xksäx chpan Hebreos 13:17 rchë ri tzij «tinmaj kitzij», ntel chë tzij chë jun winäq nunmaj tzij rma rkʼuqbʼan rkʼuʼx chrij ri nyaʼö rnaʼoj, y ma xa xuʼ ta rma rtaman chë ya riʼ kʼo chë nuʼän. Ri cristianos nkʼatzin wä nkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey loman majanä tchup rwäch Jerusalén. We ryeʼ yenman tzij taq majun ta kʼayewal kilon, ma kʼayewal ta xtuʼän chkiwäch xtkiʼän riʼ taq kʼo nmaʼq taq kʼayewal xkekïl.

11. ¿Achkë rma nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová?

¹¹ Röj chqä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová achiʼel xkiʼän ri cristianos hebreos. Röj yoj kʼo chpan jun tiempo ri akuchï ri winäq ma nkinmaj ta chë ya xtchup rwäch jontir ri itzelal chqä yetzeʼen chqij rma röj nqanmaj ya riʼ (2 Ped. 3:3, 4). Chqä, tapeʼ qataman chë le Biblia nuʼij achkë jojun xkebʼanatäj taq najin ri nimaläj tijöj poqonal, kʼo nkʼaj chik ri ma qataman ta. Rma riʼ nkʼatzin nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan pa rqʼijul xtchüp rwäch ri itzelal chqä xtqrchajij (Hab. 2:3).

12. ¿Achkë xqtoʼö rchë xtqkolotäj qa chpan ri nimaläj tijöj poqonal?

¹² Röj chqä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë Jehová najin nuksaj «ri ütz samajel ri kan kʼo rnaʼoj» rchë nukʼwaj bʼey chqawäch pa qaqʼij komä (Mat. 24:45). Achiʼel ri cristianos hebreos ri rkʼë jbʼaʼ xbʼix chkë achkë xtkʼatzin xtkiʼän taq xkeʼapon ri soldados aj Roma chkij, röj chqä rkʼë jbʼaʼ xtbʼix chqë achkë xtkʼatzin xtqaʼän taq xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal, rchë ke riʼ xtqkolotäj qa. Ye kʼa, kan komä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri yekʼwayon bʼey chwäch rtinamit Jehová. We röj ma xtqanmaj ta kitzij komä chqä ma xtqakʼuqbʼaʼ ta qakʼuʼx chkij, kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqaʼän riʼ taq xtkiʼij chqë achkë xtkʼatzin xtqaʼän chpan ri nimaläj tijöj poqonal.

13. ¿Achkë rma ri cristianos kan pa rqʼijul xyaʼöx ri naʼoj chkë ri kʼo chpan Hebreos 13:5?

¹³ Loman ri cristianos kiyoʼen ajän (jampeʼ) xtbʼix chkë chë keʼanmäj äl, ryeʼ xkʼatzin xkikʼwaj jun kʼaslemal ma kan ta achkë rbʼanik chqä xkʼatzin ma xbʼä ta kan chrij päq (taskʼij rwäch Hebreos 13:5). Xbʼix ya riʼ chkë rma ojer jojun chkë ryeʼ xkiqʼaxaj nmïk chqä xkʼis kirajil (Heb. 10:32-34). Tapeʼ kʼo jun tiempo xekiköchʼ ri kʼayewal chqä xkinmaj rtzij Jesús, jojun chkë ryeʼ rkʼë jbʼaʼ xa xkitäj kiqʼij rchë xkichʼäk más päq, rma xkiquʼ chë rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xkertoʼ rchë ma xtkiqʼaxaj ta chik nmïk chkiwäch apü. Ye kʼa ri päq ma xtkowin ta wä xtuʼän chë xkekolotäj qa taq xtchup rwäch Jerusalén (Sant. 5:3). Y ma xa xuʼ ta riʼ, we jun chkë ryeʼ xtbʼä ran chrij päq, kʼayewal chik xtuʼän chwäch xtyaʼ qa rachoch chqä jontir ri kʼo rkʼë rchë xtanmäj äl.

14. ¿Achkë ma xtqaʼän ta we qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová?

¹⁴ We nqayaʼ chwäch qan chë Jehová ya xtchüp rwäch ri itzelal, ya riʼ xtqrtoʼ rchë ma xtbʼä ta qan chrij päq. Chpan ri nimaläj tijöj poqonal, ri päq majun xtkʼatzin wä. Le Biblia nuʼij chë ri winäq «xtkiroqij kiplata pa taq bʼey» taq xtkitzʼët chë «ri kiplata chqä ri kiʼoro majun xkekʼatzin wä chkë taq xtbʼeqä ri qʼij taq Jehová xtkatäj ryowal» (Ezeq. 7:19). Pa rkʼexel nqakamsaj qiʼ pa samaj rchë nqachʼäk más päq, ri más ütz nqaʼän ya riʼ nqakʼwaj jun kʼaslemal ma kan ta achkë rbʼanik. Ye kʼa rchë nqaʼän riʼ, nkʼatzin ma nqatïtzʼ ta qiʼ pa kʼas chqä ma nqaksaj ta qatiempo xa xuʼ rchë nqachʼäk más päq. Chqä nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ri achkë kʼo qkʼë ma ya riʼ ta njeʼ más rqʼij pa qakʼaslemal (Mat. 6:19, 24). Rkʼë jbʼaʼ taq más xtqajan pä ri qʼij ri xtchup rwäch ri itzelal, más xtkʼatzin xtqakʼüt we qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová o xa chrij ri achkë kʼo qkʼë.

NKʼATZIN YEQAKÖCHʼ RI KʼAYEWAL

15. ¿Achkë rma ri cristianos xkʼatzin xekiköchʼ ri kʼayewal?

¹⁵ Taq más wä najin yenmatäj ri kʼayewal pa kitinamit, ri cristianos aj Judea xkʼatzin xekiköchʼ ri kʼayewal xekïl. Tapeʼ ojer jojun chkë ryeʼ xkiköchʼ yän jojun kʼayewal ri xyaʼöx pa kiwiʼ, ye kʼïy xkitamaj chrij Jesús chpan jun tiempo ri akuchï ma kan ta kʼo kʼayewal xekïl (Heb. 10:36). Ye kʼa Pablo xuʼij chkë chë xtyaʼöx más kʼayewal pa kiwiʼ chqä chë nkʼatzin yekiköchʼ ri kʼayewal riʼ tapeʼ xtkïl kamïk, achiʼel xuʼän Jesús (Heb. 12:4). Rma chpan ri tiempo riʼ ye kʼïy wä winäq najin yeʼok cristianos, ye kʼïy judíos xmeqʼeʼ kikʼë. Jojun jnaʼ qa, taq Pablo kʼo wä Jerusalén, jun molaj winäq aj chriʼ xekatäj pä chrij. Y más ye 40 judíos «xkiyaʼ chkiwäch chë majun ta jun chkë ryeʼ xtwaʼ kʼa taq» xtkikamsaj Pablo (Hech. 22:22; 23:12-14). Tapeʼ ri cristianos riʼ ye kʼo wä chkikojöl winäq ri itzel wä nkinaʼ chkë, ryeʼ nkʼatzin wä nkimöl kiʼ, nkitzjoj rchʼaʼäl Dios chqä nkikanuj rbʼanik rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová.

16. ¿Achkë rbʼanik nqrtoʼ ri wuj Hebreos rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal? (Hebreos 12:7).

¹⁶ ¿Achkë xtoʼö kichë ri cristianos riʼ rchë xekiköchʼ ri kʼayewal? Pablo nrajoʼ wä yertoʼ ri cristianos riʼ rchë nkitzʼët achkë utzil xkekïl we yekiköchʼ ri kʼayewal. Rma riʼ xuʼij chkë chë Dios kʼo mul nuyaʼ qʼij chë jun winäq yerqʼaxaj kʼayewal rchë nutoʼ ri winäq riʼ rchë yejeʼ más ütz taq naʼoj rkʼë (taskʼij rwäch Hebreos 12:7). Ri cristianos hebreos nkʼatzin wä nqʼax chkiwäch chë ri kʼayewal kilon xkertoʼ rchë xkejeʼ más ütz taq naʼoj kikʼë ri yeqä chwäch Jehová. Ryeʼ ma kʼayewal ta wä xtuʼän chkiwäch xkekiköchʼ ri kʼayewal we xtkiquʼ rij ri utzil xtkïl we xtkiʼän riʼ (Heb. 12:11).

17. ¿Achkë wä rtaman Pablo chrij ri kʼayewal yeyaʼöx pa kiwiʼ ri cristianos?

¹⁷ Pablo xuʼij chkë ri cristianos hebreos chë nkʼatzin yekiköchʼ ri kʼayewal. Y ryä kan kʼo wä rma xuʼij ya riʼ chkë. Nqaʼij riʼ rma kʼo jun tiempo ryä chqä xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri cristianos. Rma riʼ rtaman wä achkë xtkiqʼaxaj ryeʼ. Ye kʼa, Pablo chqä rtaman wä achkë nkʼatzin nkiʼän ri cristianos rchë yekiköchʼ ri kʼayewal. Taq ryä kʼa riʼ jbʼaʼ ttok cristiano xyaʼöx kʼayewal pa rwiʼ y ryä xerköchʼ ri kʼayewal riʼ (2 Cor. 11:23-25). Rma riʼ ryä xuʼij chkë chë ma ütz ta nkikʼuqbʼaʼ qa kikʼuʼx chkij ryeʼ; ri ütz nkiʼän ya riʼ nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová. Kan ya riʼ xuʼän ryä taq xuʼij: «Jehová ya riʼ ri ntoʼö wchë. Ma xtinxiʼij ta wiʼ» (Heb. 13:6).

18. ¿Achkë nkʼatzin nqʼax chqawäch?

¹⁸ Pa qaqʼij komä ye kʼo chqä qachʼalal ri najin yekiköchʼ ri kʼayewal yaʼon pa kiwiʼ. Y röj nqkowin nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ taq nqchʼö rkʼë Jehová pa kiwiʼ, y we ütz nuʼän, yeqatoʼ rkʼë ri nkʼatzin chkë (Heb. 10:33). Le Biblia kan chöj nuʼij ya reʼ: «Jontir ri nkajoʼ nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios, rkʼë Cristo Jesús, xtyaʼöx chqä kʼayewal pa kiwiʼ» (2 Tim. 3:12). Ya reʼ ntel chë tzij chë jontir röj nkʼatzin nqatzʼët apü achkë xtqaʼän taq xtyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ. Röj nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová chqä nqayaʼ chwäch qan chë ryä xtqrtoʼ pä rchë xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij. Jehová kan pa rqʼijul xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkiyaʼ rqʼij ryä (2 Tes. 1:7, 8).

19. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän komä loman majanä nchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁹ Kantzij na wä chë ri wuj ri xtzʼibʼaj Pablo chkë ri hebreos kowan xertoʼ ryeʼ rchë xkiköchʼ ri kʼayewal xkïl chkiwäch apü. Pablo xuʼij chkë chë nkʼatzin nkitjoj más kiʼ chrij Rchʼaʼäl Dios chqä nqʼax más chkiwäch ri naʼoj ye kʼo chpan. Xa xuʼ ke riʼ xkekowin xtkitzʼët achkë naʼoj xa xtuʼän chkë chë ma xtkikʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chrij Jehová. Chqä xuʼij chkë chë nkʼatzin nkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chrij Dios, rchë ke riʼ xtkinmaj rtzij Jesús chqä xtkinmaj kitzij ri yekʼwayon bʼey chwäch ri congregación. Y xkʼüt chkiwäch chë, we xtqʼax chkiwäch chë ri kʼayewal kilon xkertoʼ rchë xkejeʼ más ütz taq naʼoj kikʼë, ryeʼ ma kʼayewal ta xtuʼän chkiwäch xkekiköchʼ ri kʼayewal riʼ. We röj chqä yeqasmajij ri naʼoj xyaʼöx chkë ri hebreos, xtqkowin chqä xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij (Heb. 3:14).