Pagpaniid sa Kalibotan

Malisod nga Problema

● “Moabot ra ang adlaw,” miingon ang artikulo sa The Wall Street Journal, “nga mahimong matawo ang bata nga adunay lima ka ginikanan: ang babaye nga mihatag sa itlog, ang lalaki nga mihatag sa binhi, ang babaye nga midawat sa nagatubong binhi human nga gitapo ang itlog ug binhi diha sa plato sa laboratoryo ug ang nagmamdos niiini aron matawo, ug ang dili makaanak nga magtiayon nga maoy naghangyo niini ug nga maoy mopadako sa bata.” Bisag walay kalagmitan nga mahitabo kini niining paagiha, sa karon posible na sumala sa medisina. Karon, adunay duha ka buhi nga pagpanganak ang nahitabo pinaagi sa pagbalhin sa nagatubong binhi ngadto sa kapuli nga inahan, diin ang nagatubong binhi samkonon sa usa ka babaye pinaagi sa pagpamamdos kaniya sa binhi sa lalaki, ug dayon ibalhin kini sa tagoangkan sa dili makaanak nga babaye. Bisag gibayaw ingong panalangin sa dili makaanak nga mga magtiayon nga nagtinguhang makabaton ug anak, ang makapabalakang katilingbanon, moral ug legal nga mga isyu ang gibangon—lakip sa pangutana kon kinsa ang legal nga mga ginikanan sa bata nga gipanganak niining paagiha. Hingaping emosyonal nga mga problema ang nakitang nahitabo, ug dili kini ikatingala, kay ang maong paagi supak sa balaod sa Diyos diha sa Bibliya.

Mga Babayeng Pari sa Hindu

● Sukwahi sa natukod nga kustombre sa Hindu, usa ka grupo sa 22 ka babaye ang giorganisar ug gibansay sa pagpangadyi ug sa paghimo sa mga rituwal nga pagpaputli. Ang uban sa rishikas, o mga babayeng pari, dili ngani membro sa Brahmans—ang labing taas nga klase nga sa naandan giasayn sa pagkapari. Gitudloan ni Shankar Hart Thatte, ang 76 anyos nga Brahman, ang grupo giisip nga mao lamang ang bugtong matang sa India. Nganong giporma kini bisan pa sa dakong pagsupak sa sinugdanan? “Nagapanikas ang mga pari nga lalaki sa mga tawo, nagkadaotdaot ang ilang mga kinabuhi, wala na sila makapasidungog sa balaang mga basahon,” miingon si Mr. Thatte, ug midugang nga walay espisipikong pagdili diha sa relihiyosong mga basahon batok sa mga babaye nga maghimo sa mga rituwal. “Among nakita nga ang mga pari nga lalaki walay ikasarang sa maayong buluhatong relihiyoso ug ginahimo nila kini aron lamang makasapi,” miingon ang usa sa pari nga babaye.

Una ang Sobyet

● Ang mga Sobyet, mao ang unang mibiyo sa yuta sa 1957, sila usab ang nakabaton ug unang babaye nga astronot nga nakalakaw sa wanang. Sa panahon sa iyang 3-oras-ug-35minutos nga ekskursiyon sa wanang, ang 36-anyos nga si Svetlana Savitskaya nagwelding ug nagsolda didto. Siya usab ang unang babaye nga nakahimog duha ka pagpalupad sa wanang. Bisag nakadayeg sa talan-awon sa yuta gikan sa wanang, ang ginindotan niya pag-ayo mao ang iyang pagbalik sa yuta—sa dihang mitugpa ang salakwanang sa dinarohan nga uma. “Mibukas ang pultahan ug misulod ang tanang baho,” miingon si Savitskaya. “Matahom gayod kanang gutloa.”

Nanguna usab ang mga Sobyet sa laing direksiyon—pailalom sa sentro sa yuta. Human sa 14 ka tuig nga paningkamot, nakabuho sila ug kapin sa 12 kilometros (7.5 mi) pailalom sa Kola Peninsula. Sumala sa gitaho sa magasing Science, kapin na sa dos kilometros (1.2) ka lalom kay sa tanang lungag nga gikalot sukad alang sa asiete. Ang tumong mao ang pagkalot ug 15 kilometro (9 mi) nga lungag. “Ang pagbiyahi sa ilalom puno sa mga katingadanan,” miingon ang Science.

Simbolong Nagkauk-ok

● Ang Empire State Building, nga sa dugay nang panahon nahimong simbolo sa New York, miuk-ok. Kon matapos na ang pag-usab sa palo, mamubo ang patukoran ug 18 piye (5 m) kay sa 1,472 piye (449 m) nga sukod niini sukad sa 1951 sa dihang gidugangan kinig 222-piye (68-m) nga palo. Apan, walay labot sa palo, nahuptan gihapon niini ang titulo nga mao ang ikaupat nga labing taas nga patukoran sa kalibotan. Ang 1,454-piye (443-m) nga Sears Tower sa Chicago mao ang labing taas nga patukoran sa kalibotan, ug ang sunod mao ang duha nga 1,350-piye (411-m) World Trade Center sa Manhattan, sa New York.

Pinakamalipayong mga Tawo

● Kinsa ang pinakamalipayong mga tawo sa kalibotan, sumala sa mga sukdanan sa kalibotan? Ang mga Australiano, miingon ang taga Olandes nga sosyologong si Ruut Veenhoven, human sa pagtuon sa ulohang gisulat sa pito ka tuig. Gitun-an ang 245 ka sinulat sa 32 ka nasod sa nanglabayng 60 ka tuig, miingon usab siya nga mas malipayon ang minyo kay sa dili minyo, sama ka malipayon ang mga babaye sa mga lalaki, ug nga kadtong nagpuyo sa industriyalisadong kanasoran mas malipayon kay nianang nagpuyo sa nagkaugmad o wala maugmad nga kanasoran.

Inom, Apan Ayaw Paglangoy

● Ang tubig nga giisip nga luwas imnon giisip nga dili luwas langoyan. Mao kanay gipamulong sa mga eksperto sa hilo diha sa Massachusetts Department of Environmental Quality Engineering human sa pagtuon sa pagsuhop sa lawas sa elementong makatunaw nga gipanggamit sa mga balay ug sa industriya, ug sa kasagaran makita diha sa mga suplay sa tubig sa publiko. “Miingon ang mga eksperto sa hilo nga ang pagkaladlad sa edaran sa tubig kada adlaw—ang pag-inom ug duolan sa katunga sa galon nga tubig ug ang pagkaligo sulod sa 15 minutos—hapit dos tiersiya sa mga kemikal nga suphon sa lawas moagi sa panit,” mitaho ang magasing Science. Busa ang pagkaligo, pagsiyawer, o paglangoy sa mahugawng tubig mas peligroso kay sa pag-inom niana. Miingon ang mga eksperto sa hilo nga ang pagsuhop sa lawas sa elementong makatunaw nga dili kaayo maisog, mas motuhop sa panit, busa mao kini ang ibutang sa hunahuna sa pagtino sa pagkaluwas sa mga suplay sa tubig.

Alkohol ug ang Pagmaneho

● Mas daghang tawo ang namatay sa mga sakyanan sa Tinipong Bansa kay sa bisan unsang mga produkto nga ginabaligya, miingon ang Consumer Federation of America. Nakapatay kinig duolan sa 140 ka tawo kada adlaw, ang alkohol mao ang kasagarang hinungdan. Apan, ang pagsukod sa porsentahi sa dugo diha sa mga ugat dili usa ka tukmang tigpaila kon nadaot ba o wala ang katakos sa pagmaneho sa usa, sumala sa mga imbestigador sa University of Colorado. Tungod kini kay ang pagsanong sa tagsatagsa dili pareho sumala sa ilang genetikanhong kalainan ug sa ilang nabatonang pagsukol sa alkohol. Ang karaang paagi, sa pagpalakaw sa drayber diha sa usa ka tul-id nga linya, mas tukmang tigpaila, miingon ang imbestigador. Ang pagtuo nga mas relaks ang drayber nga makainom ug busa makaikyas sa seryosong mga kadaot sa pagbanggaanay giingon usab nga dili tinuod. “Mas nasabtan nga dili lamang mosamot ang kapeligrohan sa pagbangga sa sakyanan kondill makakunhod usab sa kinaiyahang pagsukol sa epekto sa pagkasamdan,” miingon si Dr. David Viano, luyoluyong direktor direktor sa General Motors Corp.’s Biomedical Science Department. Ug gipakita sa pagtuon sa Sweden nga makadaot sa pagmaneho ang epekto sa pagkahubog. Ang mga boluntaryo kinsa miinom hangtod nga nahubog, pagkatapos natulog sa tibuok gabii ug gisukod sa pagkasunod buntag human sa pamahaw, nagpakitag 20-porsiento nga pag-us-os sa katakos sa pagmaneho—bisag daghan ang miingon nga maayo ang ilang panimati. Ang kadaot milungtad hangtod sa tulo ka oras human nga mius-os sa sero ang alkohol diha sa ilang dugo.

Polusyon sa Bateriya

● Ang mga pabrika sa Japan “nakahimog 2,085 bilyones ka bateriya sa 1983,” mitaho ang The New York Times, ug bisag 30 ngadto sa 40 porsiento ginabaligya sa gawas sa nasod, “ang matag Hapones mogamit ug mga 15 ka bateriya sa usa ka tuig.” Kon unsay himoon sa tanang gipanglabayng mga bateriya nahimong dakong suliran sa Japan. “Ang merkuryo, usa ka makahilong metal nga gigamit sa kadaghanang mga bateriya, misugod na sa pagsuhop sa yuta sa palibot sa mga basurahan,” miingon ang Times, nga nakahatag kalisang nga “anam-anam nga nahugawan ang Japan sa mga bateriya nga nagpaandar sa mga kalkulitor, sa mga kamera, madaladalang mga stereo ug mga relo niini.” Sa usa ka paningkamot aron masulbad ang suliran, diha sa kadaghanang mga siyudad ang gamit nang mga bateriya ilain ug separadong ginahipos batok sa ubang mga basura. Apan naglibog ang mga siyudad karon kon unsay ilang buhaton sa toniladang mga bateriya nga nahipos ug gipundo sa mga dram, ug nangayo sila sa nasyonal nga kagamhanan ug solusyon. Giawhag sa mga opisyales ang industriya sa bateriya sa paghimog walay merkuyo nga mga bateriya.

Kapeligrohan sa Breakdance

● Maayo kaayong pagkangalan ang breakdance, kon tan-awon ang gidaghanon sa mga nangapiang gumikan sa bag-ong uso nga sayaw. Mipasidaan ang mga doktor nga mapugos ang lawas niini saylo sa iyang paglahutay ug makabalig mga bukog, makaputol ug mga ligamento o maoy hinungdan sa seryosong mga kadaot. Nabalian ang 25-anyos nga lalaki sa iyang liog human nga misulay sa malisod nga pagbubalentong ug naparalisis siya. Nabalian ang uban sa ilang mga bukton samtang ilang gitukod kini sa ilang lawas. Mipasidaan usab ang mga manghihilot nga mopahinabo kinig kadaot sa dugokan. Kadtong dili maayog lawas o dili na kaayo malubaylubay tungod sa edad mas labing madaot, miingon ang doktor.

Labing Maayo ang mga Beaver

● Kon kanunayng makankan ang mga daplin sa suba sa panahon sa pangpamulak nga pagbaha ug mabahaan ang palibot, ang pagtukod ug dam sa pagkontrolar sa problema dakog gasto—kapin sa $100.00. Busa sa giatubang sa problema sa pagkontrolar sa Currant Creek sa Wyoming, ang BLM (Bureau of Land Management) nakahunahuna ug hingpit nga solusyon: Paggamit ug mga beaver (matang sa mananap). Sanglit wala man kaayoy mga kahoy sa palibot nga magamit sa mga beaver, mitabang ang BLM pinaagi sa pagdalag mga aspen (matang sa kahoy) ug pinaagi sa paggakot sa mga goma sa trak sa paghimog pundasyon diha sa suba. Ang beaver na ang mitiwas sa trabaho, napahinay ang suba ug karon 50 piye lamang ang paglapad niini sa panahon sa tingpamulak. Ug kay napugngan ang mga balas sa luyo sa dam, ang mga sagbot ug mga willow nanubo sa daplin sa suba—sa gastos nga wala ngani makaabot ug $3,000. Karon nagplano ang mga opisyales sa paggamit sa mga beaver sa pagpasig-uli sa pagkatimbang sa kinaiyahan sa kadaplinan sa mga suba sa ubang mga estado.