Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon
Bahin 18: Ika-15ng siglo paunahan—Sa Dihang ang “mga Kristohanon” ug ang “mga Pagano” Magkatagbo
“Ang relihiyon anaa sa kasingkasing, wala sa mga tuhod”—D. W. Jerrold, ika-19ng siglong Ingles nga magsusulat ug drama
ANG kalihokang misyonaryo, usa ka ilhanan sa unang Kristiyanidad, nahiuyon sa sugo ni Jesus sa “paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran” ug mahimong iyang mga saksi “hangtod sa kinatumyang bahin sa yuta.”—Mateo 28: 19, 20; Buhat 1:8.
Sa ika-15ng siglo, gisugdan sa Kakristiyanohan ang tibuok-yutang programa sa pagkabig sa “pagano.” Unsang matanga sa relihiyon ang gisunod niining mga tawong “pagano” hangtod niadtong panahona? Ug ang misangpot nga pagkabig sa “Kristiyanidad” nakatandog ba sa ilang kasingkasing o nagpaluhod lamang kanila diha sa pormal nga pagsunod?
Sa Aprika gibanabana nga dunay 700 ka etnikong mga grupo sa habagatan sa Sahara. Sa sinugdan, ang matag usa dunay iyang kaugalingong tribonhong relihiyon, apan ang ilang mga kaamgiran nagpakita sa usa ka komun nga sinugdanan. Sa Australia, sa mga nasod sa Amerika, ug sa mga isla sa Pasipiko, dinosena sa ubang lumad nga relihiyon ang makita.
Ang kadaghanan nagtuo sa usa ka supremo nga diyos ug bisan pa, nagasimbag daghang diyos, nagabaton pag daghang ubos nga mga diyos—sa pamilya, banay, o komunal nga diyos. Ang usa ka pagtuon nga gihimo maylabot sa Aztec nga relihiyon naglista ug kapin sa 60 ka lahi ug may kaamgirang mga ngalan sa mga diyosdiyos.
Sa Aprika ug sa mga nasod sa Amerika, ang mga tawo nga dunay labing “karaan” nga mga relihiyon nagtuo sa usa ka labaw-sa-kinaiyahan nga persona nga nailhang Trickster. May panahong gitawag nga maglalalang sa uniberso, ug usahay ingong tighikay pag-usab sa kalalangan, siya giisip kanunay nga maliputon nga limbongan ug maulagon, apan dili makidaoton. Ang mga Indian sa Amihanang Amerika sa Navaho nag-ingon nga iyang giordenahan ang kamatayon; ang Oglala Lakota nga tribo nagtudlo nga siya mao ang nahulog nga manulonda kinsa mao ang nagpahinabo sa pagpalagpot sa unang mga tawo gikan sa paraiso pinaagi sa pagsaad kanila ug mas maayong kinabuhi sa laing dapit. Ang The Encyclopedia of Religion nag-ingon nga ang Trickster motungha kanunay diha sa “mga sugilanon sa paglalang,” nagadula sa “kaatbang sa espirituwal nga maglalalang-diyos.”
Kaamgid sa Babilonya ug sa Ehipto, ang ubang netibong mga relihiyon nagtudlo sa trinidad. Ang librong The Eskimos nag-ingon nga ang Espiritu sa Hangin, ang Espiritu sa Dagat, ug ang Espiritu sa Bulan nagporma sa trinidad nga “sa kinataposan nagakontrolar halos sa tanang butang sa palibot sa Eskimo.”
Mga Tawo—“Sa Espirituwal Dili-Malaglag”
Si Ronald M. Berndt sa University of Western Australia nagpahibalo kanato nga ang mga Aborigines sa Australia nagtuo nga ang siklo sa kinabuhi “mopadayon inigkamatay, gikan sa pisikal ngadto sa bug-os espirituwal, mobalik sa tukmang panahon sa pisikal nga kalibotan.” Kini nagkahulogan nga ang “mga tawo sa espirituwal dili-malaglag.”
Dunay mga tribo sa Aprika nga nagtuo nga inigkamatay ang ordinaryong mga tawo mahimong mga kalagkalag, samtang ang iladong mga tawo mahimong kagikan nga mga espiritu, nga takos himayaon ug pangaliyopoan ingong dili-makitang mga lider sa komunidad. Sumala sa Manus sa Melanesia, ang kalagkalag sa tawo o sa suod nga paryenti magpadayon sa pagdumala sa iyang pamilya.
Ang ubang mga Indian sa Amerika nagtuo nga limitado ang gidaghanon sa mga kalag, nga nagkinahanglan nga sila “ibalhin sa laing lawas nga puli-puli una diha sa tawo ug dayon sa espiritu o sa hayop.” Ang The Encyclopedia of Religion nag-ingon: “Ang kamatayon sa tawo nagpagawas ug kalag alang sa usa ka hayop o espiritu, ug ang bali, naglambigit sa mga tawo, mga hayop, ug mga espiritu diha sa usa ka siklo sa mutuwal nga pag-agaray.”
Busa, ang unang mga eksplorador nahibulong sa pagkakita sa mga ginikanan nga Eskimo nga kulang sa pagdisiplina sa ilang mga anak, nagtawag gani kanila sa mga termino sama sa “inahan,” o “apohan.” Ang awtor nga si Ernest S. Burch, Jr., misaysay nga tungod kini kay ang bata ginganlan gikan sa paryenti nga maila diha sa termino nga gigamit, ug ang usa ka amahan nga Eskimo sa kinaiyanhon “magpanuko sa ideya sa pagbadlong sa iyang apohan, bisan pa kon siya karon mibalhin na sa lawas sa iyang anak nga lalaki.”
Ang “laing kinabuhi” gilarawan sa ubang mga tribong Indian sa Amihanang Amerika ingong malipayong lugar nga pangayaman, diin maoy adtoan sa mga tawo ug mga hayop inigkamatay. Sila didto magkausa uban sa minahal nga mga paryenti apan komprontahon usab sa kanhing mga kaaway. Panitan sa mga Indian ang bagolbagol sa ilang mga kaaway human sa ilang pagpatay kanila, hayan sa pagtuo nga kini makasanta sa ilang mga kaaway sa pagsulod sa kalibotan sa espiritu.
Kana bang kaylap nga pagtuo taliwala sa netibong mga relihiyon bahin sa pila ka porma sa kinabuhi inigkamatay nagpamatuod nga husto ang Kakristiyanohan sa pagtudlo nga ang mga tawo dunay dili-mamatay nga kalag? Dili gayod. Didto sa Eden diin nagsugod ang tinuod nga relihiyon, ang Diyos walay gihisgotan bahin sa kinabuhi human mamatay; siya mihatag ug palaabutong kinabuhing dayon nga lahi sa kamatayon. Ang ideya nga ang kamatayon mao ang ganghaan sa usa ka mas maayong kinabuhi nagagikan ni Satanas ug sa ulahi gitudlo sa Babilonya.
Mga Panginahanglan ba sa Tawo o sa Intereses sa Diyos?
Ang gipasiugda sa netibong mga relihiyon daw kiling diha sa personal nga pagkahimong luwas o sa komunal nga kaayohan. Busa, mahitungod sa relihiyon sa unang mga Aborigines sa Australia, si Ronald Berndt misulat: “[Kini] nagpabanaag sa nagkalainlaing mga kabalaka sa mga tawo sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi. Kini nagsentro diha sa sosyal nga mga relasyon, sa krisis sa tawhanong paglungtad, ug sa praktikal nga mga butang maylabot sa kaluwasan.”
Gidesinyo sa pag-atubang sa tawhanong mga panginahanglan lamang mao ang mga paagi sa pagsimba nga nailhang animismo o pagsimbag mga hayop, fetisismo o pagsimbag mga anito, ug shamanismo o pagsimba sa mga dili-makitang mga diyosdiyos, mga demonyo, mga espiritu sa kagikan, nga naglungtad sa nagkalainlaing mga katilingban diha sa nagkalainlaing mga kombinasyon ug sa nagkalahi nga sukod sa kadasig.
Ang animismo gipasumikad sa may hunahunang kinabuhi ug nagapuyong espiritu sa materyal nga mga butang sama sa mga tanom ug mga bato ug bisan sa katingalahan sa kinaiyahan sama sa mga liti ug mga linog. Mahimong naglakip usab kini sa ideya nga ang walay-lawas nga mga espiritu naglungtad kinsa adunay maayo o daotang impluwensiya diha sa mga buhi.
Ang fetisismo nagagikan sa Portuges nga pulong nga usahay gamiton sa pagbatbat sa mga butang nga gituohang dunay labaw-sa-kinaiyanhong mga gahom nga nagahatag sa ilang tag-iya ug panalipod o tabang. Busa gigamit sa mga Portuges nga mga eksplorador ang termino sa pagngalan sa mga anting-anting o mga tangil nga ilang nakit-an nga gigamit sa Kasadpang mga Aprikano diha sa ilang relihiyon. Suod nga nalangkit sa idolatriya, ang fetisismo dunay daghang porma. Ang ubang Amerikanong mga Indian, pananglitan, naglantaw nga dunay labaw-sa-kinaiyahang mga gahom ang mga balahibo, nag-isip kanila nga epektibong sakyanan sa “pagpalupad” sa mga pag-ampo o mga mensahe palangit.
Ang shamanismo, nagagikan sa Tunguso-Manchuriano nga pulong nga nagkahulogan “siya nga nahibalo,” nagasentro diha sa shaman, usa ka tawo nga ginatuohang makaayo ug makakomunikar sa kalibotan sa espiritu. Ang arbularyo, tambalan, diwatahan— bisan unsa pang pulonga nga gusto nimong gamiton—nangangkon nga makahatag maayong panglawas o makapasig-uli sa gahom sa pagpanganak. Ang pagtambal tingali nagkinahanglan, sama sa gihimo niini diha sa ubang mga tribo sa lasang sa Habagatang Amerika, nga imong buslotan ang imong mga ngabil, tulay-tulay sa ilong, o sa mga dalunggan, nga imong pintalan ang imong lawas, o nga magsul-ob ka ug pila ka mga dayandayan. O tingali sultihan ka sa paggamit ug mga igpalagsik o mga narkotiko, sama sa tabako ug dahon sa coca.
Sanglit mahuyang mahitungod sa doktrina, ang netibong mga relihiyon dili makahatag tukmang kahibalo sa Maglalalang. Ug pinaagi sa pag-una sa tawhanong mga panginahanglan labaw kay sa intereses sa Diyos, ilang gikuhaan siya sa nahiangay kaniya. Busa samtang misugod ang Kakristiyanohan sa iyang modernong-adlaw sa misyonaryong buluhaton, ang pangutana mao: Ang “mga Kristohanon” ba nakapaduol sa “paganong” mga kasingkasing nga labi pang suod sa Diyos?
Sa ika-15ng siglo, ang Espanya ug Portugal misugod ug usa ka programa sa pagsiksik ug pagpadako sa koloniya. Sa dihang kining Katolikong mga gahom nakadiskobreg bag-ong mga yuta, sugdan dayon sa iglesya ang pagkabig sa netibong mga molupyo, giandam sila sa pagdawat sa ilang bag-ong “Kristohanon” nga kagamhanan. Ang bula sa papa naghatag ug misyonaryong katungod sa Aprika ug Asia ngadto sa Portugal. Dayon, human nga nadiskobrehan ang Amerika, usa ka hinanduraw nga linya gibutang diha sa tunga-sa-Atlantiko ni Papa Alexander VI, gihatagan ang Espanya sa katungod sa Kasadpan ug ang Portugal sa sidlakan.
Kasamtangan, ang mga Protestante puliki kaayo sa paglig-on sa ilang kaugalingong posisyon batok sa Katolisismo sa paghunahuna pa bahin sa pagpangabig sa uban, ug wala usab sila aghata sa mga repormador sa Protestante sa paghimo niini. Si Luther ug si Melanchthon nagtuo nga ang kataposan sa kalibotan duol na kaayo nga ulahi na kaayong abuton pa ang “pagano.”
Sa panahon sa ika-17ng siglo, hinunoa, ang kalihokang Protestante nga gitawag Pietismo misugod sa pagtungha. Usa ka sanga sa Repormasyon, gipasiugda niini ang kaugalingong relihiyosong eksperyensiya kay sa pormalismo ug gipasiugda ang pagbasa sa Bibliya ug relihiyosong panaad. Kini “naghanduraw ug usa ka katawhan nga nagkinahanglan sa ebanghelyo ni Kristo,” sumala sa pagkabatbat niana sa usa ka magsusulat, sa kataposan nakatabang sa pagtuboy sa Protestantismo diha sa “barko” sa misyonaryong kalihokan sa ulahing ika-18 nga siglo.
Gikan sa duolan sa ikalima sa usa ka bahin sa populasyon sa kalibotan sa 1500, ang gidaghanon sa nagaangkong mga Kristohanon miuswag nga mga un-kuwarto sa pagka 1800 ug mga usa sa tulo sa pagka 1900. Ang ikatulong bahin sa kalibotan karon “Kristohanon” na!
Sila ba Tinuod nga Nagahimog Kristohanong mga Tinun-an?
Ang mga lama sa kamatuoran nga makita sa netibong mga relihiyon gitugbangan sa daghang elemento sa Babilonyanhong kabakakan, apan matuod usab kini sa nahimong apostatang Kristiyanidad. Busa kining komung relihiyosong kabilin nagpasayon sa “mga pagano” sa pagkahimong “mga Kristohanon.” Ang librong The Mythology of All Races nag-ingon: “Walay rehiyon sa Amerika ang nakita nga may hilabihan ka daghan o makapukaw nga kaamgiran sa Kristohanonng rituwal ug simbolismo sama sa Mayan.” Ang pagsimba sa krus ug ubang mga kaamgiran sa rituwal “nakadugang sa kausaban sa relihiyon nga diyutay ray kasungian.”
Ang mga Aprikano—hapit 450 ka tuig nga kanunay gikidnap sa “mga Kristohanon” ug gidala sa Bag-ong Kalibotan aron sa pag-alagad ingong mga ulipon—mibalhin usab ug relihiyon “nga diyutay ray kasungian.” Sanglit ang “mga Kristohanon” nagsimba man ug patayng “mga santos” sa Uropa, unsay nagasupak batok sa pagsimba sa mga espiritu sa kagikan sa Aprika pinaagi sa “paganong mga Kristohanon”? Busa, ang The Encyclopedia of Religion miingon: “Ang voodoo . . . , usa ka relihiyon nga gitapo ang daghang pagtuo gikan sa Kasadpang mga relihiyon sa Aprika, ang diwata, Kristohanong relihiyon, ug kasugiran . . . , nahimong tinuod nga relihiyon sa kadaghanang mga tawo sa Haiti, apil niadtong kinsa nagaangkong Katoliko.”
Ang Concise Dictionary of the Christian World Mission miadmiter nga ang pagkabig sa Latin Amerika ug sa Pilipinas taphaw kaayo, nagdugang nga “ang Kristiyanidad niining mga lugara karong adlawa nalikban sa patuotuo ug pagkawalay-hibangkaagan.” Alang sa mga Aztecs, sa Maya, ug sa Incas, ang “‘pagkakabig’ sa yano nagkahulogan sa pagdugang ug laing diyos sa ilang pantiyon.”
Mahitungod sa mga tawong Akan sa Ghana ug sa Côte d’Ivoire, si Michelle Gilbert sa Peabody Museum of Natural History miingon: “Ang tradisyonal nga relihiyon nagpadayon tungod kay alang sa kadaghanang tawo kini gituohan nga labing malamposong sistema sa pagtuo, usa nga nagapadayon sa paghatag sa kalibotan ug kahulogan.”
Si M. F. C. Bourdillon, sa University of Zimbabwe, mihisgot bahin sa “relihiyosong pagkamabalhinon” tali sa mga sakop sa relihiyong Shona, mibatbat: “Ang nagkalainlaing mga porma sa Kristiyanidad apil sa nagkalainlaing tradisyonal nga mga kulto ang tanan nagahatag langkob nga relihiyosong mga pagsanong nga niini ang usa ka indibiduwal makapili, nagadepende sa iyang mga panginahanglan sa maong yugto.”
Apan kon ang “paganong mga Kristohanon” maila sa pagkasalingkapaw, sa pagkawalay-hibangkaagan, sa patuotuo, ug politeismo, kon ilang gilantaw ang tradisyonal nga mga relihiyon nga mas malamposon kay sa Kristiyanidad, kon ilang giisip ang relihiyon nga maoy usa lamang ka butang alang sa kasayon ug pag-alagad sa kaugalingon, ang pagtugot kanila sa pagbalhin gikan sa usa ngadto sa lain sumala sa itugot sa mga sirkumstansiya, ikaingon ba nimo nga ang Kakristiyanohan nakahimog matuod nga Kristohanong mga tinun-an?
Kon Dili mga Tinun-an, Unsa man Sila?
Matuod, ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nakatukod ug ginatos ka tunghaan sa pag-edukar sa dili-makamaong mobasa. Sila nakatukod ug mga ospital sa pag-ayo sa masakiton. Ug sa usa ka sukod, sila nakapasiugda ug pagtahod sa Bibliya ug sa mga prinsipyo niini.
Apan ang “mga pagano” ba ginapakaon ug magahing espirituwal nga pagkaon sa Pulong sa Diyos o sa mga mumho lamang sa apostatang Kristiyanidad? Ang mga pagtuo sa “pagano” ug ang mga praktis gisalikway ba o gisul-oban lang sa “Kristohanon” nga sapot? Sa mubo, ang mga misyonaryo ba sa Kakristiyanohan nakadaog sa mga kasingkasing alang sa Diyos o nagpugos lamang sa tuhod sa “pagano” sa pagyukbo atubangan sa “Kristohanon” nga mga altar?
Ang nakabig sa apostatang Kristiyanidad nagdugang sa iyang daang mga kasal-anan sa pagkawalay-hibangkaagan sa bag-ong mga sala sa maut nga Kristiyanidad, busa nagdobli sa iyang palas-anon sa pagkasad-an. Busa, alang sa Kakristiyanohan, ang mga pulong ni Jesus tukma: “Ginalataslatas ninyo ang kadagatan ug kayutaan aron sa pagdanig bisan usa na lang ka kinabig, ug sa makabig na siya, inyo siyang ginahimo nga dobli pa kaninyo sa pagkaangayan sa kalaglagan.”—Mateo 23:15, Phillips.
Ang Kakristiyanohan sa matin-aw napakyas sa pagkab-ot sa hagit sa paghimog Kristohanong mga tinun-an. May maayo ba siyang nahimo sa pagkab-ot sa hagit sa kausaban sa kalibotan? Diha sa among sunod gula, tubagon sa artikulong “Kakristiyanohan Nakigbisog sa Kausaban sa Kalibotan” kanang pangutanaha.
[Letrato sa panid 17]
Kining matuod nga Kristohanong mga misyonaryo sa Dominican Republic nagaabot sa kasingkasing, dili lamang sa mga tuhod